رادیو زمانه

تاریخ انتشار مطلب: ۲۷ اسفند ۱۳۸۷
گفتگو با عاطفه گرگین، همسر خسرو گلسرخی

بار خسرو گلسرخی همیشه به دوشم بوده است

معصومه ناصری

گفتگو با خانم عاطفه گرگین را از اینجا بشنوید


این استعمار
این جامه سیاه معلق را

چگونه پیوندیست

با سرزمین من؟

آن کس که سوگوار کـــرد خاک مـــرا

آیا شکست

در رفت و آمد حمل اینهمه تاراج؟

این سرزمین من چه بی‌دریغ بود

که سایه مطبوع خویش را

بر شانه‌های ذوالاکتاف پهن کـــرد

و باغ‌ها میان عطش سوخت

و از شانه‌ها طناب گذر کـــرد

این سرزمین من چه بی‌دریغ بـــود

ثقل زمین کجاست

من در کجای جهان ایستاده‌ام

با باری ز فریاد‌های خفته و خونین

ای سرزمین من !

من در کجای جهان ایستاده‌ام؟

خانم گرگین این صدا را چند وقت است نشنیدید؟
خیلی وقت است. من بعضی وقت‌ها گوش می‌دهم چون نوارش را دارم، اما سعی می‌کنم کمتر بشنوم. برای این‌که خب خاطرات زیادی را در من زنده می‌کند و باعث می‌شود که یک نوع اندوه به من دست بدهد. نه اندوه خیلی زیاد چون فکر می‌کنم اتفاقی که برای خسرو گلسرخی افتاد، یعنی همین دادگاه و بعد مرگ قهرمانانه‌اش، خودش افتخاری بود برای من که همسرش بودم و آدم‌های دور و برش که او را می‌شناختند و فکر می‌کنم جامعه ایران.

البته از نبودنش دلگیر و اندوهگین می‌شدم، اما نه به‌عنوان کسی که زار درونی بزند و فکر کند که یک چیزی را گم کرده من فکر می‌کنم هیچ‌وقت هیچ چیزی را در زندگی‌ام گم نکردم. همین را می‌توانم به شما بگویم.

زندگی شما با خسرو گلسرخی یک زندگی شاعرانه بود؟
زندگی من با گلسرخی؟.... بله! ما در واقع هردو دست به قلم بودیم، یعنی از بچه‌های اهل قلم بودیم که با هم آشنا شدیم، در سال‌های ۴۸. خسرو در روزنامه‌های مختلف می‌نوشت، من هم همین‌طور. در ضمن شعر هم می‌گفتیم. هردو تقریبا برای جامعه ایران در آن دوره، آدم‌های آشنایی بودیم. همیشه مرتب می‌نوشتیم، چه نقد کتاب چه نقد سینما و چه نقد شعر. آشنایی ما هم از همینجا شروع شد.

با شعر با هم آشنا شدید؟
بله. یادم هست، در یکی از همین نشریاتی که کار می‌کردم سه‌شنبه‌ها بعدازظهر جلسه‌های دیداری داشتیم، که یک روز خسرو گلسرخی هم آمد، شعری از خودش را خواند و ما از همان جا با هم بیشتر آشنا شدیم. یعنی آشنا بودیم، ولی از آنجا باهم بیشتر آشنا شدیم و این آشنایی ادامه پیدا کرد. یادم هست که همان روز من را دعوت کرد به تالار رودکی که آنجا آقای حشمت سنجری برنامه‌ای داشت. من دعوتش را قبول کردم و رفتیم. دیگر از آن موقع بیشتر بهم نزدیک شدیم. چون نزدیکی‌های فکری خیلی زیادی باهم داشتیم، در شعر و هنرهای دیگری که در آن موقع خیلی دنبالش می‌رفتیم...

این شروع یک عشق بود خانم گرگین؟
فکر می‌کنم، البته! چون هردو خیلی خیلی جوان بودیم. نمی‌خواهم بگویم که در سنین دیگر چنین اتفاقی نمی‌افتد، اما... بله! غیر از این نبود. یک واقعیتی بود که ما را بهم پیوند داد.

چقدر فاصله‌ بود میان آشنایی‌ و تصمیم‌تان برای زندگی مشترک؟
خیلی سریع دیگر... یعنی اوایل سال ۴۸ با هم آشنا شدیم و اواخر همان سال ازدواج کردیم.

خب پس خیلی نتوانستید منتظر...
وقایع دیگری باشیم...نخیر! خیلی سریع هردو... تقریبا هردو ۲۵ـ۲۴ ساله بودیم که با هم ازدواج کردیم.

به نظر می‌رسد بین شعر، بین دنیای شاعرانه، دنیای رمانس و دنیای سیاست یک خط فاصله‌ بزرگ هست اما...
البته بسته به این است که در چه زمانی در چه دوره و در چه شرایطی باشد. تقریبا عده‌ای از شاعران به «هنر برای هنر» معتقدند و عده‌ای هم نیستند. خسرو با صرفا «هنر برای هنر» به‌طور کلی، چه در شعر چه در هنرهای دیگر، موافقت زیادی نداشت. من هم خودم شخصا فکر می‌کنم همین‌طوری آدم نمی‌تواند دست به قلم داشته باشد و بنشیند شعر بگوید، حتی عاشق بشود، دوست داشته باشد، اما مسایل اجتماعی را نبیند. سیاست در مسایل اجتماعی جاری‌ست و به نظر من در تمام روز و لحظه‌هایمان هست. شما تلویزیون را باز می‌کنید، همین رادیو خودتان را آدم باز می‌کند، با تمام مسایلی که به آنها گوش می‌دهد، از موزیک و نقد کتاب تا داستانخوانی و مسایل دیگر، بازهم شما در سیاست‌اید. یعنی می‌خواهم بگویم همه‌ اینها مربوط می‌شوند به سیاست. سیاست چیزی‌ست که در تمام حرکت‌های ما جلوه‌ خودش را دارد. من فکر می‌کنم اینطور باشد.


۲۴ساعت از زندگی روزمره‌ی شما را تصور کنیم، در همان سال های اول آشنایی‌تان. این ۲۴ساعت چطور می‌گذشت؟
من می‌توانم حتی یک روز پیش از دیگرندیدن خسرو را برایتان بگویم. ما صبح‌ها با هم پا می‌شدیم، می‌آمدیم ازخانه بیرون و سوار تاکسی می‌شدیم. خسرو می‌رفت روزنامه‌ «کیهان»، من هم می‌رفتم رادیو، آن‌وقت‌ها من در رادیو کار می‌کردم.

