شراب شیراز: از حدسیات و شایعات تا واقعیت!
سهیل مستوفی
شراب شیراز امروزه از معروفترین مارکهای تجارتی در دنیاست و در کشورهایی مانند استرالیا و آفریقای جنوبی در میان انواع شراب قرمز، بیشترین میزان تولید را دارد و در صادرات شراب این دو کشور به بازار اروپا، بالاترین مقام را پیدا کرده است. اما این شراب چه ارتباطی دارد با شهر شیراز در ایران و به طور اخص با شراب خلر شیراز؟
از گذشتههای دور جایگاه ایران در تاریخ شرابسازی و پیشینه این دیار در تولید مشروبات سکرآور انکارناپذیر است. تنها به یاد بیاوریم که دو نمونه از قدیمیترین شرابهای تاریخ بشر در ایران یافت شده است.
در اوایل دهه ۱۹۶۰ در حفاریهایی در ناحیه «گودین تپه» در دامنه کوهستان زاگرس خمرهای یافت شد با بقایای شراب که حدود پنج هزار سال قدمت داشت. باستانشناسان این دفینه را کهنترین شراب جهان دانستند.
اما تنها چند سال بعد یعنی در سال ۱۹۶۸ در حفاریهای تپه حاجی فیروز، دهکدهای باستانی در دامنه شمالی کوهستان زاگرس (استان کرمانشاه کنونی) نه چندان دور از ناحیه قبلی، شش کوزه سفالی یافت شد که پیشینه تولید شراب را بیش از دو هزار سال (بیش از پنج هزار سال قبل از میلاد مسیح) عقب برد.
گفته میشود که خمرههای ۹ لیتری حاوی رسوبات شراب، در آشپرخانه خانهای گلی یافت شدند و اینک در موزه دانشگاه پنسیلوانیا (در بخش آثار باستانی مجموعه حسنلو) نگهداری میشوند. تحلیل آزمایشگاهی در نیمه دهه ۱۹۹۰ به روشنی ثابت کرد که رسوبات آغشته به الکل در دیواره داخلی کوزهها با گذشت زمان پدید نیامده است؛ به عبارت دیگر کوزهها از آغاز حاوی شراب بوده و برای همین منظور بودهاند.
پیشینه اساطیری شراب در اساطیر و افسانههای ایرانی نیز کشف شراب به ایرانیان نسبت داده شده است. در برخی از افسانهها شراب یکی از نوآوریهای بیشمار شاه جمشید دانسته شده است.
در کتابی به عنوان «نفایس الفنون فی عرایس العیون» داستان زیر نقل شده است: شاه جمشید به جمعی از زیردستان خود فرمان داد که گیاهان گوناگون را بکارند و میوه آنها را امتحان کنند. چون میوه درخت انگور (تاک، مو یا رز) را چشیدند، آن را شیرین یافتند.
جمشید دستور داد تا آب آن را بگیرند و در خمره کنند. پس از مدتی در عصاره انگور تغییری پدید آمد و مزه آن از شیرینی به تلخی گذاشت. جمشید در خمره را مُهر کرد و دستور داد که هیچ کس از آن افشره ننوشد؛ زیرا پنداشت که زهر است.
جمشید کنیزکی زیبا داشت که به سردردی مزمن دچار بود و هیچ پزشکی درمان او نتوانسته بود. کنیزک که از زندگی سیر شده بود، بر آن شد که با نوشیدن قدری از آن «زهر» خود را از عذاب زندگی راحت کند. قدحی چند از محتوای خمره نوشید. نخست سست شد و سپس به خوابی سنگین فرو رفت.
اطرافیان جمشید یقین کردند که کنیزک مرده و به دیار نیستی شتافته است؛ اما روز بعد آن زیبارو از خواب بیدار شد، آن هم به گونهای که از شادی و شعف بر پای خود بند نبود! سردرد قدیمی او نیز برای همیشه درمان شد. جمشید که از خاصیت نوشابه تازه به وجد آمده بود، دانست که به مشروبی گوارا و نشاطبخش دست یافته است. جشنی بزرگ به پا کرد و در آن خود و اهالی کشور به میخواری پرداختند.
