سیاست لیبرال؛ یا ممنون به خانه‌های‌تان بازگردید

امین بزرگیان

مصاحبه سعید شریعتی، عضو سابق جبهه مشارکت، با سایت خبری پارلمان نیوز از اهمیت زیادی برخوردار است.

سعی می‌کنم دو ادعای محوری وی را مورد نقد قرار دهم (حمایت از اصلاحات پارلمانتاریستی/ نقد حضور مردم درخیابان) و از دو ادعای دیگرمی‌گذرم (درانتخابات تقلبی صورت نگرفت / اهمیت تحلیل راه‌گشای رهبری برای برون‌رفت از این وضعیت).

سعید شریعتی در این مصاحبه از دو نوع نگرش اصلاحی سخن به میان می‌آورد و می‌گوید: «یکی اصلاحاتی که نماد و سخنگوی آن خاتمی بوده است که من از آن به عنوان اصلاحات پارلمانتاریستی یاد می‌کنم: یعنی استفاده از ظرفیت‌ رقابت‌های سیاسی درون قانون اساسی و چارچوب‌هایی که در ذیل انتخابات می‌گنجد؛

و مدل دیگر اصلاحات از طریق شیوه‌های مقاومت مدنی. دعوا بین طرفداران اصلاحات پارلمانتاریستی و اصلاحات طرفدار مقاومت مدنی هم همیشه بوده و شما می‌توانید تبارشناسی کنید.

طرفداران مقاومت مدنی شامل طیفی متنوع از اکبر گنجی (که اساسا با اصل موجودیت سیاسی نظام به تعارض رسیده‌اند) تا کسانی است که در جریانات اخیر صحبت از اجرای بدون تنازل قانون اساسی می‌كنند و می‌گویند روش‌های آن‌ها اصلاحی است اما عملا شیوه‌های مقاومت مدنی را پیشه كرده‌اند.»

شریعتی در نقد روش سیاسی موسوی وکروبی، به اعتراضات خیابانی مردم اشاره کرده و کشاندن مردم به خیابان را تاکتیک اشتباه جنبش سبز معرفی می‌کند.

سیاست در معنای لیبرالش در واقع امتداد همان پلیس است. و فرمان ابدی و ازلیِ پلیس این است: متفرق شوید!

او می‌گوید: «منظور از فشار از پایین راه‌انداختن مردم در خیابان‌ها نیست. آقای حجاریان می‌گوید دمکراسی را از پایین‌ترین سطوح اجتماعی، سازماندهی کنیم و شبکه‌های اجتماعی بسازیم که این شبکه‌های اجتماعی خود‌به‌خود به بدنه دولت تحمیل شده و مطالبات مردم را سازمان‌یافته می‌کند.

لذا خود آقای حجاریان به‌عنوان اولین کار در شورای شهر علی‌رغم وجود کارهای فراوان، دنبال راه‌انداختن شورایاری‌ها بود.... البته بگویم که از نظر عملیاتی هم برای فشار از پائین و هم چانه‌زنی در بالا ما دچار مشکل بودیم.

در حالی‌که ادبیات فربه‌ای از ستیز داشتیم، هیچ ادبیات جاافتاده و روش‌های مورد اتفاق برای سازش نداشتیم.

هنوز هم که هنوز است نمی‌توانیم جا بی‌اندازیم که سیاست ترکیبی از ستیز و سازش است.

مردم ایران ستیزش را خوب می‌فهمند اما با سازش کنار نمی‌آیند. اما برای تطبیق فشار از پائین با شرایط کنونی؛ باید گفت شرایط کنونی به‌هیچ عنوان فشار از پایین نیست.

این تحمیل هزینه‌های سیاست‌ورزی به توده مردم است، یعنی مقاومت مدنی، کشیدن مردم به خیابان و خیابانی کردن سیاست.»

سخنان شریعتی انعکاس‌دهنده تام نگاه بورژوالیبرالیستی به «سیاست» است. برای توضیح این نگاه رایج از سیاست به‌تر است با نگاه بدیلش آغازکنیم.

سیاست در معنای غیرلیبرالیستی، عرصه‌ی اعتراض و حضور مردم‌ در جامعه‌ است که‌ صدای خود را هم‌پای صدای قدرتمندان جامعه‌ برمی‌سازند.

جایی است که‌ حذف‌شدگان جامعه‌ به‌ نمایندگی از کل جامعه به‌ میان می‌آیند.به تعبیر «ژاک رانسیر» سیاست راستین، آن‌جایی است که اجحاف وجود دارد؛ نقطه‌ای که، توده‌های مورد اجحاف قرار گرفته را به صحنه می‌آورد و بساط حاکمان را برهم می‌ریزد.

سیاست در درون دولت‌شهر یونانی، در نقطه‌ای شروع می‌شود که مردم با زور و فشار بر الیگارشی حاکم، خواسته‌های خود را به او تحمیل می‌کنند.