توی میدان ارگ؟
بله. چون مسیرمان یکی بود. او اول پیاده می‌شد و من هم می‌رفتم میدان ارک.

آقای گلسرخی آنجا توی روزنامه کیهان چکار می‌کردند؟
خسرو منتقد بود. فکر می‌کنم... سردبیر بخش هنری روزنامه کیهان در آن زمان بود. نقد کتاب، تئاتر، سینما و این‌جور چیزها.

شما توی رادیو چکار می‌کردید آن موقع؟
من هم همین کارها را می‌کردم... بله دیگر... مصاحبه می‌کردیم، شعر می‌خواندیم یا از دیگران...

ساعت کاری شما کی شروع می‌شد خانم گرگین؟
ما هردو ۸ صبح از خانه می‌رفتیم بیرون. ظهر برمی‌گشتیم خانه، چون خانه نزدیک بود. برمی‌گشتیم خانه ناهار می‌خوردیم و دوباره عصر می‌رفتیم سر کارمان و تا ساعت ۵ـ۴ تقریبا بیرون بودیم‌ و بعد هم یا می‌آمدیم منزل یا می‌رفتیم بیرون که بیشتر موقع‌ها به دلیل اینکه باید می‌رفتیم کارها را می‌دیدیم و اینها، یا مثلا به تئاتر می‌رفتیم و یا برای شنیدن موزیک و اینها که بتوانیم بنویسیم. او نقد می‌نوشت، البته در بخش‌های هنری. من در رادیو و او هم در روزنامه. بیشتر روزها و شب‌هایمان را... روزهای‌مان را البته و نه شب‌های‌مان، به اینگونه مسایل می‌پرداختیم.

قاعدتا شب‌ها هم با جمع‌های دوستانه می‌گذشت و یا عصرها.
البته! ما دوستان بسیار زیادی داشتیم که همه اهل قلم بودند. همه با هم جمع می‌شدیم و واقعا یاد آن روزها بخیر. الان این‌روزها گم شده‌اند. اصلا نیستند، وجود ندارند... یا آن آدمها اصلا دیگر وجود ندارند.

کسانی را، از آدم‌های آن روزگار، نام می‌توانید ببرید؟
بله. شاملو بود، اخوان بود. خیلی‌های دیگری بودند که متاسفانه الان نیستند. فریدون مشیری، نادرپور و دکتر ساعدی بودند مخصوصا که خیلی دوستان خوبی بودیم و جمع‌های بسیار خوبی داشتیم.

تاریخ زندگی شما می‌گوید که سال‌های معدودی باهم زندگی کردید.
دقیقا همین‌طور است. ما سال ۱۳۴۸ باهم ازدواج کردیم و سال ۵۲ دیگر پایان زندگی مشترک‌مان بود. خسرو دستگیر شد، من‌هم البته یک هفته بعد از او دستگیر شدم.

چی شد که این‌قدر به آتش سیاست نزدیک شدید، هم شما و هم خسرو گلسرخی؟
خیلی داستان عجیب و غریبی خواهد بود. خسرو گلسرخی اولا بیشتر شاعر و نویسنده بود که چهره‌ تابناکادبی- سیاسی‌اش در دفاعیات شجاعانه‌اش نمودار شد. دفاعیاتی که در دادگاه داشت و الان یک قسمت‌اش را پخش کردید. خسرو به نظر من که نزدیک‌ترین فرد به او بودم در زندگی‌اش، اهل آن‌چیزهایی که بهش بسته بودند مطلقا نبود. همه این را می‌دانند. خسرو به نظر من کار اساسی‌اش همان دفاع جانانه‌اش در دفاع از مردمش کرد و گفت، من هیچ حرفی در رابطه با خودم ندارم بزنم، من از خلق‌ام دفاع می‌کنم. همین روزها که بارها و بارها دفاعیاتش پخش شد از تلویزیون جمهوری اسلامی، خیلی از جوانان تماس می‌گیرند، ای‌میل می‌زنند، صحبت می‌کنند و برایشان خیلی عجیب است و خیلی ستایشش می‌کنند. یعنی می‌خواهم بگویم خسرو به آن صورت هیچ‌کار سیاسی نکرده بود. کار سیاسی‌اش همین بود که من و شما و دیگران داریم از تلویزیون می‌بینیم و می‌شنویم. البته خسرو منتقد خیلی خوبی بود. شعرهایش خیلی مردمی و سیاسی بودند. قلم‌اش اصلا قلمی اجتماعی و سیاسی بود. سیاسی نه به‌معنای گروهی و سازمانی و توپ و تفنگ و اینها، تفکرش تفکری توده‌ای و مردمی بود. به این دلیل بود، به نظرم، که خسرو را می‌خواستند ازپای دربیاورند.

شما و بقیه جوان‌های هم دوره‌ شما به نحو غریبی کله‌تان بوی قورمه سبزی می‌داد؟
چطور؟

به معنای واقعی کلمه، یعنی وارد یک دایره‌ای شدید که خطرناک بوده، شاید با حس و حال شاعرانه‌ شما همخوانی نداشته. گاهی وقتها به نظر خودتان این‌طور نمی‌رسد؟
من می‌خواهم بگویم که ما جوان‌تر از آن بودیم که به این مسایلی که شما می‌گویید اندیشیده باشیم. البته تازه گروه‌هایی تشکیل شده بود و داشتند یک کارهایی می‌کردند. اما، ما با این گروه‌ها نبودیم مطلقا. ما دوتا کارهایمان کارهای نوشتنی بود، کارمان نقد بود و حتی صحبت‌های خیلی ملایم. یعنی واقعا کار داغی نکرده بودیم. گفتم، خسرو کار داغش واقعا همین بود که شما دارید می‌بینید، کار جانانه‌اش. کاری که خلاف باشد واقعا نکرده بود. آخر می‌دانید، واقعا سوال که می‌کنید، یعنی شما به یک اقدامی دست زده باشید، ولی ما به هیچ اقدامی دست نزده بودیم. اقدام ما فقط توسط قلم و کاغذ بود که نقد می‌کردیم...