حکیم عمر خیام در رساله «نوروزنامه» کشف شراب را به شاه شمیران از بستگان جمشید نسبت میدهد.
خیام در نوروزنامه در بخش «گفتار اندر منفعت شراب» آورده است که: «دانایان طب چنین گفتهاند که هیچ چیز در تن مردم نافعتر از شراب نیست، خاصه شراب انگوری تلخ و صافی ...»
از شراب خلر تا شراب بازار با پیشینه تاریخی و اسطورهای ایران در شرابسازی، جای شگفتی نیست که اصل و منشا «شراب شیراز» نیز به ایران زمین نسبت داده شود. در این باره روایتهایی رواج دارد که در برخی مآخذ به آنها اشاره شده و ما مهمترین آنها را در زیر نقل میکنیم:
قدیمیترین روایت این است که سپاهیان اسکندر در جریان فتوحات خود در ایران، به کیفیت مرغوب و بالای شراب فارس پی بردند و تعدادی از اصلههای تاکستان این دیار را با خود به اروپا بردند و در شمال مدیترانه کشت کردند.
روایت دیگر این است که جنگجویی صلیبی به نام گی دوسترمبرگ که در سدههای میانه برای دفاع از آیین مسیحیت به خاورمیانه آمده بود، نهال یا بن تاک را در قرن دوازدهم از خاک پاک شیراز با خود به اروپا برد و آن را در کشتزارهای حاصلخیز جنوب فرانسه پرورش داد. همین انگور است که بعدها در ناحیه شمال دره رون نام شیراز یا سیرا گرفت.
آخرین داستان هم این است که پس از انقلاب اسلامی، چون تولید شراب در جمهوری اسلامی منع شده بود، برخی از مؤسسات خصوصی یا دولتی، اصلههای مربوطه را به شرکتی استرالیایی فروختند.
پژوهشهای تازه در برابر روایتهای بالا که بیشتر بر پایه حدس و گمان ساخته شده، منابع امروزی میگویند که شراب شیراز در اصل همان شراب سیرا (Syrah) است که از تولیدات معروف و مرغوب صنعت شراب فرانسه است و معمولاً در ترکیب با شرابهای کابرنت سووینیون یا مرلو به بازار عرضه میشود.
انگور سیرا در شمال دره رون در جنوب شرقی فرانسه به عمل میآید. بنا به منابع تاریخی، انگور سیرا از حدود ۲۰۰ سال قبل از تولد مسیح یا بیش از دو هزار سال پیش، در این نواحی شناخته شده بوده است.
اصله یا بوته این انگور سیرا، در قرن نوزدهم از فرانسه به استرالیا برده شده است. گفته میشود که بازرگان فرانسوی مهاجری به نام جیمز بازبی (Busby) در سال ۱۸۳۱ انگور سیرا را به همراه خود از فرانسه به استرالیا برده است. همین انگور در اوایل قرن بیستم از فرانسه یا استرالیا به جاهای دیگر صادر شده است.
میوه شراب شیراز امروزه در فرانسه، آفریقای جنوبی، استرالیا، کالیفرنیا و ایتالیا (سیسیل) به میزان بالا به عمل میآید. علت گسترش و پراکنده شدن این انگور، بیتردید در کیفیت بالای آن بوده است. میوه آن سرشار و شاداب است و در شرایط آب و هوایی گوناگون و حتی هوای متغیر و نامناسب مقاوم است. میوه انگور سیرا بسته به محل کشت مزه آن اندکی فرق میکند. رنگ آن تیره است و به توت سیاه شبیه است. مزهای گس و رایحهای مطبوع دارد.
شراب انگوری سیرا تا اوایل دهه ۱۹۸۰ در استرالیا هرمیتاژ خوانده میشد که علت آن دانسته نیست. اما به تدریج در استرالیا، کانادا، آمریکا و آفریقای جنوبی همان شراب، به شراب شیراز تغییر نام داد.
درباره این نامگذاری دو فرضیه وجود دارد: یکی دشواری تلفظ واژه سیرا در زبانهای بومی مناطق تازه بوده است. فرضیه دوم این است که یکی یا جمعی از تولیدکنندگان، با نام و شهرت شراب خلر شیراز آشنا بودهاند، و بر آن میشوند که از نام «شهر شعر و شراب» برای محصول خود استفاده کنند. تا امروز روشن نیست که کدام فرضیه به واقعیت نزدیکتر است.
