رادیو زمانه

تاریخ انتشار مطلب: ۱۵ تیر ۱۳۸۷
گفتگو با نورالدین زرین کلک

در یک دادگاه صحرایی به اعدام محکومم کردند

سمیه مومنی

بهار سال 85 بود که مراسم بزرگداشت نورالدین زرین کلک پدر انیمیشن ایران به مناسبت هفتادمین سال تولدش در خانه هنرمندان ایران برگزار شد و بهار سال 86 او را به اتهامات و بهانه‌هایی، که خودش هم به درستی نمی‌داند، از تدریس در دانشگاه تهران منع کردند.

ماجرای اخراج او را از دانشگاه تهران، به ماجرای کلاس درس تصویرسازی و آن فرشته بی مو مرتبط است.

اما آنچه مسلم است دانشجویان ایرانی دیگر امکان این را ندارند که نورالدین زرین کلک را به عنوان استاد در دانشگاه ببینند. او هم مانند بسیاری از اساتید درجه اول دانشگاه‌های ایران به بهانه‌ای کنار گذاشته شده است؛ و اگر دیگران را با حکم رسمی برکنار و بازنشسته می‌کردند، اینبار تصمیم را بر اساسی دیگر و به گونه‌ای دیگر گرفته‌اند.

زرین کلک رییس آسیفای ایران است که یکی از فعال‌ترین آسیفاهای دنیاست، او سال‌هاست که برای انیمیشن ناچیز این مملکت غصه می‌خورد، تلاش می‌کند و حتی در برگزاری همایش ملی انیمیشن هم یکی از فعالترین‌هاست.

اما آنچه بیش از همه اینها مایه تاسف است ممانعت ناشر کتاب جدید او از توزیع آن است. گویا این رشته به راستی سر دراز دارد.


نورالدین زرین کلک پدر انیمیشن ایران/ عکس از آرش خاموشی-ایسنا

بعد از قضیه دانشگاه تهران، دراین مدت هیچگاه با شما در هیچ نشریه داخلی گفت و گو نشد؛ که بتوانیم ماجرا را از زبان شما هم بشنویم. همه چیز حول حاشیه‌ها چرخید و انگار می‌خواستند همه چیز در حاشیه و در حد شایعه باقی بماند.
ظاهرا هیچ اتفاقی نمی‌افتد، که تدریس کنم یا نه. مثل اینکه نظام عالم همچنان برقرار است (می‌خندد) از همان روز انتظار طبیعی‌ام این بود که از طرف مقامات دانشگاه وزارت علوم و ... با من تماس بگیرند، سوال کنند یا فرصتی بدهند که دفاعی بکنم در مقابل دروغ‌هایی که آن بانوی دانشجو در اطرافم پراکنده کرده بود. اما چنین کاری نشد و آب هم از آب تکان نخورد.

از تاریخی که روزنامه‌ها ماجرا را اعلام کردند، وزیر علوم بدون هیچ خبری یا پرسشی از من، یا فرصتی برای اینکه در مقابل آن گفته‌ها چیزی بگویم، یکسره اعلام کردند که من حق تدریس در هیچ دانشگاهی را ندارم. این نوع عدالت اجتماعی ماست.

کاری به امنیت شغلی ندارم. زندگی‌ام از راه تدریس نمی‌گذرد. اما حداقل احترامی که می‌توانستند بگذارند به موهای سپیدم بود که ازمن بپرسند این حرف‌هایی که این بانوی دانشجو درباره تو زده همه‌اش درست است؟ تا کجایش درست است؟ یا همه‌اش دروغ است؟

مساله شایعاتی که در اطراف قضیه درست شد و به مطبوعات و تعدادی از دانشجویان کشیده شده بود اصل قضیه را رقم زد. انگار هیچ کس جرات این را نداشت که به اصل ماجرا اشاره‌ای بکند. خیلی‌ها سکوت کردند.
انتظار داشتم این حق را به آدمی که 50 سال است زندگی‌اش را بر محور کاری که بلد است گذاشته، بدهند که از خودش دفاع کند، من شاهدانی دارم که می‌دانند همه آن حرف‌ها دروغ است. خوشبختانه تعداد شاهدانم در آن مجلس آنقدر زیاد است که هر کدام به تنهایی می‌توانستند همه آن اتهامات دروغ را تکذیب کنند. اما به آنها هم فرصت داده نشد. من که شیطان بزرگم، اما از آن فرشتگان کوچک می‌توانستند بپرسند که آیا آن ادعاها درست است یا نه؛ جایی خواندم که تنها یکی از دانشجویان گفته بود شوخی استاد در حد شوخی‌های همیشگی کلاس بوده و ما عادت داشته‌ایم.