البته با قلم هم می‌شود اقدام سیاسی کرد خانم گرگین!
البته، البته. همین است. ولی این آزادی است دیگر.‌ من فکر می‌کنم این تنها آزادی‌ است که باید وجود داشته باشد. اگر قرار بشود آدم نوک قلمش را هم بشکند و نتواند چیز بنویسد، نتواند حتی حرف بزند، دیگر کمترین حیثیتی برای بشر باقی نمی‌ماند. پس چکار کنند آدم؟ یک نویسنده باید بتواند حرفش را بزند. آدم باید بتواند حرفش را بزند، شاعر باید آنچه فکر می‌کند را بنویسد، یک منتقد باید آنچه را که فکر می‌کند بنویسد.... یعنی این واقعا به همان اندیشه برمی‌گردد. اگر آزادی اندیشه نباشد که دیگر واقعا استبداد و دیکتاتوری‌ست.

خسرو گلسرخی بیش از یکسال در زندان بود تا روزی که تیرباران شد.
بله. خسرو در فرودین ۵۲، شانزدهم، فکر می‌کنم دستگیر شد. چهاردهم یا شانزدهم. و آخر بهمن ماه، درست امروز ۲۹ بهمن تیرباران شد. کمتر از یک سال

شما در این مدت کجا بودید؟
من خودم هم در زندان بودم.

در همان دورانی که خسرو گلسرخی زندان بود؟
بله،. من را هم بعد از خسرو و بی هیچ دلیل مشخصی دستگیر کردند. ۴سال در زندان بودم. البته با گروه آنها محاکمه نشدم. تنهایی محاکمه شدم و بی‌هیچ دلیلی، طبق معمول دیگر.

در زمان تیرباران خسرو گلسرخی شما در زندان بودید؟
من، بله.

و در زندان خبر را شنیدید؟
بله، در زندان خبر را شنیدم. به من گفتند که اینها تیرباران شدند.

در مورد آن‌روز حرف بزنیم؟
حرف بزنیم؟ خب الان سال‌ها گذشته، ۳۳ سال گذشته، اما دقیقا یادم هست که هر روز منتظر بودیم ببینیم روزنامه‌ها چی می‌نویسند. چون آن‌وقت‌ها در زندان سیاسی زنان تلویزیون نبود که بتوانیم دادگاه ر دنبال کنیم. از همین روزنامه‌هایی که بعدازظهرها به ما می‌دادند می‌خواندیم. آن‌شب یکی از این روزنامه‌ها را آوردند که صفحه‌ اولش تیتر زده بودند حکم اعدام دانشیان و گلسرخی ابرام شده بود. روزنامه را نگهبان بند آورد. خب بچه‌ها همه خیلی ناراحت بودند. من تنها گفتم که خب بالاخره هر کسی یک‌جوری می‌میرد، چه بهتر که آدم اینطور با افتخار بمیرد. یعنی تنها عکس‌العمل من آن‌موقع این بود، واقعا این بود. بچه‌هایی که آنجا بودند تعدادی‌شان مذهبی بودند و تعدادی هم بچه‌های چپ بودند که بچه‌های مذهبی به خواندن قرآن پرداختند و بچه‌های چپ هم که همیشه سرود می‌خواندند.


این‌ شاید مسئله‌ شخصی من است...ببینید... شما با خسرو گلسرخی زندگی کرده بودید، دوستش داشتید و خبر ابرام حکم اعدام ان کسی را که دوست داشتید می‌شنوید. من نمی‌دانم فضای سیاسی یا فضای ایدئولوژیک آن‌موقع چه‌طور بوده ولی به نظر من با این اتفاق مهم زندگی‌تان سیاسی رفتار می‌کنید...

می‌دانید چرا؟ دقیقا می‌فهمم چه می‌گویید. می‌گویید، چطور ممکن است آدم... خب من خودم هم گمان می‌کنم که ۲۳سالم بود...

بله، شما خیلی جوان بودید آن‌موقع.
خسرو هم سنی نداشت، دو سال از من بزرگ‌تر بود. ببینید، در شرایطی شما باید سعی کنید که نشکنید. اگر خودتان را نگه ندارید، می‌شکنید و این شکستن اول برای خودتان بد است. از نظر روحی اصلا می‌افتید یک گوشه و بعد هم بیماری... دچار یک بیماری روانی می‌شوید. کاری که ما همیشه یاد می‌گرفتیم، یعنی توی خودمان، چون من وابسته به هیچ گروه و دار و دسته‌ای نبودم، چنانکه خود خسرو هم نبود. اما از اول بخودم گفته بودم. من تقریبا ۹ماه بود در زندان بودم، یعنی از همان فروردین تا بهمن. اصلا باور نمی‌کردیم که چنین اتفاقی بیفتد و حالا وقتی افتاده بود، دیگر چه باید می‌کردیم. یا می‌باید می‌نشستیم یک گوشه و خودمان را از بین می‌بردیم که واقعا خیلی سریع هم این اتفاق‌ها می‌افتد. یعنی اگر آدم به‌خودش مسلط نشد، فورا از بین می‌رود. منظورم این است که به لحاظ روحی‌ آدم مجبور است و وقتی آدم مجبور است واقعا باید عشق، دوست‌داشتن، عاطفه و همه‌ این چیزها را در گوشه‌ای از قلبش نگه دارد و خودش را نوع دیگری نشان بدهد که غیر از آنی‌ست که در درونش هست. یعنی واقعا درون آدم یک چیز دیگر بود، ولی بیرون آدم می‌باید یک چیز دیگری جلوه می‌داشت. تنها همین را می‌توانم بگویم، در رابطه با عشق و دوست‌داشتن، مخصوصا در آن دوره که گفتم، بالاخره دوران بحبوحه‌ جوانی ما بود و ما مثل همهف خیلی سریع به‌هم پیوند خورده بودیم. دیگر بچه‌ها هم همینطور بودند و اختصاصی ما دوتا فقط نبود. ولی باید جلوه ظاهری را کنترل می‌کردیم.

پس یک‌طوری رفتارتان سیاسی بود؟
دقیقا. گفتم که، آن‌موقع آنقدر جوان بودیم که من واقعا نمی‌توانم آن دوران را تحلیل کنم. ولی الان که از من می‌پرسید، برای اولین بارست که در همین لحظه به آن فکر می‌کنم که واقعا چه چیزی باعث شد که آدم یک چنین حرفی بزند؟ خب فقط برای اینکه بگوید من قوی‌ام؟ بله! حتما همین بوده که وقتی آن روزنامه را به من می‌دهند و من هم آن حرف را می‌زنم. فقط به‌خاطر همین است.

شاید آن روزنامه را می‌دهند به شما که شما بشکنید و شما می‌خواهید که ناکام بگذاریدشان.
دقیقا همین است، یعنی یک‌نوع مبارزه که آدم ناخودآگاه می‌کند، می‌دانید! یعنی به‌جز این چیز دیگری نباید باشد. ولی خب یاد و خاطره و همه‌ی این چیزها که تا امروز هم همیشه با آدم است، مخصوصا یک چنین آدم‌هایی که هر روز می آیند روی آنتن و می‌روند.