در سال ۲۰۰۱ در دانشگاه کالیفرنیایی دیویس یک تحلیل آزمایشگاهی بر روی ساختمان شیمیایی (DNA) نوع انگور شراب شیراز انجام شد که نشان داد این انگور تلفیق یا پیوندی است از دو نوع انگور به نامهای موندوز بلانش و انگور دورزا که هر دو نوع در همان نواحی دره رون در جنوب شرقی فرانسه بار میآیند. چندی بعد مطالعه آزمایشگاهی مشابهی در دانشگاهی در فرانسه، نتیجه این آزمایش را تأیید کرد.
|
نظرهای خوانندگان
Ba sepas az ettelaate tarikhi va bastanshenasitan ke dar aghaze matlab farmoodid, bande be arzetan miresanam, ke name sharabe Shiraz ke bande ham az an besyar nooshideam az anja miayad, ke nahale angoore an saliane door az Shiraz avarde shode va dar in zamineh bande khod shakhsan mosahebeye modir aamele karkhaneye sharabe Shiraze Australia ra az radio BBC hodoodan 10 sal pish dar Iran shenideam. Albate shayad pishineye avardane nahale angoore sharabe Shiraz be bish az 100 sal pish barmigardad. Ba sepas Mehrzad Fanland
-- Mehrzad ، Dec 26, 2007 در ساعت 12:08 PMalbate man shenide boodam ke fardi az yahodiane shirazi barai avalin bar angore shiraz ra ba khod be afrighai jenobi bord va dar onja in angor be name angore shiraz marof shod
-- persia ، Dec 26, 2007 در ساعت 12:08 PMچقدر عمناک است که سرزمین شراب از این نعمت بدور است. خیام حتی وصیت میکند که پس از مرگش هم فراموش نشود و از پیاله سهمش را داشته داشته باشد و میگوید
یاران به موافقت چو دیدیار کنید
باید که ز دوست یاد بسیار کنید
چون باده نوشین که نوشید به حق
نوبت چو به ما رسد نگون سار کنید
در ضمن در جایی خواندم که در سر سفره هفت سین ایرانیان همیشه شراب میگذاشتند و بعد ها با نفوذ اسلام مجبور شدند که سرکه را جایگزین آن کنند شاید هم کلمه سیرا فارسی اصیل باشد و یک سین هفت سین بوده است. یادم میآید که آقای کوشا که یادش به خیر دبیر شیمی آلی در دبیرستان دارالفنون در رابطه با الکل ها می فرمود که انگور خود یک دنیا است با مکانیسم خاص و در پوسته آن یک دنیا رمز و راز نهفته است.
-- داریوش ، Dec 26, 2007 در ساعت 12:08 PMبه امید روزی که ایران ماهم دوباره نام شعر و شراب خود را پس بگیرد.
توضیح شما هم که لنگ در هوا بود! اینترنت قاراشمیشه. کلی وقت میبره تا بفهمی روی کدوم سایت ها حساب کنی ...
-- لنگ در هوا ، Dec 26, 2007 در ساعت 12:08 PMسلام... این شراب شیراز را من پارسال توی سیدنی خوردم... بهترین مدلش سادن مال 2001 بود که سادن کامفرت می داد بیست و چهار دلار... یادم انداختید... مرسی
-- ب ، Dec 26, 2007 در ساعت 12:08 PMهمانطور که مهرزاد نوشته نام شراب شیرازی را مدیر آن یکبار در مصاحبه ای گفته بود. ایشان در جشن های دوهزار و پانصد ساله از مهمانان شاه در تخت جمشید در شیراز بوده اند و بقول خودشان در آنجا شرابی از شیراز خورده اند که مزه آن همیشه در خاطرشان مانده. بهمین خاطر نام بهترین شراب آن کارخانه را شیراز گذاشتند.
-- کتایون ، Dec 26, 2007 در ساعت 12:08 PMمهرزاد نوشته اند که حدود ده سال پیش از بی بی سی شنیده اند ولی خود من هم چند سال پیش در مصاحبه با رادیو فردا آن را شنیدم.
