شبکه‌ای برای توانمندسازی اقتصادی زنان

پژمان اکبرزاده

نادره‏ شاملو، مشاور ارشد بانک جهانی در شعبه‏ی اصلی این بانک در واشنگتن دی‏سی است. او بیش از سی‌سال است که در خارج از ایران زندگی می‏کند، ولی در فعالیت‏های حرفه‏ای‏اش هم‏چنان به وضعیت اقتصادی زنان کشورش علاقه‏ی زیادی نشان می‏دهد.

در طول فعالیت این شبکه، اگرچه فراز و نشیب‏های زیادی وجود داشته، اما با این حال، فعالیت‏های آن در سال‌های اخیر به شکل بررسی طرح‏های گوناگون و برگزاری همایش‏هایی در گوشه‏ و کنار دنیا ادامه پیدا کرده است.

نادره شاملو، در گفتگویی با «زمانه» درباره‌ی روند شکل‌گیری این شبکه می‏‌گوید:

شبکه‏ی توانمندسازی اقتصادی زنان فارسی‏‌زبان در سال ۲۰۰۴ شکل گرفت. دلیل شکل‌گیری چنین شبکه‌ای این بود که بانک جهانی در سال ۲۰۰۲ یک شبکه‏ برای زنان عرب‏زبان تأسیس کرده بود که مرکز آن در تونس قرار داشت. کار این شبکه به خوبی پیش می‏رفت، ولی به دلایل گوناگون، ایران نمی‏توانست وارد آن بشود. این بود که تصمیم گرفتیم شبکه‏ای مانند شبکه‏ی زنان عرب‏زبان برای زنان فارسی‏زبان ایجاد کنیم.

مشاور ارشد بانک جهانی می‌افزاید:

در آن زمان با خانم شادی‏طلب در ایران که رییس بخش پژوهش زنان در دانشگاه تهران بود کار می‏کردم. با هم تصمیم گرفتیم اهدافی مشابه شبکه‏ی عرب‏زبان را در ایران هم پیاده کنیم. دولت ایران هم در آن زمان از این برنامه خیلی استقبال کرد. به این ترتیب ما این شبکه را به اتفاق خانم شادی‏طلب و دیگران در سال ۲۰۰۴ در دانشگاه تهران افتتاح کردیم.

گروهی از زنان کشورهای فارسی‏زبان از ایران، افغانستان و تاجیکستان جذب شبکه‌ی توانمندسازی اقتصادی زنان فارسی‏زبان شدند، اما این طرح مدت زیادی در دانشگاه تهران ادامه پیدا نکرد. نادره شاملو، توضیح می‏دهد:

پس از یکی دو سال وضعیت مرکز پژوهش کمی تغییر کرد. خانم شادی‏طلب رفتند و خانم دیگری جای ایشان را گرفتند. ما سعی کردیم با همدیگر این برنامه را دوباره در آن‏جا راه بیاندازیم. متاسفانه چون این برنامه هر سال باید تمدید می‏شد، زمانی که‏ مسئله‏ی تحریم‏ها پیش آمد و بانک جهانی نیز تحت تاثیر تحریم‏های سازمان ملل قرار گرفت، نتوانستیم این برنامه را دوباره در ایران راه‏اندازی کنیم. گفتند که کار را باید خارج از ایران ادامه بدهید. چون اجازه‏ی شروع کار تازه‌ای را در ایران نداشتیم. البته پروژه‏هایی که قبلاً راه افتاده بودند و بودجه‏ی آنها تایید شده بودند را می‏توانستیم تمام کنیم.

من و چند نفر دیگر در بانک جهانی که علاقه‏مند به ادامه‏ی برنامه بودیم، گفتیم که می‏توانیم شبکه‏ی زنان عرب و فارسی‏زبان را در هم ادغام کنیم و کارها را از مرکز تونس پیش ببریم. چون به این شکل مجبور نیستیم بودجه‏های لازم را به ایران بفرستیم. آن را به تونس می‏فرستیم و مرکز تونس می‏تواند زنان ایرانی، افغان و ... را با هم دعوت به کار کند. موضوعات زیادی هم هستند که می‏توانیم آنها را برای زنان عرب و فارسی‏زبان باهم انجام بدهیم. به همین‌‌ خاطر، این برنامه به مرکز آموزش و پژوهش زنان عرب که اسم آن "کوثر" است، منتقل شد.»

