پس از یک دهه تحقیق: دریاها شلوغ‌اند

Susan Milius از ScienceNews و گروه نیوساینتیست
گردآوری و برگردان: احسان سنایی

پس از گذشت تلاشی به‌طول یک دهه، با شرکت بالغ بر۲۷۰۰ پژوهش‌گر، سرانجام آمار جهانی حیات دریایی سیاره‌مان منتشر گردید. بنیاد آمار بین‌المللی حیات دریایی، تا به امروز ۱۲۰۰ گونه‌ی جدید دریا‌زی را معرفی کرده که طبق برآوردهای صورت پذیرفته، این تنها ۲۰ تا ۴۰ درصد از حجم حقیقی تنوع گونه‌های آبزی‌ست و ۶۰ تا ۸۰ درصدشان همچنان ناشناخته مانده‌اند.

پژوهش‌گران به‌طور متوسط طی این بررسی، آمار ۱۰‌هزار گونه‌ی شناخته‌شده در ۲۵ منطقه‌ی حائز اهمیت دریایی را گرفتند و با وجود وسعت آمار، تنها پیام مشترکی که می‌توان از ۱۲ مقاله‌ی علمی منتشرشده دراین‌باره استخراج نمود، این است: حیات دریایی، به‌طرز حیرت‌آوری گسترده‌تر از تصورات ماست.

اژدهاماهی آب‌های استرالیا / عکس از Julian Finn / Museum Victoria

دکتر «رون اودور» (Ron O’Dor) از دانشگاه دالهوس کانادا که نقش دانشمند ارشد پروژه را نیز ایفا می‌کرد، می‌گوید: «کارهای بسیار بیشتری‌ست که بایستی‌ انجام‌شان داد؛ اما اغلبِ بزرگترها را شناخته‌ایم». با این حال این بزرگترها که شامل آبزیانی چون نهنگ و لاک‌پشت و شیر دریایی می‌شود، فقط قطره‌ای در برابر دریایی از گونه‌هاست. طبق داده‌های این آمارگیری، سخت‌پوستانی شامل خرچنگ‌ها، میگوها و کریل‌های ریزجثه اما حائز اهمیت، بزرگترین بخش از موجودات شناخته‌شده‌ی دریازی‌اند.

تلاش‌های رسمی این بررسی، در اکتبر سال جاری که پزوهش‌گران اقدام به پرده‌برداری از نتایج‌ نهایی‌شان خواهند نمود؛ اتمام می‌یابد، اما نخستین مجموعه‌ از مقالات مرتبط با آمار منطقه‌ای، طی نخستین هفته‌ی ماه آگوست به انتشار آنلاین رسید. در این مقالات، هفت منطقه به‌عنوان غنی‌ترین نواحی اقیانوس‌های زمین معرفی شده‌اند، که در انتها نگاهی گذرا به هرکدام‌شان خواهیم داشت. دیگر آب‌های کم‌جمعیت‌تر همچون حوزه‌های ساحلی کره‌ی جنوبی، این غِنا را در بستر سنگی‌شان نشان می‌دادند.

در این بین، پژوهش‌گران همچنین بزرگ‌ترین مخاطرات تهدیدگر حیات دریایی را نیز دسته‌بندی و ارائه کردند که به‌گفته‌ی اودور، صید بیش از اندازه، در رده‌ی نخست این تهدیدات نشسته؛ آنگونه که صنعت صید آبزیانی چون ماهی حلوا، در چندین دهه‌ی اخیر به‌طرز چشمگیری مضمحل شده است. جایگاه بعدی این مخاطرات را تخریب زیست‌بوم‌ها به‌واسطه‌ی توسعه‌ی افسارگسیخته‌ی سواحل، آلودگی، توراندازی و دیگر امورات انسانی شکل داده است. تغییرات اقلیم همچنین در مقیاسی وسیع، با دگرگون‌سازی شیمی آب دریاها، چالشی بس بزرگ را فراروی آبزیان نهاده که با توجه به واکنش‌های متفاوت آب‌های گوناگون، طبعاً نمی‌توان جایگاه مشخصی را میان تهدیدات موجود، برایش متصور شد.