به این ترتیب برای رانسیر، سیاست مقابله‌ی محکومان با حاکمان برای مطالبه‌ی آن چه از آن بازداشته شده‌اند است.

از این منظر بدون وجود تفاوت میان حاکمان و محکومان، سیاست ممکن نیست. از این طریق است که محکومان، آن‌ها که «هیچ»‌اند، خود را به‌عنوان «کلیت» جامعه مطرح می‌کنند.

سیاست در درون دولت‌شهر یونانی، در نقطه‌ای شروع می‌شود که مردم با زور و فشار بر الیگارشی حاکم، خواسته‌های خود را به او تحمیل می‌کنند. به این ترتیب سیاست مقابله‌ی محکومان با حاکمان برای مطالبه‌ی آن چه از آن بازداشته شده‌اند است

سیاست راستین، مذاکره بین صاحبان قدرت که‌ در مورد تعیین مسائل باهم مذاکره‌ می‌کنند نیست، حتی اعمال قدرت نیز نیست: بل‌که‌ سیاست، لحظه‌ای است که‌ حذف‌شدگان و مطرودان جامعه، صدا پیدا می‌کنند.

رانسیر در این مدل با ترسیم demos (مردم عامه) در برابر polis، سیاست راستین را پیکار صدای مطرودان - یا همان طبقه‌ی فرودست - در برابر حاکمان می‌داند.

لحظه نمایش مردمانی که در نظام پلیس سهمی ندارند و به سهولت «مجرم»، «اوباش» یا «تروریست» خوانده می‌‌شوند و از عدالت در نظام اجتماعی ‌سیاسی بهره‌ای نمی‌‌برند؛ مردمی که آرمان ‌شان چیزی نیست جز برابر شمرده ‌شدن و تعلق داشتن.

اما مساله این‌جاست که آن‌چه تحت عنوان سیاست در جهان امروز لیبرال اتفاق می‌افتد، مجموعه‌ای از رویه‌هاست که از طریق آن‌ها رضایت مردم حاصل می‌شود، قدرت‌ها سازمان می‌یابند، جایگاه‌ها و نقش‌ها توزیع می‌شوند و نظام‌های مشروع‌سازی استقرار می‌یابند.

دراین حال حاکمان در کوشش برای صیانت از وضع موجود تمام راه‌کارهای دفاعی را به کار می‌بندند و در تلاشی اساسی، سیاست را امری دور از دسترس و در لایه‌های نهان هرم قدرت پنهان می‌کنند.

رانسیر این سیاست لیبرال و رایج را، سیاست منفعل می‌نامد. انتخابات، پارلمان‌سازی و تفکیک قوا در بسیاری از جوامع به اجرا درمی‌آید اما سیاست فعال؛ سیاستی است که بر برابری همگان و همه کس توجه دارد.

رانسیر معتقد است برابری منفعل که مبتنی بر عدالت توزیعی است، سیاست نیست، انتظامی‌گری (policing) است.

تاکید رانسیر بر برابری در آغاز جنبش سیاسی است. او سیاست لیبرالیستی را متهم می‌کند که وعده برابری را در انتهای کنش سیاسی می‌گذارد و مانع بروز تمایلات فعالانه و برابری‌خواهانه مردمی می‌شود که در تصمیم‌گیری نقشی ندارند.

هدف سیاست لیبرال آن است که با توسل به انتظامی‌گری یا همان پلیس، این واحد را از بین ببرد و بخشی از آن را بر بخش‌های دیگر مسلط گرداند؛ مثلا درتلقی پارلمانتاریستی، نخبگان سیاسی را به جای مردم جا بزند.

دقیقا به همین دلیل است که رانسیر می‌گوید، سیاست در معنای لیبرالش در واقع امتداد همان پلیس است.

وی در ده تز درباره سیاست می‌نویسد:

«فرمان ابدی و ازلیِ پلیس این است: متفرق شوید!» منطق پلیس مدیریت مدنی است: تقسیم فضا - زمان‌ها و شیوه‌های بودن و انجام امور که به طور تحت‌الفظی یعنی تفکیک آن‌ها به مجاز/ممنوع، گفتنی/ نگفتنی و در عین‌حال سهیم کردن شهروندان در این فضا - زمان‌ها و شیوه‌های تفکیک شده بروز و ظهور در جامعه.

پلیس از سویی در کار متفرق ساختن مردم در خیابان است (تصویر آشنای گاردی‌ها) و ازسویی دیگر با تخصصی کردن فضای سیاسی، آن‌ها را از سیاست جدا می‌سازد.

پلیس می‌خواهد در نظم سیاسی موجود، همه اجزا جامعه شمرده شده، به حساب‌آمده و به آن‌ها جایگاه مناسب‌شان اختصاص داده شود.

خلاف آمد این داستان ظهور مردمی است غیرقابل تقسیم که با استانداردهای توزیع و تقسیم امور محسوس، اختلاف نظر دارند.

ادامه دارد...