طالبان‌زدگی پاکستان

الاهه نجفی

وقتی رودخانه‌ی پنجاب طغیان کرد و بخش‌های زیادی از پاکستان را زیر آب برد، آصف علی سرداری، رئیس جمهور پاکستان به اروپا سفر کرده بود. مخالفان سرداری از او انتقد می‌کردند که اگر به سرنوشت هموطنانش علاقمند بود، به جای آنکه در اروپا بماند، هر چه سریع‌تر خودش را به پاکستان می‌رساند. در آن میان طالبان هم بیکار ننشسته بودند.

آنها هم مانند سال ۲۰۰۲ که در پاکستان زلزله آمد و هزاران نفر را بی‌خانمان کرد، دست به‌کار شدند و در اثر دخالت طالبان در امور سیل‌زدگان، بی‌تفاوتی رئیس‌جمهور و دودستگی سیاسی، کمک‌های سازمان‌های بین‌المللی به موقع به سیل زدگان پاکستانی نرسید و اروپایی‌های مرفه هم که توانایی کمک مالی داشتند، از هم‌یاری با انسان‌های سیل‌زده و بی‌خانمان خودداری کردند. قربانی واقعی روستائیان بی‌چیز پاکستانی بودند.

یک کتاب بسیار پرفروش و مطرح

طالبان چه کسانی هستند، ریشه‌های فرهنگی و اجتماعی آنها کجاست و چه عواملی باعث شد که طالبان به عنوان یکی از قشری‌ترین و ارتجاعی‌ترین جریان‌های اسلام‌گرا در منطقه‌ی خاورمیانه پا بگیرد؟

احمد رشید، نظریه‌پرداز برجسته و مشاور باراک اوباما،

شش ماه پیش از واقعه‌ی یازده سپتامبر و حمله به مرکز تجارت جهانی در نیویورک کتابی زیر عنوان «طالبان» منتشر شد. این کتاب را روزنامه‌نگار و نظریه‌پرداز برجسته‌ی پاکستانی – انگلیسی، احمد رشید نوشته بود.

احمد رشید با شناخت عمیقی که از طالبان داشت، در این کتاب با دقت و جزء به جزء توضیح می‌دهد که طالبان از کجا آمده‌اند، و چگونه شد که در منطقه و به‌خصوص در افغانستان و پاکستان قدرت گرفتند و در چه دسیسه‌چینی‌ها و بازی‌های سیاسی پشت پرده‌ای دخالت دارند. «طالبان» نوشته‌ی احمد رشید در واقع تاریخچه‌ی شکل‌گیری طالبان به عنوان یک نهضت سیاسی – مذهبی خطرناک در خاورمیانه و آسیای مرکزی است.

جهان‌بینی و توانایی تحلیل

فقط در آمریکا و انگلستان یک و نیم میلیون نسخه از کتاب «طالبان» نوشته‌ی احمد رشید فروش رفت. این کتاب به ۲۶ زبان ترجمه شده و نویسنده‌اش یک چهره‌ی شناخته شده و از مهم‌ترین کارشناسان مسائل خاورمیانه به شمار می‌آید. احمد رشید مشاور باراک اوباما، رئیس جمهور ایالت متحده آمریکاست، با سازمان‌ ملل، ناتو، و «ان جی او»هایی مانند «Human Rights Watch» و صلیب سرخ جهانی در مورد مسائل خاورمیانه همکاری می‌کند.

اکنون احمد رشید کتاب تازه‌ای منتشر کرده است با نام: «سقوط در اغتشاش، افغانستان، پاکستان و بازگشت طالبان به قدرت». نویسنده در این کتاب هم پشت پرده‌ی پیچیده‌ی بحران خاورمیانه را با تأکید بر نقش بحران‌ساز غرب آشکار می‌کند.

پس از آن‌که ظاهراً طالبان در پاییز ۲۰۰۱ شکست خوردند، و قدرت سیاسی را در افغانستان از دست دادند، به هیچ‌وجه دست از فعالیت برنداشتند. برعکس آنچه که تصور می‌شود، طالبان در ۹ سال گذشته در افغانستان و پاکستان همچنان فعال هستند و از هر فرصتی برای تنش‌زایی در منطقه استفاده می‌کنند و بر اساس تحلیل احمد رشید در رسیدن به اهداف‌شان هم متأسفانه بسیار موفق بوده‌اند.

