اضطراب لنین

آرمین مالکی

قیام برای این که پیروز شود باید یکم، نه متکی بر یک توطئه یا یک حزب بلکه متکی بر طبقه‌ی پیشرو باشد. دوم، قیام باید متکی بر خیزش انقلابی مردم باشد. سوم، قیام باید متکی بر بزنگاه کلیدی در تاریخ انقلاب رو به رشد باشد، یعنی زمانی که فعالیت صفوف پیشرو مردم و تردید و نوسان در صفوف دشمنان و دوستان ضعیف، دودل و نا مصمم انقلاب بیشینه باشد.

لنین - نامه‌ای به کمیته‌ی مرکزی

در اکتبر ۱۹۱۷، برای لنین همه‌ی این‌ها به این معنی بود که قیام باید همین الان باشد. سال‌های زیادی از خیزش نا موفق ۱۹۰۵ گذشته بود. سالهای تاریک استبداد تزاری که برای مردم نا امیدی و سر آن‌جام جنگ و برای اکثر سران حزب بولشویک در به دری و تبعید فراهم آورده بود. با این حال آن‌ها در همه‌ی این سال‌ها بیکار ننشسته بودند. تشکیلاتی را که پس از شکست ۱۹۰۵ فروپاشیده بود بازسازی کرده بودند، و بدون بهره بردن از اینترنت، از مسیر‌های پیچاپیچی که از اروپا می‌آمد و از تبریز می‌گذشت، نوشته هایشان را به سن پترزبورگ و دیگر نقاط روسیه رسانده بودند. به عبارتی، رنج بسیار برده بودند تا ارتباط شان را با بدنه‌ی فعال داخل کشور حفظ کنند و موفق هم شده بودند.

پس از سال‌های سخت انتظار، در پی جنگ فرساینده‌ی امپریالیستی (جنگ جهانی اول) که حزب و شخص لنین تلاشی استثنایی برای جلوگیری از وقوع آن کردند، و انقلاب نیم بند فوریه، بر لنین آشکار شده بود که اکنون زمان وارد آوردن ضربه‌ی نهایی رسیده است.رژیم تزاری، با در گیر کردن خود و کشور در جنگ نابرابری که نمی‌توانست آینده‌ای داشته باشد و بورژوازی ناراضی از استبداد مطلقه، با نا کارآمدی و یا عدم توانایی ذاتی‌اش در بیرون کشیدن کشور از جنگ، شرایط فروپاشی خود را مهیا کرده بودند.

شعار سه گانه‌ی نان، صلح، زمین، شرایط همراهی سه نیروی موثر در تعادل سیاسی به سمت لنین را فراهم کرده بود:کارگران، سربازان، دهقانان.در اثر کمبود غذا و زمستان سخت، نارضایتی‌های گسترده شکل گرفته بود. دولت رفته‌رفته اعتماد مردم را از دست می‌داد و کارگران ناراضی شهری، این ارتش کار سرمایه داری که به دلیل نزدیکی‌اش به مراکز استراتژیک قادر است هر آن به تهدیدی بنیان‌کن بدل شود، به طور طبیعی هر چه بیشتر به سمت بولشویک‌ها گرایش پیدا می‌کردند: لنین تحویل تمامی قدرت به شوراها ( سویت‌ها )‌ی کارگری را وعده داده بود.

در هفته‌های آخر اکتبر، محله‌ی کارگر نشین سن پترزبورگ، عملا به صورت ماشین جنگی حزب بولشویک سازماندهی شد. اسلحه‌ها تقسیم می‌شدند و یگان‌های نظامی مردمی دستور العمل می‌گرفتند و تعلیم می‌دیدند. برای قیام نمی‌شد به توطئه‌ای از درون حکومت و یا نیروی حزب متکی بود. لنین به درستی در یافت که در این شرایط می‌تواند به «طبقه‌ی پیشرو» اعتماد کند.

تبلیغات و سابقه‌ی ضد جنگ حزب باعث شده بود که طرفداران زیادی در میان نظامیان خسته از شکست پیدا کند. بسیاری از دانشجویان دانشکده‌ی افسری و ملوانان نیروی دریایی (به خصوص پایگاه استراتژیک کرونشتات) با بولشویک‌ها همراه بودند. این نیرو‌های نظامی که به همراه داوطلبان کارگر توسط تروتسکی به شکل گارد‌های سرخ سازماندهی شدند، نقش کلیدی‌ای در پیروزی انقلاب ایفا کردند.

وضع در میان طبقه‌ی دهقان پیچیده‌تر بود. حزب سوسیالیست‌های انقلابی، یا سبزها، در بین دهقانان بدون شک طرفداران بیشتری داشت تا حزب بولشویک.لنین می‌دانست که برای به دست آوردن اکثریت در سویت ها، به حمایت بخشی این حزب احتیاج دارد. در عین حال، نوع برنامه‌ی اصلاحات ارضی‌ای که سبز‌ها در نظر داشتند، یعنی تقسیم زمین بین دهقان ها، با برنامه‌های سوسیالیستی لنین خوانایی نداشت. لنین موفق شدن با پذیرفتن برخی از شرایط آن‌ها در رابطه با اصلاحات ارضی، در حزب سبز انشعاب ایجاد کند. فردای پیروزی انقلاب، بسیاری از سبز‌ها در حمایت از لنین در مجمع شوراها باقی ماندند.