خانم گرگین! چشم‌های شما چه رنگی‌ست؟
چشم‌های من قهوه‌ای متمایل به مشکی.

چون داشتم شعری از خسرو گلسرخی می‌خواندم، الان پیش چشمم است. می‌گوید که ابریشم سیاه ...
ابریشم سیاه دو چشم‌ات خانه من است/ خانه‌ای که در آن خواب می‌روم. یک چنین چیزی. من الان جلویم نیست، بله! می‌گوید:«ابریشم سیاه دو چشم‌ات خانه‌ من است/ خانه‌ای که در آن خواب می‌روم و می‌میرم». یک چنین چیزی باید باشد.

بله. ابریشم سیاه دو چشم‌ات/ یادآور شبی زمستانی‌ست/ من بی‌ردا...
...بدون وحشت دشنه...

...شادمانه خواب می‌رفتم/ ابریشم سیاه دو چشم‌ات خانه‌ من است...

و خانه‌ای که در آن خواب می‌روم و می‌میرم.

و می‌میرم...
و می‌میرم. خیلی زیباست، بله؟

بله،‌ خیلی زیباست. می‌خواستم بپرسم این شعر را برای چشم‌های شما گفتند که خب دیگر تردیدی ندارم. برای چشم‌های شما گفته...
این را دیگر واقعا نمی‌دانم چه بگویم... نمی‌دانم، شعرهای زیادی دارد خسرو.پ مثل: «باید که دوست بداریم یاران/ باید که چون خزر بخروشیم/ فریادهای ما اگرچه رسا نیست/ باید یکی شود/ باید تپیدن هر قلب/ اینک سرود/ باید سرخی هر خون/ اینک پرچم/ باید که قلب ما سرود و پرچم ما باشد». این یک شعرخیلی بلند ا‌ست که در آن دوره خیلی طرفدار داشت.

این شعری که برایتان خواندم از این جهت چشمم را گرفت که یک خسرو گلسرخی‌ای را ما می‌شناسیم که سیاسی‌ست، می‌رود پشت تریبون دادگاه حرف‌های داغ سیاسی می‌زند و بعد انگار پاردوکسی که هست بین آن حرف‌های سیاسی‌اش و این شعرهای عاشقانه‌ قبل از اینکه بیایم با شما صحبت کنم چند لحظه من را گرفت.
در این شعر... اسمش هم هست «ابریشم سیاه دو چشم‌ات» می‌گوید: «بر تپه‌ها ‌بایست/ پریشان کن/ اینک هجوم فاصله‌ها را/ ای آمده ز عمق فراموشی/ در من عقاب منقلبی‌ هست/ که هرگز ز خستگی نرانده سخن/ هرگز نگفته: آری/ از من مخواه فرود آیم/ بگذار روی‌زردی بابک را/ هرگز به‌یاد نیارند». همین است دیگر، بله؟

بله، بله.
بعد می‌گوید: «ابریشم سیاه دو چشم‌ات/ یادآور شبی زمستانی‌ست/ من بی‌ردا/ بدون وحشت دشنه/ شادمانه خواب می‌رفتم/ ابریشم سیاه دو چشم‌ت/ خانه‌ من است/ آن خانه‌ای/ که در آن خواب می‌روم/ و می‌میرم». البته من تکه‌ای از این‌ور خواندم و تکه‌ای از آن‌ور. چون جلویتان هست و دارید می‌بینید، احتمالا شعر بلندی‌ست. بله می‌گفتید.

خب، این آدم سیاسی چطوری آن‌قدر عاشق بوده؟ چطور آن آدم عاشق این‌همه سیاسی بوده؟ آن‌همه شاعر بوده؟ این را برایمان تعریف کنید.
راستش این داستان یک داستان شخصی‌ست و ایکاش خودش می‌گفت. چون آن چیزی که در درون او می‌گذشت، شکافتن‌اش برای من کمی مشکل است، آن هم الان، بعد از این سی‌وچندسالی که گذشته. خسرو با عنایت به پیشینه‌ درخشان تفکری‌اش که همان عشق به مردم بوده، خیلی آدم عجیبی بود، خیلی دوست داشت مردمش را. در همین شعری که شما گفتید، می‌بینید همان قسمت اول، در همان ابریشم سیاه دو چشمت می‌گوید: در من عقاب منقلبی‌ست/ که هرگز ز خستگی نرانده سخن/ هرگز نگفته: آری/ از من مخواه فرود آیم... اصلا هم عاشقانه است هم یک‌نوع نظم فکری در آن هست. همه کارش همین بود...

تا آن‌جا که بگذار روی زردی بابک را/ هرگز بیاد نیارند...
بله، بله. می‌خواهم بگویم دور از سیاست نیست این که: «در انزوا چه کسی خواب آفتاب دید/ تا من به انتظار بمانم/ کنار دریچه/ و درخیال بال کبوتر/ سقوط کنم میان سیاهی». یعنی شما به هر بیت‌اش که نگاه کنید، می‌بینید حرفی دارد. درست است که شما را دوست دارد و درباره‌ی چشمان آد‌م‌ها می‌گوید یا محو یک عشق مشخص است، اما این عشق‌اش را جدا از آرمان درونی‌اش نمی‌داند و آرمانش هم مردمش‌اند. واقعا این‌طور بوده. یعنی آن‌چیزی که شما دیدید و در دادگاهش هم گفت. یعنی واقعیت‌اش این بوده. از خسرو حرف زیاد دارم که اگر کتابی را که دارم درمی‌آورم بخوانید آنجا هم می‌بینید که واقعا می‌شناسیمش.

دارید کتابی در مورد خسرو گلسرخی منتشر می‌کنید؟
نخیر. یک چیزی اختصاصاً در مورد او ولی در مورد او هم نوشته‌ام.

زندگی خودتان؟
بله دیگر، تقریبا یک چنین حالتی. بله... همه چی باهم است. زندگی‌... همان زندگی که خودمان هم به‌طور کلی در آن قرار گرفته‌ایم. ما، من، خسرو و دیگران. من نمی‌دانم این شعر قبل از اعدامش را هم دیده‌اید که می‌گوید: «خون ما می‌شکفد در برف/ برف اسفندی/ خون ما می‌شکفد بر لاله/ خون ما پیرهن کارگران/ خون ما پیرهن دهقانان».