کلاسهای من با نشاط است. در کلاس می‌توانیم با هم شوخی کنیم، فضایی که در آن روحیه‌ای نباشد به درد دانشکده هنر نمی‌خورد. اینها هنر را بد فهمیده‌اند. هنر در ایران ظاهرا به چیزهای دیگر اطلاق می‌شود که خوشبختانه من از آن هنرها ندارم.

اینکه فقط با اعلام در رسانه‌ها و نه به شکل رسمی، چنین حکمی صادر می‌شود، چه معنایی می‌تواند داشته باشد؟
آنها تا این حد تنزل می‌کنند که مانند دادگاه‌های صحرایی، بدون حضور فرد، او را متهم، محاکمه و بعد به اعدام محکوم می‌کنند و حتی فرصت وصیت هم نمی‌دهند. تعجب نمی‌کنم. حالا دیگر تعجبم تمام شده است. چون می‌بینم که درباره اساتید دیگر هم این اتفاق افتاده است. دانشگاه را از آدم‌های شریف خالی می‌کنند و آدم‌های خودشان رامی‌گذارند.

از این اتفاق هم متاسفم و هم به خاطرش خوشحالم. متاسفم چون رابطه‌ام با دانشجویانم که خیلی دوستشان داشتم قطع شد و هنوز هم دلتنگشان هستم. اما این اتفاق یک حسن هم داشت و آن اینکه من از دانشگاه بدنام تهران راحت شدم. بدنام از این جهت که آن فضا دیگر فضای تدریس، علم و هنر نیست. فضای دیگری است و به درد کار دیگری می‌خورد. از اینکه دیگر به آنجا نمی‌روم احساس راحتی دارم و خوشحالم.

حقوق این مدت تدریس‌تان به شما داده شده است؟
من حق‌التدریسی بودم. محتاج آن مقدار ناچیز حقوق هم نیستم. اما به عنوان یک حق می‌خواهم بگویم حتی حق‌التدریس آن چند ماه تدریس مرا هم ندادند و خوردند. من حق استاد راهنما بودن برای بعضی از دانشجوها را هم داشتم که آن را هم نداند و بهتر است بگوییم بالا کشیدند. نوش جانشان. دانشگاه به این پول‌ها احتیاج دارد.

الان مشغول چه کاری هستید؟
خودم هم به فکر تدریس نیستم مگر اینکه بخواهم تدریس خصوصی کنم .هرگز بیکار نبوده‌ام. کارهای مربوط به فیلمم را انجام می‌دهم. قصه‌ها و نوشتنی‌هایم را می‌نویسم وکارهایی که از عهده‌ام برمی‌آید در حال انجام است که آثار این کارها به زودی پیدا می‌شود. کارهای تازه‌ای نیستند. از مدت‌ها پیش یک مجموعه کار را آغاز کرده‌ام اما چون حجمشان زیاد است چند سالی است که مشغولشان هستم.

دامنه این ممنوع‌التدریس شدن و این شکل برخورد برایتان تا کجاها پیش رفته است؟
به کتاب‌هایم اجازه انتشار و توزیع نمی‌دهند. حتی کتاب‌های من که بوسیله سازمان‌های رسمی و دولتی و صاحب امتیاز نشر چاپ شد هم ممنوع‌الانتشار هستند. کانون پرورش فکر کودکان و نوجوانان که خودش یک جور وزارت ارشاد است و احتیاجی به نظارت وزارت ارشاد برای چاپ کتاب ندارد و مورد اعتماد نظام است از انتشار و توزیع کتابی که ماه‌هاست چاپ شده سرباز می‌زند. کتاب فیل و فنجان را می‌گویم.