نوعی شقایق گوشت‌خوار در آب‌های خلیج مکزیک / عکس از I. MacDonald

این آمارگیری، تلاشی تاریخی‌ست که به‌گفته‌ی بوم‌شناس دریایی، دکتر «داریا سیسیلیانو» (Daria Siciliano) از «Sea Web» سانفرانسیسکو، «نخستین نگاه یکپارچه به تنوع و توزیع حیات دریایی‌ست». وی در ادامه می‌افزاید: «با وجود لکه‌ای نفتی در آب‌های ایالات متحده که شاید بدترین مصیبت زیست‌محیطی تاریخ باشد؛ امید دارم که مردم توجهی بیشتر به آنچه در اقیانوس‌های زمین رخ می‌دهد از خود بروز دهند.»

حال، به‌منظور بررسی اجمالی نتایج حاصل از این بررسی، نگاهی داریم به هفت نقطه‌ی غنی از حیات دریاهای زمین:

خلیج مکزیک

شاید عجیب باشد که خلیج مکزیک، در عین رویارویی با لکه‌ی نفتی عظیم سکوی Deepwater Horizon، آنهم با چشم‌پوشی از کشتار گسترده‌ی گونه‌های این ناحیه به‌واسطه‌ی نشر کنترل‌نشده‌ی پساب‌های شیمیایی حاصل از مزارع آکنده از کود ایالات متحده در سالیان گذشته؛ هنوز هم از متنوع‌ترین گونه‌های آبزی زمین میزبانی می‌کند.

وجود ۱۵‌هزار گونه‌ی شناخته‌شده در وسعتی بالغ بر تنها ۱.۵ میلیون کیلومتر مربع از خلیج مکزیک، در قیاس با پراکندگی ۴۰‌هزار گونه‌ی شناخته‌شده در مساحت ۱۳.۶ میلیون کیلومتری آب‌های استرالیا، آماری قابل توجه از فشردگی این جمعیت نیز هست. طی این بررسی، گل گوشت‌خواری موسوم به «شقایق مگس‌گیر ونوس» (Venus Flytrap Anemone) در ژرفای ۱۵۰۰ متری خلیج پیدا شد که همانند نمونه‌های خشکی‌زی‌اش شکار می‌کند.

استرالیا

دریاهای حوزه‌ی استرالیا، غنی‌ترین‌ها در زمین‌اند. چیزی در حدود ۴۰‌هزار گونه‌ در آن نقطه ثبت گشته‌ که انتظار می‌رود آمارشان به ۲۵۰‌هزار گونه هم برسد و البته این، نواحی پیرامون دیواره‌ی بزرگ مرجانی را شامل نمی‌شود. قریب به نیمی از این تنوع، مربوط به نرم‌تنان (۲۵ درصد) و خرچنگ‌ها (۱۹ درصد) است که البته فراوان‌تر از آبزیان بزرگ‌جثه‌تری چون نهنگ و لاک‌پشت‌های آبی‌‌اند. این الگو در سرتاسر زمین به همین منوال است.

اژدهاماهی آب‌های استرالیا که در اولین تصویر این نوشتار دیده می‌شود، در اعماق تاریک و سرد اقیانوس می‌زید. در آن منطقه چون غذا به‌ندرت از کنارتان رد می‌شود، مجبورید اینچنین دهان‌تان را باز نگه دارید و از این‌روست که چندی از دندان‌های اژدهاماهی، بر روی زبان‌اش رشد کرده‌اند.

