«پله‌پله تا دموکراسی»

لیدا حسینی‌نژاد

روز شنبه هفتم مارس، از سوی «کانون دانشجویان ایرانی در هلند» برنامه‏ای به مناسبت گرامی‏داشت روز زن و همبستگی با مبارزات زنان، در شهر «دِلفت» هلند، برگزار شد. این برنامه شامل سخنرانی، معرفی کتاب و نمایش آثار هنری زنان بود.

مژده ارسی فعال سیاسی؛ نیلوفر بیضایی نمایش‏نامه‌نویس و کارگردان تئاتر و آسیه امینی روزنامه‏نگار و فعال جنبش زنان سخنرانان این برنامه بودند.

ابتدا مژده ارسی به بررسی ویژگی‏های جنبش زنان پرداخت و در خصوص دو گرایش عمده‏ای که در جنبش زنان بر سر مساله‏ی قدرت وجود دارد - گرایش برابری‌طلب و گرایش تفاوت‌طلب - توضیحاتی داد. او به تفاوت‏های این دو گرایش و انتقادهایی که هریک بر دیگری دارد، اشاره کرد.

خانم ارسی در ادامه، به بحث در خصوص تفاوت قدرت با خشونت و نگرشی که قدرت را به معنای توان‏مندی می‏داند، اشاره داشت. او سپس به بازتاب مساله‏ی قدرت در جنبش زنان پرداخت:

«روش برخورد به مساله‏ی رهایی زن، گره‏گاهی است که انشقاق سه چشم‏انداز اصلی را در این زمینه نمایان می‏کند؛ فمینیسم برابری‌طلب یا فمینیسم قدرت که رهایی زن را از طریق تغییرات کمّی در چهارچوب سیستم موجود می‏بیند و فمینیسم تفاوت‌طلب که رهایی زن را در نفی هرگونه قدرت و ایجاد آلترناتیو زنانه می‏بیند. جنبش زنانی که من آن را جنبشی با ویژگی سوسیالیستی و آینده‏نگر می‏‏‏‏دانم و جنبشی است دارای ویژگی خاص و اهداف مشخص.

این جنبش بر نفی قدرت و رهایی از هرگونه سیستم اعمال قدرت تاکید دارد. ولی در عین حال تاکید می‏کند که بدون ایجاد آلترناتیوی در برابر قدرت، قادر به محو و مضمحل‌کردن قدرت - خشونت نیست.

مژده ارسی، فعال سیاسی

مبنای چنین موضعی بر پایه‏ی دیدن دیالکتیک محو طبقات و دولت است. این دیدگاه اضمحلال هرگونه سلسله‏ مراتب قدرت، از جمله اعمال قدرت بر پایه‏ی جنسیت را در یک دوره‏ی تاریخی و با برنامه‏ی آگاهانه می‏بیند.

برای محو مناسبات این قدرت، باید شرایط تاریخی و اجتماعی‏ای فراهم بیاید که نیاز به اعمال قدرت نباشد و یا این که همگان این امکان را داشته باشند برای این که اعمال قدرت کنند، برای این که شرایط برابر داشته باشند. نه این که نخبگانی جدا شوند، بروند و برای بقیه تصمیم بگیرند. قدرت‏توان‏مندی و اقتدار انسانی ضد قدرت - خشونت و بدیلی است علیه آن.»

سپس نیلوفر بیضایی به سخنرانی و بحث در خصوص آغاز شکل‏گیری جنبش زنان در ایران و نقش زنان در تحولات ماه‏های اخیر پرداخت. نیلوفر بیضایی اشاراتی به جنبش‏های آزادی‏خواهانه در زمان انقلاب مشروطه و حضور اجتماعی و سیاسی زنان در آن جنبش داشت.

نیلوفر بیضایی سپس به بحث در مورد شکل‏گیری جنبش زنان در دوران حکومت جمهوری اسلامی پرداخت که علی‏رغم فشارها، از پیش‏روترین جنبش‏های این دوران بوده است و در ادامه به نقش زنان در جنبش آزادی‏خواهی اخیر تاکید داشت:

«حکومت اسلامی شاید حکومتی است که به طور ناخواسته کمک کرد به این که یکی از بزرگ‏ترین تحولاتی که جامعه‏ی ایران سال‏ها به دنبال آن بود و برای نزدیک شدن به ایرانی دمکراتیک باید رخ می‏داد، ایجاد شود.
یکی از مهم‏ترین دغدغه‏های هر حرکت دمکراسی‏خواهانه در ایران، همیشه آن بخش عظیم سنتی در جامعه‏ی ایران بود که در مقابل هر تحولی می‏‏ایستاد، که در مقابل هرنوع نگاه به جلو صدها سد و مانع ایجاد می‏کرد؛ و ما امروز شاهد آن هستیم که در درون آن بخش سنتی جامعه‏ی ایران تحولی دارد رخ می‏دهد که غیرقابل تصور بود. کسی تصور نمی‏کرد که فاطمه‏ صادقی، دختر صادق خلخالی، امروز بر علیه حجاب اجباری مطلب بنویسد.

