«ایران با سازمان عفو بین‌الملل همکاری نمی‌کند»

فرنگیس محبی

۶۰ سال پیش، روز دهم دسامبر، مجمع عمومی سازمان ملل متحدد با تصویب بیانیه جهانی حقوق بشر این روز را به نام روز جهانی حقوق بشر نام‌گذاری کرد که هر ساله از سوی سازمان‌های گوناگون حقوق بشری گرامی داشته می‌شود و و در سراسر جهان مراسمی به احترام روز جهانی حقوق بشر برگزار می‌گردد.

به مناسبت روز جهانی حقوق بشر با دروری دایک، مسوول بخش ایران در سازمان عفو بین‌الملل گفت و گو کردم.

در حال حاضر، تمرکز فعالیت عفو بین‌اللمل روی چه کشورهایی است و چه کشورها‌یی بیشتر از سایرین حقوق بشر را نقض می‌کنند؟

ما مقایسه‌ای بین تعداد نقض حقوق بشر در کشورهای مختلف دنیا انجام نمی‌دهیم‌. نظری که داریم این است که هر نقض حقوق بشر مساوی با دسته یا صدها نقض حقوق بشر در کشورهای دیگر می‌شود.

برعکس، سعی می‌کنیم جواب، بررسی، مداخله‌ یا عکس‌العمل مناسبی به سهم یا کیفیت آن نقض حقوق بشر که در جایی موجود هست، بدهیم.

البته می‌توانیم بگوییم کشورهایی که میثاق‌های بین‌المللی امضا کرده بودند که گزارشات خود را پیش کمیته‌های مشخص تقدیم کنند، آن کشوری که گزارش بزرگ با پیشنهاد مختلف و دقیق داشته باشد، برای ایجاد فرهنگ حقوق بشری و رعایت از معیارهای بین‌المللی اشکالاتی دارد.

یک دسته کشورهایی هست که در این وضعیت قرار دارند، می‌توانیم بگوییم متأسفانه وضعیت حقوق بشر ایران خیلی نگران کننده است. البته کشورهای دیگری هم در سرتاسر دنیا هست.

ببینید، بعضی از کشورها مثل ایران کنوانسیون حقوق بشر را پذیرفته‌اند، ولی در عمل مغایر با قوانین آن رفتار می‌کنند. برخود شما با این کشورها چگونه است؟

اگر معنی شما از برخورد این است که اشکالات داریم، بله، اشکالات داریم. سازمان عفو بین‌الملل، یک سازمان حقوق بشری است و در زمانی‌ که نمونه‌ای از نقض حقوق بشر وجود داشته باشد یا مشخص ‌شود، سعی می‌کنیم آن نقض را بفهمیم و مداخله مناسب را برای این‌که نوع نقض بار دیگر توسط آن دولت به وجود نیاید، پیدا بکنیم‌‌. در مورد ایران هم همین‌طور است.

مثلاً در سال ۲۰۰۰ میلادی، گزارشی آماده کردیم که در آن ماده‌های مختلف کتاب پنجم قانون مجازات اسلامی را بررسی و با معیارهای بین‌المللی مقایسه و پیدا کردیم که با استانداردها و معیارهای بین‌المللی مطابقت ندارد.

چون قانون در ایران، زمینه سیاسی پیدا می‌کند، سعی می‌کنیم این نوع قانون و قوانین را پیدا کنیم که آن‌ها را لغو کنند یا تغییر دهند تا با معیارهای بین‌المللی این مقایسه معنوی داشته باشد.

در ایران‌، دادگاهی به نام دادگاه ویژه روحانیت وجود دارد که صد ‌در‌صد خلاف استانداردهای بین‌المللی برای یک محاکمه‌ی عادلانه است.

کلاً سازمان عفو بین‌الملل، برای این‌که بتواند در داخل مملکت در مورد مسایل حقوق بشری تحقیقات بکند، چه مشکلاتی در مورد ایران دارد‌؟

متأسفانه، طی مدت زندگی جمهوری اسلامی ایران، به سازمان عفو بین‌الملل اجازه ندادند تا نمایندگان سازمان عفو بین‌الملل به ایران بروند و بتوانند پژوهشی راجع به وضعیت حقوق بشر در ایران انجام دهند.

برای شرکت در کنفرانس‌ها و سمینارها به ایران رفتیم، و با مقامات رسمی ایران، قوه قضاییه، دولت یا مجلس ملاقات داشتیم.

با وجود تجربه‌ای که در مورد اصول و رعایت کردن معیارهای بین‌المللی راجع به حقوق بشر داریم و می‌توانیم این تجربه را در اختیار یک دولت قرار دهیم و کمکشان کنیم، ولی متأسفانه در حال حاضر،‌ زیاد به آن‌هایی که شکایت حقوق بشری دارند، گوش نمی‌کنند. البته افسوس می‌خورم که مردم ایران جرأت نمی‌کنند، حق خودشان را بگیرند.

به نظر شما‌، چند مورد نقض حقوق بشر در ایران بیشتر از موارد دیگر باعث نگرانی سازمان عفو بین‌الملل شده است؟

اعدام، استفاده از حکم اعدام یا اجرای حکم اعدام و قصاص چیز نگران کننده‌ای است. گرفتن زندگی توسط دولت است که نگرانی اصلی ما است. استفاده از شکنجه در بازداشت‌گاه‌ها، نگرانی مهم دیگری است که راجع به ایران داریم. کیفیت محاکمات هم مهم است. یک دسته‌ از قوانین، خلاف معیارهای بین‌المللی در مورد حقوق بشر است.

۶۰ سال پیش، پایه‌های حقوق جهانی بشر برای رعایت قوانین حقوق بشری در حکومت‌های دنیا ریخته شد. ولی هنوز همان‌طور که می‌بینیم بسیاری از کشورها، کوچک‌ترین اهمیتی به قوانین حقوق بشر نمی‌دهند. فکر نمی‌کنید شاید زمان آن رسیده باشد که سازمان‌های حقوق بشری با کمک یکدیگر کمپینی را برای داشتن قدرت بیشتر در اجرای این قوانین آغاز کنند و فقط به یک اطلاعیه قانع نباشند؟

این سوال خوبی است، تقریباً ۱۰ سال پیش، ارتباطات مختلف برای پیدا کردن یک راه مناسب و راهی که تحت قوانین بین‌المللی رعایت شود، شروع شد. ولی متأسفانه تا به حال، راه مشخصی برای مداخله حقوق بشری پیدا نشده است.

در بعضی وضعیت‌ها، کمیته‌ی امنیتی سازمان ملل برای مداخله، قدرت دارد و در صورتی‌ که آن کشور یا وضعیت موجود در آن کشور، وضعیت صلح یا صلح دنیایی را تهدید ‌کند، اعضای شورای امنیت سازمان ملل می‌توانند یک فشار و یک گروه به وجود بیاورند تا با فشار این وضعیت را عوض کنند.

ولی برای عوض کردن وضعیت کشوری که اشکالات داخلی داشته باشد، سیستم یا گروهی را پیدا نکردیم.