از همه‌ی این‌ها که بگذریم، گرچه اکثریت حزب بلشویک با انقلاب موافق بود، ولی خود حزب هم چندان یک‌دست نبود. کامنف و زینویف، دو تن از سران تاثیرگذار و پرسابقه‌ی حزب، به شدت با قیام مسلحانه مخالفت می‌کردند. در نهایت لنین موفق شد حرف خود را به کرسی بنشاند و علی‌رقم اقدام غیرمنتظره‌ی کامنف و زینویف در افشای برنامه‌ی قیام مسلحانه در روزنامه‌ها، با آن‌ها از در مسالمت درآمد.

خیزش مسلحانه شامگاه ۲۴ اکتبر آغاز می‌شود. گارد‌های سرخ به رهبری تروتسکی ایستگاه‌های قطار، پل‌ها و جاده‌های مهم، مراکز تلگراف و تلفن، بانک دولتی و برخی ساختمان‌ها اصلی دولت موقت را به تصرف در می‌آورند. ساعت ده صبح کمیته‌ی نظامی رسما پیروزی قیام را اعلام می‌کند: به شهروندان روسیه! دولت موقت ساقط شد. شامگاه، اعضای دولت موقت در اتاق صبحانه‌ی کاخ زمستانی تزار دستگیر می‌شوند. نکته‌ی قابل توجه این است که” قیام مسلحانه” در پتروگراد، بدون خون ریزی به پیروزی می‌رسد.

تناقضی دیالکتیکی در پیروزی انقلاب اکتبر نهفته است: پیروزی در آن واحد، هم حاصل سال‌های سال فعالیت و مشقت حزب طبقه‌ی کارگر است، و هم نتیجه‌ی عملیات نظامی دقیقی که در فاز کلیدی‌اش دو روز به طول می‌انجامد.انگار مقدر است تمامی نیرو‌های تاریخی دهه‌های گذشته در چنین بازه‌ی کوتاهی آینده‌ی روسیه ( و به طبع آن جهان) را برای دوره‌ای طولانی رقم زنند. لنین می‌نویسد :«پیروزی انقلاب روسیه و انقلاب جهانی به مبارزه‌ای دو سه روزه بستگی دارد.»

این موقعیت یست که در شرط سوم نقل قول آغاز یادداشت به خوبی توصیف شده است :زمانی که فعالیت صفوف پیشرو مردم و تردید و نوسان در صفوف دشمنان و دوستان ضعیف، دودل و نا مصمم انقلاب بیشینه باشد. لحظه‌ای که دیری نمی‌پاید و باید از آن سود جست و یا برای همیشه افسوس آن را خورد.

کنش سیاسی از این جهت که سالیان سال برای آماده سازی‌اش صرف می‌شود و در یک لحظه‌ی تاریخی خاص اتفاق می‌افتد، مانند زلزله است. از زلزله متفاوت می‌شود، هنگامی که توجه می‌کنیم آن چه در آن لحظه‌ی خاص رخ می‌دهد، نه پدیده‌ای طبیعی و جبری، بلکه حاصل اراده‌ی بشری ست. فعالیت سیاسی کسانی که سال‌های سال، با سازماندهی و تبلیغات، خودشان را آماده می‌کنند، اما به صورتی سیستماتیک چنین لحظاتی را از دست می‌دهند، هیچ می‌شود.

در مقابل، فعالیت در چنین لحظاتی فقط برای کسانی موثر است که سال‌های سال را صرف آماده سازی و رویا دیدن چنین لحظاتی کرده باشند.در روز‌های اول اکتبر لنین به شدت نگران است. نگران است که مبادا لحظه‌ی کلیدی انقلاب بگذرد و بلشویک‌ها جا بمانند. در نهایت تاب نمی‌آورد. از فنلاند غیر قانونی به پتروگراد می‌آید و مخفی می‌شود. شب بیست و چهارم اکتبر هم بر خلاف توصیه‌ی نزدیکانش مستقیما فرماندهی بخشی از عملیات را در دست می‌گیرد

اضطراب لنین، به خصوص از نامه‌هایش و شب‌بیداری‌هایش پیداست، اما این اضطراب را باید موشکافی کرد. این اضطراب با استیصال کسی که منتظر لحظه‌ی خطیری است که فرا خواهد رسید و خدا می‌داند بعد از آن چه بر سرش خواهد آمد، یک دنیا فرق دارد.اضطراب لنین، اضطراب کسیست که تصمیمی کلیدی می‌گیرد. او تاریخ را به صورت عمارت عظیمی که هم اکنون بر سرش آوار می‌شود نمی‌بیند. مواد منفجره می‌آورد تا خود، عمارت تاریخ را منفجر کند.