به
-- roya ، Dec 26, 2007 در ساعت 12:08 PMبعد از خیام و مولوی و سعدی و ... اینم از ما گرفتن؟
مگه ایران مرکز عالم نیست؟
عالی بود.
-- حاج محمود مانیان ، Dec 26, 2007 در ساعت 12:08 PMبه شدت این مساله سوالم بود و دنبال این مطلب می گشتم.
با تشکر
dar sale 1983 avvalin bari bood ke sharabi az australia ke dar zire naame sharab ,neveshte bood shiraz va poshte botri tozihi az shiraz ke asle ide ra az shiraze iran gerefteh,and va bad az an bbc filmi az in prose ke chegone dar australia in mohem movafagh shod rahi toolani va por hazine bood,angoore shiraz va syrah az ghadimitarin angoorha hastand va dar australia ke in angoor roshd nadasht aghebat fahmidand ke zamin shiraz ra bayad ba anja montaghel konand ke ba sanglakh kardane zamineshan dar asl movafagh shodanad,in doucument bbc besiyar jaleb ast va be didanash miarzad.ali
-- ali ، Dec 26, 2007 در ساعت 12:08 PMنویسنده این مقاله کیست؟
-- امین شریعت زاده ، Dec 26, 2007 در ساعت 12:08 PMبه هنجار، در فرهنگ ما باده نوشی پنهان میشود نه نام باده نگار!
امید که باده نگاران از پرده برون آیند.
در برنامه اي به نام سفره ايراني که ميشود روي سايت بي بي سي فارسي شنيد آقاي شاهرخ گلستان که گويا خودش هم شيرازي است اطلاعات روشن وجامعي در باره شراب ايراني و چگونگي توليد شراب شيراز دراستراليا ميدهد که شنيدن آن را به نويسنده گرامي و پيام گذاران ارجمند وهمه دوستداران شراب توصيه ميکنم.
-- مريم ، Dec 26, 2007 در ساعت 12:08 PMدرود بر شما
-- شاهنگ-رشت ، Dec 26, 2007 در ساعت 12:08 PMخواهشمندم به جای واژه ی تازی شراب واژه ی می را به کا ر برید
با سپاس
شاهنگ-رشت
نمیدانم چرا بچه گیلک ما باده را بر می ترجیح داده است. اسم بگذار و مسمّا را بجو .
-- شروین از کرمانشاه ، Dec 27, 2007 در ساعت 12:08 PMکلمه "خلر" اشتباه و درست آن " خلار" است که نام منطقه وسيعي نزديک شيراز مي باشد و انگور آن براي توليد شراب بسيار مناسب است
-- جواديپور ، Dec 27, 2007 در ساعت 12:08 PMپيام به خانم مريم: برنامه شراب را در سايت بي بي سي پيدا نکردم خواهشمندم توضيح دقيق تر بدهيد باسپاس منصور
-- منصور= مرودشت ، Dec 27, 2007 در ساعت 12:08 PMman information ra check kardam. kamelan dorost bood. az shoma baraye in maghaleh khoob wa mofid tashakoor mikonam
-- Azar from Germany ، Dec 27, 2007 در ساعت 12:08 PMشرب مي با لب شيرين تو ماراست هلال
-- عليرضا ، Jan 3, 2008 در ساعت 12:08 PMبي خبر زاهد از ان شوق که در مشرب ماست
کو ؟ کجاست ؟ به منم بدین
-- خرمگس ، Jan 7, 2008 در ساعت 12:08 PMخدا همه شما را به راه راست هدایت کند.
-- حامد ، Apr 2, 2008 در ساعت 12:08 PMعالي بود
-- نازي ، Apr 3, 2008 در ساعت 12:08 PMدوش چه خورده ای دلا
-- مارتین ، Jul 1, 2008 در ساعت 12:08 PMراست بگو نهان مکن!
من که تو ایرونم
-- مارتین ، Jul 1, 2008 در ساعت 12:08 PMتا حالا لب نزدم
بعد اون امریکایی میزنه و به ریش من و امثال من میخنده و میگه:
به به به به
شراب ناب شیراز
براوو
اوکی!
البته این یکی ایرونی-امریکایی بود!