امکانی برای آشنایی و همکاری زنان

یکی از ویژگی‏های شبکه‏ی توانمندسازی اقتصادی زنان فارسی زبان، ارتباط پی‌گیر اعضای آن با هم است؛ به نحوی که توقف فعالیت‏ها در دانشگاه تهران، نیز کل پروژه را متوقف نکرد. نادر شاملو می‌گوید:

چون این پروژه در قالب یک شبکه پیش برده می‏شد، خیلی‏ها آن‏جا باهم‏دیگر کار کردند و از این طریق با هم آشنا شده بودند. البته مسائلی هم پیش آمد، اما از سوی دیگر امکانی بود که هرکسی می‏توانست به آن‏جا برود و همکاری ایجاد شود.

مهم‏ترین مسائلی که شبکه‏ی اقتصادی زنان فارسی‏زبان در حال حاضر روی آن متمرکز است و فعالیت می‏کند، چه زمینه‏هایی است؟

پس از انتقال اداری شبکه به شبکه‏ی زنان عرب (کوثر)، تصمیم گرفتیم میزگردی تشکیل بدهیم. این میزگرد حدود دوسال پیش برگزار شد و به بررسی این موضوع پرداخت که با توجه به این که شبکه‌ی فعالیت به خارج از ایران منتقل شده است، روی چه مسائلی باید کار کرد.

در نهایت، با توجه به این که بانک جهانی یک سازمان اقتصادی است، تصمیم گرفتیم روی برنامه‏های اقتصادی کار کنیم. بر این اساس، در حال حاضر کار ما روی اشتغال زنان، خوداشتغالی، کارآفرینی و مسائلی که به این سه برنامه ربط پیدا می‏کند، متمرکز شده است.

مثلاً سال گذشته چند نفری می‏خواستند پژوهش‌های تازه‌ای در ارتباط با نه تنها ایران، بلکه افغانستان، تاجیکستان و ... را شروع کنند و نیاز به سرمایه‏ی بسیار کوچکی برای شروع کارشان داشتند. برای این که بتوانند ایده‏ها و کارهای کوچکی را که می‏خواستند انجام بدهند، لازم بود طرح بدهند. ما کمیته‏ای داشتیم که چند طرح‏ها را پذیرفت. پولی در اختیار آنها گذاشتیم که بتوانند روی ایده‏های‏شان کار کنند، آن را بنویسند تا از این راه از نهادهای گوناگون برای طرح‏های‏شان بودجه‏ای دریافت کنند.

همچنین وب‏سایتی درست کرده‏ایم تا آنهایی که روی هر موضوعی کار می‏کنند، بتوانند کارهای‏شان را از راه آن ارائه کنند. تا جایی که ممکن است، سعی می‏کنیم اتفاقاتی که می‏افتند، کتاب‏هایی که منتشر می‏شوند، همایش‌‏هایی که در این زمینه‏ یا زمینه‏های دیگر تشکیل می‏شوند را روی این سایت بنویسم که اعضای شبکه از آنها باخبر بشوند.

طرح‏هایی را که در این شبکه پی‌گیری می‏کنید، به چه شکل هدایت می‏شوند؟ آیا یک هیئت تصمیم‏گیری یا مشاوران وجود دارد که مسائل را با آنها مطرح کنید؟ یا این‏که خودتان تصمیم می‏گیرید با توجه به نیازهای اقتصادی و مسائل جاری چه طر‏ح‏ها و برنامه‏هایی را در چهارچوب فعالیت‏های شبکه قرار بدهید...

این شبکه، شبکه‏ی بسیار دمکراتی است، اما این امکان وجود ندارد که در مورد تک تک مسائل بحث کنیم. بعضی‌وقت‏ها نیاز به این هست که یک نفر بتواند تصمیم‏گیری کند که این کار را انجام بدهیم یا خیر.