در لحظه‌ای که در‌های سرنوشت را گشاده می‌یابد، دست به انتخاب می‌زند. مضطرب است، تا عمق وجودش از دشواری این تصمیم گیری لرزیده، اما از تصمیم گرفتن باز نمی‌ماند. از این که نزدیکانش، کامنف و زینویف، وضعیت را به شکلی دیگرگونه می‌بینند باکی ندارد. با وجود رابطه‌ی دوستی‌ای که با آن‌ها دارد، خودرایانه مسیرش را دنبال می‌کند.

بر اساس محاسبات سیاسی اش، نقشه‌ای عظیم را به اجرا می‌گذارد. به همه‌ی پیامد‌های آن تن می‌دهد. با وجودی که با جنگ داخلی مخالف است، خطر آن را به جان می‌خرد. خشونتی را که احتمالا در پی خواهد آمد، به گرسنگی و ناامیدی روسیه‌ی شکست‌خورده ترجیح می‌دهد. با حضور فیزیکی در اقدام مسلحانه جان خود را به خطر می‌اندازد، و در نهایت پیروز می‌شود.

انقلاب، پس از آن که رخ داده است، شاید پس از لحظه‌ی مبهم تفویض قدرت سیاسی به انقلابیون، یک رخداد است. می‌توان رخداد را تحلیل کرد. در باره‌ی نقش توازن نیرو‌های مختلف سیاسی اجتماعی در آن سخن راند و یا به افق گشاده‌ای که برای کنش اصیل و معنی دار ایجاد کرده است نظر داشت. می توان گفت که به فلان دلایل بوده است، یا اصلا به هیچ دلیل نبوده است. می‌توان به آن وفادار ماند، یا آن را سرابی دانست و از آن دل برید.

انقلاب، درست در لحظه‌ای که دارد روی می‌دهد، مجموعه‌ای از تصمیمات کنش‌گران آگاه انسانی و البته بخت و اقبال است. افق حقیقتی نیست که از قبل بر ما گشوده شده باشد، جایگاهی ست که باید حدس زد، ریسک کرد و تصمیم گرفت تا شاید افقی گشوده آید. پرتاب تیر در فضایی ست که هیچگاه به تمامی روشن نیست. آن‌چه لازم دارد، بنا به قول مشهور دانتون سه چیز است، شجاعت و شجاعت و شجاعت..

این شجاعتی وجودی و اخلاقی است که در عین حال فرسنگ‌ها با منزه طلبی اخلاقی فاصله دارد. آن‌کس که تصمیمی انقلابی می‌گیرد، به ناچار مسئول هر آن چیزی ست که بعد از آن رخ خواهد داد. مسئول نظمی ست که با این کنش بنیان می‌گذارد. او اگر هراس داشته باشد که آن چه بنیان می‌گذارد، مبادا به راه کج رود، خون بی گناهان را بریزد و یا از کنترل خودش خارج شود، هیچ گاه شجاعت چنین تصمیمی را نخواهد داشت. پشتوانه‌ی او در این تصمیم گیری، نه اطمینان از آینده، که آگاهی روشن و زیسته‌اش از نکبت گذشته است.

اضطراب لنین، دروازه‌ی ورود به سیاست راستین است. آن‌جا که سیاست نه از جهت بنیان‌گذاری حقیقت و افقی تازه، بلکه به جهت مسئله‌ی مرگ - زندگی و مسئولیت اخلاقی عاملان آن به مسئله‌ای وجودی تبدیل می‌شود.جایی که فرد انقلابی، چه آن که خط می‌دهد و تصمیم می‌گیرد و چه آن که در رویارویی با قدرت مرگ بار روبه‌رویش در برخوردی مستقیم نمی‌هراسد، تا عمق وجودش مضطرب می‌شود، اما از تصمیم‌اش بر نمی‌گردد..

لحظه‌ی خطیر سیاست آن‌جایی که روانشناسی افرادی که در موقعیت کنشی خطیر اند، با حرکت گسترده‌ی مردمی به ناچار پیوند می‌خورد. جایی که خیرخواهی و اعتقاد به کرامت انسانی دیگر به تنهایی کافی نیست. باید تصمیم گرفت و عمل کرد. دادن بیانیه‌های زیبا و موضع‌گیری‌های کلی کافی نیست، باید جنبش را هدایت کرد.

منزه‌طلبی و شکوائیه‌های حقوق بشری کافی نیست، باید خطر آلوده شدن دست‌ها را پذیرفت. . انتقاد از نظم موجود کافی نیست، باید آن را ساقط کرد. باید از شکست و حتی ترسناک تر از آن، از موفقیت، نهراسید. باید این توان را داشت.

منابع

Advice of an Onlooker V I Lenin Timeline of the Russian Revolution (1917) ,Marxists. org
Krupskaya,” Reminiscences of Lenin”,The October Days.

ملهم از انتخاب لنین، اسلاوی ژیژک، از جلد اول مجموعه‌ی رخداد.