مرسی
-- علی ، Sep 14, 2008 در ساعت 12:08 PMواقعا جالب بود ولی ما که خودمون از این نعمت بی نصیب شدیم و باید بریم آشغالهای صنعتی کشورهای دیگر را نوش جان کنیم
ba ba ma shrab mikhaim chi kar konim
-- mohamad reza ، Nov 5, 2008 در ساعت 12:08 PMba ba ma shrab mikhaim chi kar konim
-- mohamad reza ، Nov 5, 2008 در ساعت 12:08 PMسالها پیش در جایی خواندم که رضا شاه یک آلمانی را برای بهبودی وضع شراب ناحیۀ خلر شیراز استخدام کرد و او، در پایان جنگ که متفقین تقاضای اخراج آلمانیها را داشتند، بجای آنکه به آلمان هیتلری برگردد، به استرالیا رفت و چند بوتۀ انگور آن منطقه راهم با خود برد و شراب شیراز استرالیا، نتیجۀ آن سیر و سفر است. اگر آگاهان به این امر مسئله را روشن بفرمایند بنده و شراب خواران محترم خوشحال خواهیم شد.
-- نصرالله رفعت رکنی ، Dec 5, 2008 در ساعت 12:08 PMWhat I read is true, , the fact is that we don't produce any wine anymore so it would be difficult to prove that Shiraz is originated from Iran
-- Babakr ، Dec 6, 2008 در ساعت 12:08 PMنکته ای که دوستمون در مورد جایگزینی شراب با سرکه در سفره ی هفت سین گفته اند جالبه. در تکمیل نظر ایشون باید بگم که در ایران باستان "ش" بیشتر از "س" کاربرد داشته و بنا بر بعضی احتمالات سفره مون هفت شین بوده! که شراب باهاش میخونه.
ولی خب, قبل از اومدن اعراب به ایران اسم این ام الخبائث "باده" و "می" بوده نه شراب.
بقول عمو عمر:
من بی "می" ناب زیستن نتوانم
بی "باده" کشید بار تن نتوانم
من بنده ی آن دمم که ساقی گوید
یه جام دگر بگیر و من نتوانم!
ببین هزارسال پیش خیام کجا بوده و توی قرن بیست و یک ما کجائیم!
-- آرش ، Dec 6, 2008 در ساعت 12:08 PMاون دنیایی هم هست
-- ali tavana ، Dec 20, 2008 در ساعت 12:08 PMاین شراب رو یخ می خورند یا ولرم؟
-- بیتا ، Feb 9, 2009 در ساعت 12:08 PMD:
چقدر غمناک می باشد شراب از ایران زمین باشد ولی ما از خوردن و کشتن شراب منع کنند! خدای ایران واقعی را به ما باز گردان!
-- فرامرز ، Feb 15, 2009 در ساعت 12:08 PMبا سپاس از شما مطلبی بسیار جالبی بود.
در مورد سین و شین و... هفت سین!
-- سینا ب ، Mar 9, 2009 در ساعت 12:08 PMقدیما شراب می خوردن، مست می کردن و بعد سفره هفت سین رو می چیدن. برا همین به سرکه می گفتن شرکه. به بقیه سین هم می گفتن: شنبل، شبژه، شیب، شکه، شمنو و شماخ! جای سیر هم یک ظرف شیر میذاشتن رو سفره هفت سین، ماهی قرمزها رو هم سرمی کشیدن!
ان الله مع الصابرين
-- tobe ، Apr 1, 2009 در ساعت 12:08 PMاونهائی که هنوز که هنوزه با پنگليش مينويسن و کامنت ميزارن، از تنبل ترين و خودخواه ترين آدمها هستن... کامنت اينجور افراد رو نبايد خوند و بايد رد شد رفت... بابا گذشت اون زمانی که بهونه سختی و عدم امکان تايپ فارسی بود. امروزه ده هها اديتور آنلاين و مجانی فارسی وجود داره.. حتی بالای همين باکس کامنت يه لينک به اديتور فارسی راديو زمانه هست...حتی خود گوگل هم تبديل پنگليش به فارسی اختراع کرد ولی اين افراد هنوز خودخواهانه و با کمال بی سليقه گی و تنبلی با حروف انگليسی فارسی مينويسن... چقدر تنبل...چقدر خودخواه...خجالت آوره ديگه... اينم آدرس گوگل:
-- Nikooo ، Oct 22, 2009 در ساعت 12:08 PMhttp://www.google.com/transliterate/persian
نام اصلی خلر خلار است.خلار در 25کیلومتری شمال غرب شیراز میباشد.جهت اطلاعت کاملتر از شراب خلار و روستای خلار با من مکاتبه کن
-- محمود ، Oct 22, 2009 در ساعت 12:08 PMامیدوارم به زودی دوباره به اصل آریایی خودمون برگردیم و تازی بودن رو کنار بذاریم.