روزگار یک دختر جوان شاعر و نویسنده که با یک پسر جوان شاعر و نویسنده ازدواج کرده بعد از این اتفاق بزرگی که در زندگیش می‌افتد به چه سمت و سویی پیش می‌رود؟
منظورتان آن دخترخانم است؟

منظورم همین دخترخانمی‌ست که الان دارم با او صحبت می‌کنم.
...که الان دیگر در سن...خب، زندگی من خیلی عوض شد، به دلیل... یعنی گاهی وقت‌ها فکر می‌کنم به چه دلیل؟ به دلیل این‌که یک نام روی شانه‌ام بود که هرجا می‌رفتم و... هنوز هم که هنوز است هرجا که اسم من باشد، اسم او هم دنبالش هست اما هرجا اسم او باشد طبیعتا اسم من به‌میان نمی‌آید. نمی‌دانم، شاید این‌طوری باشد.

من اولا تمام کارهایم را اگر خوانده باشید، چه شعرها چه مقاله‌ها چه کتاب‌ها را همیشه به اسم خودم نوشتم، یعنی قبل از ازدواجم هم همین‌طور بود. وقتی من با خسرو آشنا شدم، به اسم خودم چیز می‌نوشتم، یعنی درهمه نشریات شعرها و کارهایم به اسم خودم بود.

عاطفه گرگین بودید و عاطفه گرگین ماندید؟
ماندم، یعنی می‌خواهم بگویم که همیشه می‌خواستم استقلال خودم را داشته باشم. چون زن یک شاعر شدم، چون زن یک نویسنده شدم، دلیل این نیست که باید تحت تاثیر کاراکتر او قرار بگیرم. به این دلیل سعی کردم که خودم باشم و خودم ماندم و تا حالا هم خودم هستم. اما بار خسرو گلسرخی همیشه به دوشم بوده، یعنی نتوانستم راحت زندگی کنم، در هیچ جا، در هیچ جا واقعا. هرجا رفتم با انگشت نشانم دادند که این همان است‌، مثلا زن فلانی‌ست. این هست که... سخت بود، خیلی سخت بوده برایم، ولی مجبور بودم که تحملش کنم و هنوز هم دارم تحملش می‌کنم.

هی‌چوقت نخواستید فاصله بگیرید؟
من خواستم، ولی نگذاشتند. فاصله... منظورتان فاصله‌ نامی‌ست یا...؟

فاصله‌ عاطفی، فاصله‌ نامی.
فاصله‌ عاطفی که خودبخود بوجود می‌آید، یعنی وقتی که شما ۳۰سال هیچ رابطه‌ کلامی، نگاهی، نشست و برخاست با کسی نداشته‌ باشید، فقط یک خاطره برایتان می‌ماند. درست است؟ خاطره هست. البته احترام، عشق و خاطره وجود دارد و این احترام همیشه هست. مخصوصا که من فرزندی از او دارم. آدم مگر می‌تواند چنین کسی را فراموش کند، آن‌هم وقتی همسرش بوده و پدر فرزندش؟ ولی فاصله‌گرفتن... من دقیقا منظورتان را نمی‌دانم،‌ چه نوع فاصله‌ای؟

زندگی مستقل از سنگینی نام خسرو گلسرخی؟
من فکر می‌کنم تمام دوران زندگی‌ام سعی کرده‌ام مستقل باشم. واقعا من نبودم که بخواهم زیر سایه‌ او زندگی کنم و همانطور که به شما گفتم، من همه کارهایم را حتی به اسم خودم می‌نوشتم. یعنی نوشته‌هایم و همه زندگی‌ام به اسم خودم بوده. ولی سایه‌ او بوده دیگر، یعنی خب آدم کمی نبود که مثلا به شکلی از خاطره‌ها برود بیرون. اگر از خاطره‌ مردم رفته بود بیرون، شاید برای من آسان‌تر بود. ولی چون در ذهن‌ها بود، این حضور او باعث می‌شود که من محدود باشم. من نخواستم. این را آن شرایط، شرایطی که ایجاد شده بود برایم بوجود آورده بود.

و شما هم، هم پای شرایط پیش رفتید؟
من هر کاری کردم، یعنی واقعا هر کاری کردم که بتوانم جدا کنم خودم را از این شرایط، یا نگذاشتند یا نشد و یا نتوانستم. می‌دانید! یعنی واقعا من زنی هستم که خیلی معقتد به استقلالم. در همان دوران کم زندگی‌مان هم خسرو گلسرخی می‌دانست که من یک آدم مستقل هستم به لحاظ ذهنی و اصلا کارم این‌طوری بود. هیچ‌وقت هم نه ایرادی داشت و نه اشکالی، چون بالاخره او هم یک آدم روشنفکر پیشرو بود و نمی‌توانست نظر دیگری داشته باشد. هر اتفاقی افتاد، بعد از نبودن او بود. یعنی این گره‌ای که به زندگی من زده شد، به این دلیل بود که او رفت و این رفتن باعث شد که... خب بالاخره من اول تحمل کردم و این تحمل برای احترام، یاد و همه این چیزها بود. و بعد سال‌ها گذشت، گذشت و دیدم همینطوری‌ست. حالا هم که دیگر به اوج رسیده، من همینطوری باز مانده‌ام. یعنی من واقعا بعد از رفتن او تنها ماندم، می‌دانید؟ و یا خواستند تنها نگه‌ام دارند. این دوتا در هر صورت هر دو هستند، نمی‌دانم کدامش را بپذیرم. ولی می‌گویم، در اراده‌ی من نبود که بتوانم کاری بکنم.

خسرو گلسرخی برای ابریشم سیاه دو چشم‌های شما این شعر را گفته و شعر قشنگی هم گفته. شما از شعرهایتان که برای خسرو گلسرخی گفته‌اید، چیزی برای ما می‌خوانید؟
یک شعر کوتاه هست، تازه درآمده. شعر کوتاه باشد یا بلند؟

فرقی نمی‌کند. هر شعری که شما فکر می‌کنید مناسب است. فکر کنید الان در یک مشاعره، وقتی که خسرو گلسرخی آن شعر را برای شما خوانده، شما می‌خواهید متقابلا برایش شعری بخوانید.
من یکی‌ـ دوتا شعر کوتاه برایتان می‌خوانم.

می‌شنویم.
بیا نگاه مرا پر کن/ از ملایمت عشق/ از نم باران/ از ایثار/ در عبور باد.

یک کار خیلی کوتاهتری دارم که همانموقع‌ها گفتم:

خیس/ خیس/ خیس منم/ خیس‌تر از باران.