قضیه کتاب اینطور است: بعد از بیش از ده سال قطع ارتباط و همکاری من با کانون پرورش فکری کودکان، کتابی از من توسط این کانون منتشر شده است. کتابی که بسیار متفاوت است و حتی رییس فعلی کانون با صحافی غیرمعمول آن موافقت کرده است. کتاب به زبانی کودکانه و علمی نوشته شده و در 16 هزار نسخه چاپ شده است. با این وجود کانون از توزیع آن هراس دارد و ماه‌هاست از آن کتاب در انبارهایش نگهداری می‌کند!

اگر به فرض، استادی، به اتهام دیگری مورد غضب قرار گرفته است، چه ارتباطی به کتابش دارد؟ کتابی که برای بچه‌ها نوشته شده است. کتابی پر تخیل، سازنده و بر مبنای تحقیق علمی. این کتاب است که باید رسالتش را انجام دهد. چه اهمیتی دارد که درباره نویسنده‌اش چه گفته‌اند و چه اتهاماتی به او وارد کرده‌اند. اگر کتاب مفید است و چاپ شده باید توزیع شود. اگر قرار است توزیع نشود اصلا چرا چاپش کرده‌اند؟ رابطه این دو را نمی‌فهمم. جز اینکه لابد همه از تیغ تیز عزل می‌ترسند و مواظب میز و صندلی خود هستند.

درباره کتاب بیشتر توضیح بدهید.
متن داستان کتاب «قصه فیل و فنجان» را خودم نوشته ام. این کتاب سال‌ها پیش آماده شده بود. در این مدت تصدی ریاست کانون را افراد مختلفی بر عهده گرفتند، با سلایق متفاوت. اینها آمدند و رفتند. بعضی موافق چاپ کتاب بودند و بعضی نه. تا اینکه در نهایت آخرین رییس آنجا که مرد دانا و سالمی است تشخیص داد که این کتاب خوب است و حتی پیشنهاد مرا برای صحافی غیرمتعارف کتاب پذیرفت و به رغم بالا رفتن قیمت کتاب با این شکل صحافی، آنرا چاپ کرد. این کتاب درحال حاضر در فرانسه ترجمه شده و در حال انتشار است؛ در حالی که در ایران بعد از 9 ماه هنوز در انبار کانون قرار دارد. من ده تا ده تا یا 20 تا 20 تا از این کتاب‌ها را با خواهش و تمنا از انبار کانون گرفته‌ام که به بچه‌های آشنا هدیه بدهم.

دلیل عدم توزیع کتاب را به شما نگفته‌اند؟
دلیلش را نگفته‌اند اما قابل فهم است. شما نمی‌دانید؟

خب مساله اینجاست که در برابر پرسش شما چه پاسخی می‌دهند؟ برایم جالب است که چه دلیلی را می‌آورند.
اینها معمولا یک فرمول‌هایی دارند که مردم هم با آن فرمول‌ها آشنا هستند و حاجتی به توضیح نیست. وقتی می‌پرسیم می‌گویند الان زمان مناسبی برای توزیع آن نیست. یا می‌گویند در اولویت ما نیست. این فرمول‌ها را همه می‌شناسند و معنایش هم روشن است.

برای شما به مناسبت هفتادمین سال تولدتان مراسم بزرگداشت می‌گیرند، شما را پدر انیمیشن ایران می‌دانند و همه اینها را هم مستقیم یا غیرمستقیم مجموعه‌های دولتی انجام می‌دهند بعد چنین برخوردی را انجام میدهند. این کمی تناقض دارد. اینطور نیست؟
جواب این سوال را قطعا کسی نمی‌داند. من هم نمی‌دانم و کسان دیگری هستند که جواب واضح آن را می‌دانند. باید از مقاماتی که این تصمیمات را می‌گیرند بپرسید، شاید قانع شدید. این اعمال در تضاد با هم هستند.

سیاست دوگانه‌ای است که ما را هم گیج کرده است. نمی‌دانم چرا یک دانشجو که صرفا به دلیل اینکه از خانواده یک شخص به خصوصی است می‌تواند دانشگاه را زیر و رو کند و سیاست وزارت علوم را وارونه کند. این از جمله اتفاقاتی است که فقط در جمهوری اسلامی ایران می‌افتد.

Share/Save/Bookmark

نظرهای خوانندگان

مضحکه... مضحکه... مضحکه... ای کاش زودتر از این کابوس مضحک جمعی(!) بیدار شویم.