ما سه تا کمیته داریم: کمیته‏ی پژوهش، کمیته‏ی ارتباطات و کمیته‏ی ایجاد ظرفیت. عده‏ای در داخل شبکه، خود را داوطلب پیشبرد کارها در این کمیته‏ها و زمینه‏های مورد علاقه‏شان کرده‏اند. همه‏ی کارها داوطلبانه پیش می‏رود. فعلاً دوتا از کمیته‏های ما خیلی فعال شده‏اند.

یکی از آنها کمیته‏ی پژوهش است که مثلاً طرح برنامه‏ی یکی دو همایش قبلی را انجام داد. هم‌چنین پروژه‏هایی که قرار شد به آنها پولی داده شود تا شانس بیش‌تری داشته باشند و بعد بتوانند از جاهای دیگر بودجه بگیرند را این کمیته انتخاب کرده بود و پیشنهاد داده بود که چه‏کاری باید در این زمینه صورت بگیرد.

کار کمیته‏ی ارتباطات هم به‏خوبی پیش می‏رود و همان‏طور که گفتم، وب‏سایتی به راه انداخته‏ایم. درباره‌ی چگونگی پیش‏برد و هدایت وب‏سایت هم خود این کمیته تصمیم گرفته است.

نقش من هم بررسی برنامه‏های پیشنهادی است و این که آیا این طرح‏ها و برنامه‏ها در چهارچوب اهداف این پروژه قرار می‏گیرند و با اهداف بانک جهانی تطبیق دارند یا خیر.

شبکه به تازگی در یکی از دانشگاه‏های هلند نشستی برگزار کرد، اما علی‏رغم این‏که افراد زیادی از کشورهای گوناگون در آن شرکت کرده بودند و حتی انوشه انصاری هم در برنامه‏ی گشایش آن سخنرانی کرد، بحث‏ها و سخنرانی‏های آن بازتاب چندانی در رسانه‌ها نداشت. آیا تعمدی در این امر وجود دارد؟ یعنی انتقال بحث‏های مطرح شده و سخنرانی‏ها به بیرون در اولویت کار شما قرار ندارد تا به‏ویژه کسانی که در زمینه‏ی اقتصاد یا زنان فعال هستند، از فعالیت‏های شما آگاه شوند؟

ما هردو کار را داریم انجام می‏دهیم. یکی این‏که خیلی دل‌مان می‏خواهد که کار در گروه، به قول معروف، خودمانی باشد و هیچ‏کس فکر نکند، حرفی که در آن‏جا می‏زند، بلافاصله گزارش می‏شود.

از سوی دیگر، موضوعات مطرح شده در نشست‏ها و میزگردهای‏مان خیلی اقتصادی هستند و تلاش می‏کنیم سخنرانان این نشست‏ها حتماً پیش از آن، روی این موضوعات کار کرده و مقاله‏ای نوشته باشند.

نادره شاملو و انوشه انصاری، در تازه‌ترین همایش شبکه در هلند - عکس از شهزاده نظروا

سعی می‏‌کنیم در نشست تا جایی که ممکن است، بحث خیلی بازی را داشته باشیم. پس از آن هم اعلام می‏کنیم که این موضوعات در این‏جا به بحث گذاشته شد، در این یا آن مورد تصمیم گرفتیم یا قدم بعدی را روشن کردیم. مثلاً در نشست هلند، حدود صد نفر را دعوت کرده بودیم. این صدنفر الان آگاه هستند که چنین شبکه‏ای وجود دارد.

می‏خواهم بگویم که ما اصلاً سیاسی نیستیم. بلکه خیلی علمی و تخصصی صحبت می‏کنیم. نمی‏خواهم بگویم که مسئله‏ای سری داریم، اما چون می‏خواهیم خیلی خودمانی باشیم، خارج از دایره کسانی که دعوت کردیم، خیلی تبلیغ نکردیم.

نکته‏ی جالب و خوبی که اتفاق افتاده این است که هرچند بسیاری افراد در چارچوب برنامه‏ی اشتغال زنان، خوداشتغالی و کارآفرینی کار می‏کنند، ولی از همدیگر باخبر نبودند، اما بعد از دو سه میزگردی که داشتیم، این افراد شروع کردند به کار مشترک روی طرح‏های گوناگون و ممکن است یکی از این دانشگاه‏ها برای این طرح مشترک بودجه بگذارد تا آنها بتوانند روی آن کار کنند.