یک کار دیگری هم دارم که می‌گویم:

من یک زنم/ و عاشق‌وار می‌گذرم/ برای تو نغمه می‌خوانم/ گیاهان می‌دانند/ برگ و باد می‌سراید/ نسیمی سرد در انتشار روز/ سوداگران دلگیر را/ به‌سوی زمین پرتاب می‌کند/ زمین به دست شورشگران/ دیگر زمین نیست/ و آفتاب از هراسی داغ می‌سوزد/ سپیدارها در دستان من شکوفه می‌دهند/ که در خیال دستهای من/ درخاک ریشه دوانده‌اند.

Share/Save/Bookmark

نظرهای خوانندگان

هاها. کله بوی قرمه سبزی(چرا حالا قرمه سبزی?) ميدهد. اصطلاح عاميانه و جالبسيت. کسی مترادفش را ميداند؟ خب من هم به اين تفاوت ميان حساسيت ادمها معتقدم. حتی اگر به نوعی به گذشته ی يکی بر گردد اين تفاوت وجود دارد.

-- Alireza ، Feb 22, 2007 در ساعت 03:56 PM

دست خانم ناصري و دوستان راديو زمانه درد نكند. پرسش‌هاي خوب و رواني براي آشنايي اوليه بود و البته كاش كمي درست‌تر برخي پرسش‌هايشان را مطرح مي‌كردند (مثلاً اصطلاح كله بوي قرمه سبزي دادن به نظر درست نمي‌آيد!). و تشكر از لطف خانم گرگين كه به هر صورت بخشي از تاريخ ما هستند و خوب است كه تجارب و مشاهدات خود را به نسل حاضر منتقل كنند. اين «صداهاي كمتر شنيده شده» به نظرم بايد از اين نوع نيز باشد و راديو زمانه سراغ «صداهاي تابو» هم رفته و به اصطلاح غبار ابهام‌هاي تاريخي از موضوعات فراموش شده يا تحريف شده كنار بزند. اگر زمانه بخواهد موفق و متفاوت باشد بايد از اين سورپرايزها زياد استفاده كند! اين خواهش منِ مخاطب از راديو زمانه به عنوان يك رسانه مدرن است كه در اين موارد به ويژه تاريخ معاصر به ما اطلاعات بدهد و اطلاعات ناقص ما را كامل كند كه تاكنون در برخي موارد خوب عمل كرده است.
من نيز به عنوان يكي از نسل حاضر دقيقاً با گفته‌هاي خانم گرگين ارتباط برقرار مي‌كنم كه خسرو گلسرخي را شاعر و منتقد مي‌دانست تا سياسي و تشكيلاتي و البته در كلام و شعرهاي او عشق و انسان‌دوستي و شناخت عميق از مردم و زمانه‌ي خود كاملاً مشاهده مي‌شود. انديشه و حركت گلسرخي هر چه بود محصول زمانه و شرايط خود بود و هنوز قابل احترام است. با اين وجود شخصاً احساس مي‌كنم آنچه خسرو گلسرخي را كامل كرده همان عاطفه گرگين است و آنچه او را به پيش برده و به اين سرانجام رسانده نه سياست كه نگاه انساني و جامعه‌شناسانه او به مردم است كه مطمئناً عشق به عاطفه گرگين در آن بي‌تاثير نبوده است. اين را مردها خوب مي‌توانند درك كنند كه «يك زن» و يك عشق چگونه مي‌تواند موتور محرك يك مرد براي از جا كندن كوه‌ها باشد و به شكل ديگري حالا شعر يا مبارزه يا هر چيز ديگر نمود يابد. حالا اين كه هر كس و هر گروهي «استفاده» و ديدگاه سياسي خود را از اين قضيه دارد به ميزان درك و جهان‌بيني هر فرد و مخاطب بستگي دارد.
ضمناً آن مبتداي شعر به جاي «اين سوگوار سبز بهار» به نظر «اين استعمار» درست باشد./ با ارادت

زمانه: سپاس از نظزتان. شعر را تصحیح کردم ولی چند جای دیگر دیدم همین سوکوار سبز آمده که به نظر من هم قطعا اشتباه است

-- نقطه ته خط ، Feb 23, 2007 در ساعت 03:56 PM

سلام به خانم گرگین
شما همیشه برای نسل گذشته بخصوص، جایگاه خود را خواهید داشت.
فرزاد

-- farzad ، Feb 23, 2007 در ساعت 03:56 PM

چرا نپرسیدید از خسرو بچه داره؟ایران زندگی میکنه؟ازدواج مجدد کرده؟الان چه فعالیتی داره؟...........

-- امیر ، Feb 24, 2007 در ساعت 03:56 PM

امثال کسانی مثل گلسرخی بودند که باعث سرنگونی رژیم پهلوی در نهایت شدند. اگر این ها نبودند وضع ما الان خیلی بهتر بود. اینها در عصری که ایران در حال پیشرفت بود فقط در حال سنگ اندازی بودند. می خواستند ایران را شوروی کنند !!!!!!!!!. دو کتاب خوانده بودند می خواستند مملکت را به باد دهند . شاه اشتباه کرد که همه شان را اعدام نکرد.

-- abbas ، Feb 25, 2007 در ساعت 03:56 PM

لحن خانم مصاحبه کننده طوری بود که انگار پرسشها را حفظ کرده بود و داشت جواب پس می داد . بعضی از پرسشهاهم خام بود .اینکه بین شعر و سیاست به نظر فاصله زیادی هست . دیگه تاریخ 80 ساله شعر ما نشان می دهد که شعر ما آمیخته با سیاست ست یا اینکه چطور یک آدم سیاسی عاشق می شود یعنی چه مگه آدم نیست

-- سماته ، Feb 25, 2007 در ساعت 03:56 PM

از شما و از خانم گرگين به خاطر اين گفتگو سپاسگزارم .

-- مظاهرشهامت ، Feb 25, 2007 در ساعت 03:56 PM

خيلي از اين مصاحبه خوشم اومد. خانم گرگين چقدر زن مستقل و قوي ييه.
صداش به نظرم كمي مثل جميله شيخي اومد:)
كاش از پسرش دامون گلسرخي بيشتر مي پرسيدي معصومه جان. اينكه چه مي كنه و آيا او هم شاعره يا نه.