نیلوفر بیضایی نمایش‏نامه‌نویس و کارگردان تئاتر

این دست‏آورد ایستادگی، دست‏آورد مقاومت و در عین حال دست‏آورد آن‏چیزی است که در حافظه‏ی تاریخی ایرانیان ثبت شده، هرچند شاید تک‏تک ایرانیان به آن آگاه نباشند و آن میراثی است که در انقلاب مشروطه‏ی ایران بنیان‏گذاری شد؛ طرح خواسته‏ها و در حقیقت برای اولین بار طرح فکری بود که آزادی را می‏طلبید.

آزادی بدون فکر برابری حقوقی غیرممکن است. استبداد تنها زمانی می‏تواند حاکم بماند که امکان آزادبودن و امکان بیان آزادنه وجود نداشته باشد.»

آسیه امینی که یکی دیگر از سخنرانان این برنامه بود، بنا به دلایلی نتوانسته بود در این جلسه شرکت داشته باشد و در تماسی تلفنی، پیام خود را به جمع رساند.

آسیه‏ امینی در سخنان خود، از نقش زنان و جنبش زنان در ماه‏های اخیر گفت. او بر هدف حکومت ایران بر مأیوس و ناامید کردن مردم تاکید داشت و بر این عقیده بود که جنبش‏های مدنی نقش مهمی در ایجاد امید در دل جامعه می‏توانند داشته باشند:

«من فکر می‏کنم، یکی از مهم‏ترین ویژگی‏‏های همه‏ی جنبش‏های اجتماعی در طول حداقل ۱۰ ساله‏ی اخیر که تجربه‏ی فردی من در ایران بوده است، برگرداندن امید از طریق مبارزه‏های گروهی هرچند کوچک و هرچند کوتاه زمان بوده است.

مبارزه‏هایی که شکل خشونت‏آمیز نداشته، مبارزه‏هایی که پای‏اش روی زمین بوده و دورنمای «سنگ بزرگ علامت نزدن» نبوده است. بلکه اعتقاد بر این بوده که هیچ دمکراسی‏ای بنا نیست از آسمان بر ما نازل شود. ما گام ‏به‏ گام و پله به پله با هم جلو آمدیم.»

آسیه امینی در ادامه به دست‏آوردهای جنبش زنان در سال‏های اخیر و نقش و حضور جنبش زنان در جنبش اخیر مردم ایران پرداخت:

«آن‏چه ما دست‏کم در حوزه‏ی جنبش زنان به دست آورده‏ایم، اتفاقاً شاید مهم‏ترین دست‏آوردی بوده که در تمام صد سال اخیر –از مشروطه تا امروز- به دست آمده است. بسیاری از دوستان من، بسیاری از کسانی که شاید من شاگرد آن‏ها هستم، در این روزها اشاره کرده‏اند به این که جنبش زنان الگوی غیرمستقیم و شاید هم مستقیم جنبش مردمی ایران، جنبش سبز ایران، جنبش اعتراضی ایران (هرچه که می‏خواهیم اسم‏اش را بگذاریم) و فعالیت‏های اجتماعی و جنبش‏های مدنی در ایران بوده است.

زنان از نخستین گروه‏هایی بودند که در ایران برای مبارزه با خشونت بلند شدند؛ زنان از اولین گروه‏های اجتماعی بودند که تصمیم به فعالیت اجتماعی در چهارچوب قانونی و حقوقی با حاکمیت، گرفتند.

زنان از نخستین گروه‏هایی بودند که تلاش کردند با وجود اختلاف نظرها، با وجود تفاوت‏های ایدئولوژیک، با وجود تفاوت‏ نظرها و حتی باورهای سیاسی‏ای که ممکن بود از زمین تا آسمان با هم متفاوت باشد، به خاطر یک هدف مشترک کنار هم بمانند و کار کنند. من فکر می‏کنم، این نخستین و مهم‏ترین گام برای رفتن به سمت دمکراسی برای ما بوده است.»

در بخش دیگر این برنامه، بانو کیانی هفت‏لنگ به معرفی کتاب خود «هنوزم دقیقاً یادمه» پرداخت و همچنین سه لوح تقدیر به سه زن فعال در زمینه های سیاسی، فرهنگی و هنری اعطا شد. مژده ارسی، نیلوفر بیضایی و بانو کیانی هفت لنگ برنده این لوح‌ها بودند.

در این مراسم، تعدادی از آثار طراحی و نقاشی هنرمندان زن، از جمله طوبی رضایی نیز به نمایش گذاشته شده بود و هم‏چنین یک تابلوی نقاشی، با همکاری علاقه‏مندان و شرکت کنندگان در برنامه، به مناسبت روز زن، بر روی بوم پیاده شد.