در حالی که قبلاً ممکن بود خبر نداشته باشند که کاری که دارند انجام می‏دهند، ممکن است با کار فرد دیگری هم‏خوانی داشته باشد و می‏توانند آن را با هم به انجام برسانند.

خلاصه، یکی از اهداف ما این است که باخبر شویم که همه چه‏کار دارند می‏کنند تا بتوانیم از کار و تجربه‌ی یکدیگر استفاده کنیم، پروژه‏های نزدیک را با هم انجام بدهیم و شاید از این طریق بتوانیم پروژه‏های بزرگ‏تر و مهم‏تری را پیش ببریم.

مهم‏ترین مسائلی که در همایش اخیر هلند به آنها پرداخته شد، چه بودند؟

در این همایش، خیلی روی کارآفرینی صحبت کردیم. چون اقتصاد امروز ایران در شرایطی است که بی‌کاری بسیار زیاد است. از سوی دیگر هم زنان و هم مردان تحصیلات بالایی دارند و معمولاً ایرانی‏ها خیلی هم بااستعداد و مبتکرند. به همین دلیل به وضعیت زنان کارآفرین و موضوع کارآفرینی پرداختیم. چون انسان به عنوان کارآفرین، ممکن است نه تنها برای خودش موقعیتی درست کند، بلکه برای دیگران هم امکانات زیادی را فراهم ‏کند.

از خود ایران هم گزارشی داشتیم که زنان کارآفرین بیش‌تر در چه بخش‏هایی کار می‏کنند. برای ما خیلی خوشحال‌کننده بود؛ چراکه هم موضوعاتی که زنان کارآفرین در آن مشغول فعالیت هستند، موضوعات جالبی بودند و هم ابتکار در آنها زیاد بود.

زنان کارآفرین قدیم بیش‌تر در زمینه‏ی خیاطی و این‏گونه رشته‏ها کار می‏کنند، اما زنان کارآفرین جدید در انواع و اقسام بخش‏ها کار می‏کنند. مثلاً یکی از برنامه‏هایی که ارائه شده بود، این بود که زنان در بخش انتشارات خیلی جلو آمده‏اند و گرداننده‏ی چندین کمپانی بزرگ نشر هستند؛ همچنین زمینه ادبیات. اینها هم به خوداشتغالی ربط پیدا می‏کند و هم به کارآفرینی. صحبت از این بود که زنان ایرانی حتی در عرصه‏ی هنر، نقاشی، عکاسی، فیلمسازی و ... نیز بسیار ترقی کرده‏اند و از سوی دیگر در رشته‏های فنی و طبی پیشرفت زیادی داشته‏اند.

بحث این بود که در این شرایط بی‌کاری و رشد کم اقتصادی که همه نیاز به کار دارند، چه‏ می‏توان کرد که زنان بتوانند هم برای خودشان و هم دیگران کار ایجاد کنند.

در خود ایران هم کتاب‏ها و نشریات زیادی در این مورد چاپ شده‏اند. حتی یکی دو بنیاد وجود دارند که کارهای فوق‏العاده خوبی در این زمینه انجام می‏دهند که چگونه زنان کارآفرین را شناسایی کنند، چگونه برای آنها شبکه بسازند و تعلمیات و آگاهی‏های لازم در این زمینه را به میان زنان ببرند. این امر هم برای خود زنان بسیار مهم است و هم برای تمام جامعه. چون در این جوامع، نیاز به اشتغال بالا است.

با توجه به موضوع بحث، خانم انوشه‏ انصاری که برای همه‏ی ما مایه‏ی افتخار است و زنی وطن‏پرست به‌شمار می‌آید، نماینده‏ی خیلی خوبی است از این که چگونه یک زن می‏تواند کارآفرینی را شروع کند و تا سطح بالا هم برسد. به همین خاطر ما این همایش را با سخنرانی انوشه انصاری شروع کردیم.