-- امید ، Oct 22, 2009 در ساعت 12:08 PMاگه می رو از فرهنگ پارسی بگیریم نه حافظی میمونه نه سعدی و نه خیامی...
دور باد ادبار الله مدینه ....
من بی می ناب زیستن نتوانکم
بی باده کشید بار تن نتوانم
-- حسین صالحی ، Oct 22, 2009 در ساعت 12:08 PMمن بنده ی آن دمم که ساقی گوید
یک جام دگر بگیر و من نتوانم
خلار که در سالهای پیش از روستاهای مشهور شیراز بوده الان تبدیل به بیغوله شده! بیشتر تاکهای انگور اونجا از بین رفته
-- حمید ، Feb 5, 2010 در ساعت 12:08 PMدوستان ایرانی که دلشون لک زده برای باده نوشین، میتونن براحتی خوشگوارترین شرابها رو در خونه بیندازن و نوش جان کنن... درسته که بدون فرآیندهای صنعتی فیکساسیون، شرابهای خانگی چندان قابلیت کهنه کردن ندارن ولی بازهم آنچنان خوشنوش هستن که مشت محکمی باشند بر دهان یاوه گوی جمهوری اسلامی... به امید آزادی ایران از قید شب پرستی و تازی مآبی.
-- بهروز ، Mar 3, 2010 در ساعت 12:08 PMسلام
-- حسين رفيعي خلاري ، Aug 12, 2010 در ساعت 12:08 PMخدمت دوستان عرض كنم اول اسم اين روستا خلر نيست بلكه خلار هستش
دوم بهتر بگين شراب خلار نه شراب شيراز
در ضمن در جواب او دوستمون بگم هنوز باغهاي انگور اونجا وجود داره و ويرانه نشده
و اينكه واقا انگور اونجا واسه شراب متفاوت هستش هيچ انگوري واسه شراب انگور خلار نميشه اينجا همه اينو ميدونن
جهت اطلاع باید بگویم که روستای حاجی فیروز هیچ ربطی به استان کرمانشاه ندارد. و در 10 کیلومتری شهرستان نقده و در منطقه ای به نام سولدوز و در استان اذربایجان غربی واقع است . و تپه حاجی فیروز در چند کیلومتری تپه مشهور حسنلو واقع شده است .که مجموعا چندین تپه و مکان تاریخی را تشکیل میدهند که قدمت 5 هزار ساله را دارند .این مجموعه قبل از انقلاب از طرف محققین و باستانشناسان دانشگاه پنسیلوانیا امریکا تحت کاوش بود و به ادعا کاوشگران ان چیزی که عیان شده 20 درصد از دل خاک بیرون امده .
-- محمود ، Nov 2, 2010 در ساعت 12:08 PMزیاده وقتتان را نمیگیرم
جهت اطلاع باید بگویم که روستای حاجی فیروز هیچ ربطی به استان کرمانشاه ندارد. و در 10 کیلومتری شهرستان نقده و در منطقه ای به نام سولدوز و در استان اذربایجان غربی واقع است . و تپه حاجی فیروز در چند کیلومتری تپه مشهور حسنلو واقع شده است .که مجموعا چندین تپه و مکان تاریخی را تشکیل میدهند که قدمت 5 هزار ساله را دارند .این مجموعه قبل از انقلاب از طرف محققین و باستانشناسان دانشگاه پنسیلوانیا امریکا تحت کاوش بود و به ادعا کاوشگران ان چیزی که عیان شده 20 درصد از دل خاک بیرون امده .
-- محمود ، Nov 2, 2010 در ساعت 12:08 PMزیاده وقتتان را نمیگیرم