-- زيتون ، Feb 25, 2007 در ساعت 03:56 PM

عباس سماكار در خاطرات خود توضیح می دهد كه گلسرخی هم پرونده انها نبود ، ساواك با بستن گروه گلسرخی به پرونده ، كرامت دانشیان و عباس سماكار و طیفرو بطویی و رضا علامه زاده قصد بزرگ كردن موضوع را داشت ....
البته از شهامت گلسرخی كه بگذریم ، از عدل علی گفتن و حسین را شهید خلقهای خاورمیانه نامیدن گلسرخی به تبلیغات جمهوری اسلامی خدمت فراوانی كرد و از كمبود اطلاعات ایشان از مذهب شیعه و دین اسلام و تاریخ علی و حسین حكایت داشت ....

-- یعقوب معصومی ، Feb 26, 2007 در ساعت 03:56 PM

باسلام.
خانم گرگين با انکاروابستگی شوهرشان به گروههای سياسی چه چيزرابه سخره ميگيرند؟
شعورمارا؟

-- Maryam ، Feb 26, 2007 در ساعت 03:56 PM

هرگز نمیرد انکه دلش زنده شد به عشق .با درود و عرص ادب به خردمندان و خرد ورزان سروران ....من قبلا از زحمات شما نهایت سپاس و تشکر دارم .وجا دارد بگویم که هر کسی را به قدر دید و فکرش ارج و ارزش .....قبل از هر چیز بگویم که انکسی مرده هست و نیست هست که کاری نکند و یا کاری انجام ندهدبی نام و نشان باشد و .......مرده انست عملی انحام نمی دهد و خطا ئی هم نمیکند. مرده انست سکوت کرده و میکند و حرفی نمیزند ....و میخواهم بگویم امان از این ماشین استدلال (ما انسانها) هر جور بخواهیم میبینیم میگوئیم..... و به راحتی نطر میدیم با کمترین دید و کمترین زمان ......و بعضی ها به راحتی هم میبرند و هم میدوزند و هر کسی را بیخودی یا .....بلند کرده بزرگ کرده و هر وقت هم بخواهیم بر زمینش زده و میزنم. مخصوصا ما ایرانی ها خوب بلدیم گنده کردن را بعدش هم به طریق ساده تر رنده رنده....عزیزان کمی عمیقتر و درست قضاوت کنید و به موقع قدر هم را بدانید. و تا هستیم با هم باشیم و برای هم باشیم. به امید روزی که درک اگاهی و فکر به جائی برسد که ایران را ساخته و بسازیم و بعد به امید رهائی ایرانی ازاد از چنگ استبداد..... که ما بتوانیم با دانش و خرد با هم بودن را و یکدیگر را تحمل کردن با هر ایده و رنگ و فرهنگ........ کمترین از کرند غرب (بلبل)ازپرندگانی هستم که از شیدائی...و پر پر شدن این گلها....... در این اسمان ابی دیگر خسته شده ام و از این بیقراری برای ساختن گل و گلستان و یا......لحصه و دم را غنیمت میشمارم و نهال اتحاد و دوستی را بابت ایجاد عشق صفا محبت توصیه میکنم .......مرگ بر ظالم و زور گو زنده باد صلح و دوستی و ازادی . اول اخر یار شیدا لا کرند

-- راستگو ، Feb 27, 2007 در ساعت 03:56 PM

خانم ناصری انگار هنوز در چلچلراغ هستند. باباجان کمی احترام به آدمی که قبل از به دنیا آمدن تو در کار مبارزه بوده، نشانه ی ادب توست. یعنی چی می گی: «کله تان بوی قورمه سبزی می داده.»؟

-- مجید ، Feb 27, 2007 در ساعت 03:56 PM

darbaare commente avvalam:
az karborde
«کله تان بوی قورمه سبزی می داده.»؟
aslan biadabaane budan aan manzur yaa hadaf nabud

movafagh baashid

-- Alireza ، Feb 27, 2007 در ساعت 03:56 PM

زندگي زيباست، اما شهادت از آن زيباتر است. سلامت تن زيباست، اما پرندهي عشق، تن را قفسي ميبيند كه در باغ نهاده باشند. و مگر نه آنكه گردنها را باريك آفريدهاند تا در مقتل كربلاي عشق آسانتر بريده شوند؟ و مگر نه آنكه از پسر آدم، عهدي ازلي ستاندهاند كه حسين ع را از سر خويش بيشتر دوست داشته باشد؟ و مگر نه آنكه خانهي تن راه فرسودگي ميپيمايد تا خانهي روح آباد شود؟ **** خيلي تکراري بود نه ؟

-- ابراهیم ، Feb 28, 2007 در ساعت 03:56 PM

افسوس که خانم مصاحبه گر با سوالات خام و پراکنده اش این فرصت را سوزاند.
نادر

-- بدون نام ، Mar 1, 2007 در ساعت 03:56 PM

ممنون به خاطر مصاحبه ای که خیلی دلم میخواست بخونمش و بشنومش خیلی خوب بود و باید بگم خانم گرگین وقتی میگفت خسرو اهل گروه و گروهک نبود دروغ نمیگفت بلکه حقیقت محض بود و این که در نظرهای بعضی دوستان عزیز مطالبی رو که خوندم که واقعا دلم به درد اومد مریم خانوم هیچ کس شعور شما رو به سخره نمیگیره و این رو هم بهتره بدونی که خسرو سالهاست تیرباران شده و عاطفه گرگین دلیلی برای دروغ گفتن نداره و این که اگر شما نمیدونی که خسرو کی بود خیلی از ما میدونیم و براش احترام قائلیم و خیلی از حرفهای خسرو سانسور شده و جمهوری پخش نکرد چون به صلاحش نبود خسرو از مردم بلند شد و قهرمانانه برای مردمش جان داد و این برای هر فرد ایرانی باید افتخار آفرین باشه امیدوارم که سوالهای بیشتری از خانم گرگین عزیز پرسیده بشه و رادیو زمانه زحمتش رو بکشه از زحمات همه عزیزانی که در رادیو زمانه این مصاحبه رو آماده کردند تشکر میکنم و صمیمانه بهشون خسته نباشید میگم موفق باشید و پایدار

-- RAHELEH ، Mar 1, 2007 در ساعت 03:56 PM

Kojai Azadi!!!!
Aya bazdasht shodeha-e Emrooz dar in carzamin mitavanabd dar Dadgah hamanand-e Golesorkhi Chenin ba Ghateiyat Cokhan begooyand. Aya be Onha chenin ejaze-i dadeh mishavad?

-- mas ، Mar 14, 2007 در ساعت 03:56 PM

متاسفانه مصاحبه کننده اشاره ای به خانواده خانم گرگین بخصوص برادرشان نفرموده اند. شاید هم اصلا اطلاعاتی در این زمینه نداشتند. تحلیل چگونگی تقابل طرز تفکر و ذهنیت این دو قطب می توانست بسیار جالب باشد. حیف شد !!!!!