کوسه‌ی سفید بزرگ در آب‌های آفریقای جنوبی / عکس از Howard Huang / Rex Features

ژاپن

آب‌های ساحلی ژاپن، اقامتگاه بیش از ۱۵۵‌هزار گونه‌ی دریایی‌ست که در کنار آب‌های استرالیا و چین، از آن یکی از متنوع‌ترین نواحی کل اقیانوس‌های زمین می‌سازد. با این وجود، هنوز اطلاعات اندکی از ۱۲۰‌هزارتایشان در دست است. اما شوربختانه همین نقطه‌ی شلوغ، آماج تهدیدات فراوانی چون «جلبک قاتل» است؛ گونه‌ای تازه‌وارد که یکی از زیان‌بارترین گونه‌های مهاجم شناخته‌شده در منطقه به شمار می‌رود.

آفریقای جنوبی

کوسه‌های سفید بزرگ در هر نقطه از جهان دیده می‌شوند، اما وفورشان را به عینه در کرانه‌های غربی دماغه‌ی آفریقا که گردشگران، شانس غواصی با قفس را در آنجا تجربه می‌کنند، می‌توان دید. البته این آبزیان هم فقط یکی از ۱۲‌هزار و ۹۰۰ گونه‌ی شناخته شده‌‌ای‌ هستند که در آب‌های ساحلی ۱میلیون کیلومتر مربعی آفریقای جنوبی مسکن گزیده‌اند.

تاکنون تقریباً از گونه‌هایی که در عمق بیش از ۱۰۰ متری دریا می‌زیند، هیچ نمی‌دانیم. قریب به ۸۳ درصد از آنچه آمارشان اعلام شده، در عمق ۱۰۰ متری یا کمتر حاضرند و از این‌رو شمار دقیق گونه‌ها بایستی‌که فراتر از این‌ها باشد. دکتر «مارک کوستلو» (Mark Costello) از دانشگاه اوکلند نیوزیلند می‌گوید که آفریقای جنوبی، منحصراً غنی از گونه‌های بومی‌ست: موجواتی که هیچ‌ جای دیگر از زمین‌ نمی‌توان دیدشان.

کارائیب

کارائیب را بیشتر به‌واسطه‌ی تپه‌های مرجانی‌، مانگرووها و باغ‌های دریایی‌اش می‌شناسند؛ اما خوب است بدانید که در مساحتی حدود ۲.۷۵ میلیون کیلومتر مربع از این دریا، بالغ بر ۱۲‌هزار گونه‌ی دیگر نیز زندگی می‌کنند.

مدیترانه

تاکنون گمان می‌رفت حیات در ژرفای آب‌های مدیترانه تُنک و پراکنده است؛ اما آمارگیری جدید حیات دریایی، نشان از وفور گونه‌ها حتی در این نقاط داد. یکی از این موجودات، جوجه‌تیغی دریایی قلب‌مانندی به‌نام «Brissopsis lyrifera» است که در رسوبات شنی و گل‌آلود بستر دریا زندگی می‌کند. او همچون یک بولدوزر کوچک، این بستر شنی را به‌دنبال غذا می‌روبد که همین امر، موجب نفوذ اکسیژن در رسوبات و کمک به بقای حیات گونه‌های مدفون در آن می‌شود.

بزرگترین تهدید پیش روی ۱۷هزار گونه‌ی ساکن در دریای مدیترانه، زباله‌هاست؛ چراکه دریا تقریباً محصور در میان خشکی بوده و مکانی برای تردد کشتی‌های بسیار نیز به شمار می‌رود. سلسله‌جنگ‌های یوگوسلاوی سابق هم در این میان موجب شده تا مهمات و بمب‌های زیادی به مدیترانه راه یافته و آلوده‌اش کنند.

چین

رون اودور، دانشمند ارشد آمارگیری اخیر حیات دریایی معتقد است که دریاهای چین، در کنار استرالیا و ژاپن، جزئی از «مثلث طلایی تنوع گونه‌ها»ی زمین هستند. وی گمان می‌برد که سطح بالای این تنوع حقیقی بوده و صرفاً محصول کاوش‌های بیشتر این ناحیه در قیاس با دیگر نقاط، نیست.

منابع: ScienceNews و NewScientist