-- اشکان ، Mar 23, 2008 در ساعت 05:58 PM

تاسف تاسف هزاران بار تاسف ... دوست داشتم در ابراز تاسف به خاطر این همه زشتی دستان استاد را بوسه می زدم... این نوع غرض ورزی آنهم نسبت به استادی پر مهر و بی بدیل که تک تک از کودکی با آثارش بزرگی کرده ایم ... تاسف بار است..

-- احمد ، Mar 23, 2008 در ساعت 05:58 PM

ما راست و دروغ این ماجرا را نمی دانیم اما یک سوال باقی می ماند آن هم اینکه آیا قضاوت بر اساس شایعات پراکنده(صرف نظر از راست یا دروغ بودن) می تواند مبنای قضاوت باشد؟ مسئولین فکر این را کرده اند که بابا جدیدی برای دعوای دانشجویان و استادان باز کرده اند من هم اگر نمره نگیرم چنین دروغی و حتی شاید یک فیلم مونتاژی یا بدتر از این از استادمان تهیه می کنم و دودمانش را بر باد می دهم.

-- hamed ، Mar 23, 2008 در ساعت 05:58 PM

استاد
شما که حرمت موی سپید خود را نگه نمی دارید و به راحتی دروغ می گوئید انتظار دارید دیگرام حرمت آن را حفظ کنند؟

-- حسن ، Mar 24, 2008 در ساعت 05:58 PM

من خودم مدتی پیش استاد در اسیفا کار می کردم.شریف تر از او سراغ ندارم .افسوس و صد افسوس!!!
هزار امروز هم آواز زاغ است
گل از بی رونقی ها خار باغ است

-- lمیثم ، Mar 24, 2008 در ساعت 05:58 PM

استاد عزيز
هدف اين جماعت مستبد غارت ايران و ايرانيست و هر چيزی که ذره ای بوی انسانيت، هنر، و انديشيدن بدهد را بر ضد منافع خود مبينند و کمر به نابوديش.
استاد عزيز همان بهتر که با چنين کفتارهاي کثيفي روبرو نشديد.
تمام مردم ايران از طينت اين شيطان صفتان و نفشه های شومشان برای غارت اين مملکت وقربانيانش نظير شما آگاهند.

-- مجيد ، Mar 24, 2008 در ساعت 05:58 PM

شریف؟! استاد؟!
پیرمرد {...}

-- شریف ، Mar 25, 2008 در ساعت 05:58 PM

baba kheyli masha la ro dari shoma age hichi nabood ke daneshjo ha maraz nadashtan ke bi hormati konan
age shokhi bood ?ke che shokhiye garaza varzane ke hejab az roye sarae ye bano bardari on ham na az on modelhayi ke mipasandi badesh be e tamaskhor begi bezar bebinan ke to modari ya einke kachali
ein mishe shookhi? hatman bayad ye chiziro bebini ta bavaret beshe hast? mibini

-- ciic ، Apr 5, 2008 در ساعت 05:58 PM

واقعا باید برای اون دانشجو متاسف بود مزخرف ترین آدمی که به عمرمون می تونیم دیده باشیم که یه بچه ی دروغ گو برای پدر انیمیشن ایران چنین وضعی به وجود بیاره.

-- بدون نام ، May 18, 2008 در ساعت 05:58 PM

متاسفانه در این گفتگو هیچ توضیحی از استاد در خصوص اتفاق پیش آمده داده نشده . به فرض که قبلا فرصتی به ایشان داده نشده ، اکنون که این فرصت در اختیار ایشان بود تا در مورد آن توضیح دهند. ولی اگر موضوع صحت داشته عکس العمل طرف مقابل را هم باید طبیعی دانست. فارغ از هر گونه نگرش نباید عقاید هیچکس را به تمسخر گرفت و اگر قرار به راهنمائی است باید همواره با رعایت جوانب صورت گیرد. متاسفانه شخصا در دانشگاه شاهد برخوردهای تحقیر آمیز در اینگونه موارد از سوی بعضی از اساتید بوده ام .به هر حال جای اندوه و تاسف بسیار است که این اتفاق برای چنین شخصیتی که سرمایه کشور است پیش آمده و کاش چنین وضعی پیش نمی آمد.

-- بدون نام ، Jul 5, 2008 در ساعت 05:58 PM