-- فرهاد ، Mar 20, 2007 در ساعت 03:56 PM

بدبختي ايران وايرانيان در حال حاظر به خاطر وجود اين آقا و امثال ايشان بوده

-- ايران ، Mar 23, 2007 در ساعت 03:56 PM

نام بعضی نفرات

-- بدون نام ، Mar 24, 2007 در ساعت 03:56 PM

سلام ، دستتان درد نکنه ، من یک جانباز هستم واز اشعار گلسرخی که از مدت ها قبل آشنا بودم خیلی خوشم می آید و خیلی دوست داشتم با خانم گرگین بیشتر آشنا شوم که این امر با زحمات شما میسر شد خیلی ممنون

-- احمدرضا ، Apr 2, 2007 در ساعت 03:56 PM

سلام و درود بر سرکار خانم گرگین عزیز
خانم گرگین من مصاحبه شما را خواندم ولی خیلی متاثر شدم از این همه سختی هایی که شما و همسر عزیزتان کشیدید. دوستتان داریم و امیدوارم که همیشه سبز و پاینده باشید. و امید آنرا دارم که سکه خوشبختی بنامتان . عروس پیروزی بکامتان . دلتان تابنده و مهرتان همچنان پاینده باد.
دوست دار شما : حسین گرگین

-- حسین گرگین ، Aug 3, 2007 در ساعت 03:56 PM

شجاعت خسرو گلسرخی قابل تقدیر است... اما کارهایی که این قبیل آدمها انجام دادند باعث بدبختی ما در این زمان شده.
کاش اون شور جوانی ایشان به شر ما تبدیل نمی شد.
کاش آن در زمان می دانست که با کشته شدن او و هزاران نفر دیگر آن خوشبختی که او فکر می کرد بدست نمی آید . کاش می دانست روزگاری می رسد که مردم آرزوی همان روزها را می کنند.
کاش می دانست و جان عزیزش از دست نمی رفت.
به هر حال روحش شاد

-- مریم پارسا ، Aug 22, 2007 در ساعت 03:56 PM

تاریخ شاهد تکرار حوادث سیاسی گذشته در آینده خواهد بود . دیر و زود دارد ولی سوخت و سوز ندارد . ( همشهری گلسرخی و سردارجنگل )

-- همشهری گلسرخی ، Sep 18, 2007 در ساعت 03:56 PM

پرسش ها بسیار بی ربط بود و پاسخ ها بی ربط تر و حق آن انسان بزرگ را که ذهن ما را پر کرده است، بر نیاورد. انوش نامی

-- بدون نام ، Jan 27, 2008 در ساعت 03:56 PM

ای کاش در باره ی دامون هم سوالی میپرسیدسد.امیدوارم به داشتن چنین پدری افتخار کنه.....
که حتما میکنه
روح این بزرگ مرد عرصهی قلم گرامی باد
کاش الان بود
حیف...

-- بدون نام ، Feb 8, 2008 در ساعت 03:56 PM

Amssal e gulesorkhi har hezar saal yek baar be donyaa miayan.
rohash shaad.

-- Ziba Bahadori ، Apr 25, 2008 در ساعت 03:56 PM

خانم ناصری تلاش فراوان می کند که بفهمد میزان علاقه و دلتنگی خانم گرگین را به گلسرخی. اما این تلاش بیهوده است. چون این خانم بعد از اعدام خسرو خیلی زود او را فراموش کرد و رفت با منوچهر هزار خانی دوست شد. او خودش خوب می داند. ضمنا من نمی فهمم گلسرخی چطور برای تو باری بوده...من که فکر می کنم بدون او هیچ کس شما را نمی شناخت...پس خوب بود می گفتی که او افتخار زندگیت می باشد نه باری بر دوشت

-- sepide ، Jun 4, 2008 در ساعت 03:56 PM

گلسرخی مدت ها قبل از دستگیری می خواست از عاطفه گرگین جدا شود و تقریبا جدا هم شده بودند. به همین دلیل علاقه و دلتنگی خانم گرگین برای گلسرخی زیاد نیست. این را من از نزدیکان زنده یاد گلسرخی شنیدم و با اطمینان می گویم

-- jaleh ، Jun 9, 2008 در ساعت 03:56 PM

درود بر مردان وطن.کسی که گلسرخی ها را زیر سئوال میبرد،ترسویی است که خود از مردانگی هیچ نمیداند،پس انکارش میکند.کسی که علی(ع)و حسین(ع) را میشناسد و الگو میگیرد،جاودانه است در هر مسلکی که باشد.چون گلسرخی بودن ایمانی بس عظیم میخواهد . در عجبم که چگونه مخالفان انقلاب دوستش میدارند،چرا که او به حق شهید است و رابطه فکری تنگاتنگی با مبارزان انقلابی دارد.گلسرخی شهید است حتی اگر مارکسیست باشد.او و دانشیان تفاوت زیادی با همفکرانشان داشتند که اظهار ندامت کردند.اینجاست که آشکار میشود او متعلق به مکتب آزادی بخش حسینی است.درود بر شهید گلسرخی که میتوانست بماند اما چون مولایش حسین ،مرگ باعزت را پذیرفت.خدایا گلسرخی عزیز مارا با سایر شهدای عزیز وطن ،محشور گردان.

-- نگاه ، Jan 3, 2009 در ساعت 03:56 PM

خسرو مردي از تبار خلق رفيق گلسرخي با خون خود به توده مردم فهماند كه استسمار واستعمار يعني چه درود بر رفيق گلسرخي

-- bejan ، Jan 20, 2009 در ساعت 03:56 PM

گلایه های خانم عاطفه گرگین بخاطر حفظ استقلالش واقعا قابل درک است، خصوصا وقتی می بینیم که مصاحبه کننده که البته دختر خانم سمپاتیکی به نظر می رسد، با این وجود پرسش هایش را به گونه ای مطرح کرده است که گویی این زوج جوان هنوز با یک دیگر بوده اند، در حالی که با توجه به توضیحات خانم عاطفه گرگین آنها از مدتها پیش از هم جدا شده بودند.

-- حمید محوی ، Feb 19, 2009 در ساعت 03:56 PM

ایا گلسرخی زنده است ؟

-- کورش ، Mar 17, 2009 در ساعت 03:56 PM

مریم اتحادیه گفته گلسرخی زنده است

-- کورش ، Mar 17, 2009 در ساعت 03:56 PM