احمد رشید نشان می‌دهد که طالبان عقب‌‌نشینی نکرده‌اند، بلکه برعکس فعالیت خود را در منطقه گسترش داده‌اند، تا آن حد که حوزه‌ی اقتدار و تأثیرگذاری سیاسی و نظامی‌شان به پاکستان هم گسترش پیدا کرده است و در صدد هستند که در این کشور که یک قدرت اتمی در منطقه است، حکومت را تصاحب کنند. طالبان با یک رشته عملیات استشهادی و بمب‌گذاری نه تنها پاکستان را ناآرام و بی‌ثبات کردند، بلکه جهانیان را هم به وحشت انداختند.

بازی در دو جبهه

احمد رشید بر اساس نگرش و جهان‌بینی شخصی اما با استفاده از داده‌های تاریخی و عینی، تحلیلی از چگونگی به قدرت رسیدن طالبان با وجود دخالت مستقیم ناتو در افغانستان و پاکستان به دست می‌دهد. او به روشنی هر چه تمام تر نشان می‌دهد که طالبان در واقع پرورده‌ی سازمان اطلاعات و امنیت پاکستان (آی اس آی) و ژنرال‌های پاکستانی است.

کتاب «طالبان» نوشته‌ی احمد رشید

اطلاعاتی‌ها و نظامیان پاکستان خوش‌باورانه گمان می‌کردند با میدان دادن به طالبان می‌توانند غرب را تحت فشار بگذارند و با بی‌ثبات کردن هدایت‌شده‌ی کشور از غرب حمایت مالی و نظامی دریافت کنند و بر اهمیت سیاسی خودشان بیفزایند.

نویسنده می‌افزاید: این واقعیت را هم باید در نظر داشت که هم اطلاعاتی‌های پاکستان و هم نظامیان از نظر مذهبی و ایدئولوژیک به طالبان نزدیک هستند. در واقع آنها در دو جبهه بازی می‌کنند: به ظاهر با غرب هم‌پیمان‌اند، اما در واقع دل در گرو اعتقادات طالبان دارند.

پیامد این بازی دوگانه این بود که میلیون‌ها دلار کمک مالی و نظامی به پاکستان سرازیر شد و نظامیان و اطلاعاتی‌ها در صحنه‌ی سیاسی پاکستان بیش از پیش قدرت گرفتند. احمد رشید نتیجه می‌گیرد که در آینده هم می‌بایست این تعادل شکننده برقرار باشد: تهدید هدایت‌شده‌ی طالبان در ازای حمایت مالی آمریکا و هم‌پیمانانش در غرب. نوعی باج‌ستانی پنهان اطلاعاتی‌ها و نظامیان پاکستانی از غرب.

خطای غرب

احمد رشید اما به غرب هم می‌پردازد و خطاهای آمریکا و هم‌پیمانانش را در به قدرت رسیدن طالبان برمی‌شمرد. نویسنده غرب را به کوردلی و خوشباوری و ساده‌لوحی متهم می‌کند. اعتقاد دارد که دولت‌های غربی نتوانستند واقعیت‌ها را به درستی ارزیابی کنند.

برای مثال متوجه نشده بودند که طالبان از طریق کشت خشخاش و قاچاق مواد مخدر به منابع مالی عظیمی دسترسی دارد. کشورهایی مانتد آلمان و بخصوص آلمان هم تا مدت‌ها این واقعیت را انکار می‌کردند که در افغانستان یک جنگ تمام‌عیار وجود دارد. از هم‌این رو ارتش آلمان نتوانست وظایفش را به‌درستی انجام دهد و برای مثال پلیس افغانستان را به طور مؤثری آموزش دهد و سازماندهی کند.


احمد رشید برای خروج از بحران راهکاری ارائه نمی‌دهد. او بیشتر در نقش یک تحلیلگر به آمریکا و هم‌پیمانانش هشدار می‌دهد که طالبان به رغم همه‌ی پیروزی‌های صوری در افغانستان بیش از پیش قدرت می‌گیرد و قلمرو خود در پاکستان و افغانستان را گسترش می‌دهد. نویسنده اعتقاد دارد که در شرایط حاضر تنها یک راه وجود دارد: پس از فاجعه‌ی سیل در پاکستان، آمریکا و هم‌پیمانانش می‌بایست به مردم محروم منطقه توجه داشته باشند و به روستائیان پاکستانی هر چه سریع‌تر کمک کنند. وگرنه طالبان موفق می‌شود از فقر، نداری و درماندگی این مردم به نفع خود بهره‌برداری سیاسی کند.

منابع:

Ahmed Rashid: Sturz ins Chaos. Afghanistan, Pakistan und die Rückkehr der Taliban. Leske Verlag 2010; Preis: 19,90 Euro

Ahmed Rashid: Taliban. Afghanistans Gotteskämpfer und der neue Krieg am Hindukusch. Beck Verlag 2010; Preis:14,95 Euro

Ahmed Rashid : Taliban, Militant Islam, Oil and Fundamentalism in Central Asia