تازه‌های مطالعات ایرانی

بیژن روحانی

«هنر اسلامی به سبک چینی: هنر مغولی در ایران» عنوان کتابی است نوشته یوکا کادوی، از سلسله انتشارات دانشگاه ادینبرو که زیر نظر پرفسور روبرت هیلن براند، متخصص مشهور هنر و فرهنگ اسلامی منتشر شده است.

با تهاجم مغولان در سده سیزدهم میلادی به ایران و برپایی امپراتوری مغولی، در کنار خرابی‌های گسترده، فصل جدیدی در هنر نیز آغاز شد. ورود کالاها، افراد، و افکار و ایده‌های متفاوت از آسیای شرقی و به خصوص ورود اشیاء و مصنوعات هنری از چین و آسیای مرکزی باعث تولد سبک جدیدی در هنرهای ایرانی شد.

هنر مغولی در ایران

این هنر جدید با سبک و سیاق چینی به خوبی تاثیرات چند فرهنگ متفاوت را نشان می‌دهد؛ ورود نقش‌پردازی و رنگ‌های چینی و ترکیب آن با فنون هنرهای ایرانی و اسلامی در پارچه‌ها، کاشی‌ و سرامیک، فلزکاری، نقاشی و نگارگری و تذهیب کتاب‌ها در زمان حکمرانی مغولان و جانشینان آنها در ایران به خوبی قابل مشاهده است.

آن‌چه هنرچینی از اواخر سده سیزدهم میلادی در اختیار هنر ایرانی گذاشت، بیشتر از آن که به فن و تکنیک مرتبط باشد به سبک هنری مربوط بود. مثال بارز آن کاشی‌های لعاب دار و زرین‌فام کاخ‌ها و آرامگاه‌ها در دوره ایلخانی است، جایی که سر و کله اژدها و سایر موجودات افسانه‌ای در کنار ابرها و گل‌های نیلوفر پیدا می‌شود.

بررسی این دوره هنری خاص به درک تحولات و گوناگونی‌ هنرهای ایرانی و اسلامی در سده‌های میانی کمک شایانی می‌کند. کتاب در شش فصل نوشته شده که سه فصل آن به بررسی این هنر در منسوجات، کاشی‌کاری و آثار فلزی می‌پردازد و سه فصل دیگر به تاثیرات هنر چینی در نقاشی و تذهیب کتاب و نسخ خطی اختصاص دارد.

Islamic Chinoiserie: The Art of Mongol Iran; by Yuka Kadoi

مجله تخصصی ایران باستان

«ایرانیکا آنتیکا»، یا مجله تخصصی ایران باستان، یکی از سالنامه‌های معتبر ایران شناسی در دنیاست که به فرهنگ و تمدن پیش از اسلام در ایران اختصاص دارد و توسط دانشکده مطالعات شرقی دانشگاه ژنت در بلژیک منتشر می شود.

کاشی لعاب‌دار با نقش اژدها، تخت سلیمان

برخی مقالات و گفتارهای انتخاب شده برای آخرین شماره این مجله عبارتند از: بررسی زندگی حرفه‌ای مسعود آذرنوش (باستان شناس فقید ایرانی) نوشته علی موسوی؛ بررسی آثار نوسنگی و عصر مس در تپه پهلوان نوشته علی وحدتی؛ بررسی ریتون‌های اشکانی در منطقه ولیران دماوند نوشته محمدرضا نعمتی و علی صدرایی؛ حکاکی روی استخوان از آتشکده‌ای در جنوب ترکمنستان نوشته بارابار کایم؛ گل و محراب آتش یا بررسی نقش برجسته‌های برم دلک در استان فارس نوشته برونو اورلیت؛ بررسی جایگاه دعوی حقوقی شخصی در قوانین دوره ساسانی نوشته جانوس جنی و همچنین بهرام سوم، شاه شاهان ایران و انیران نوشته اورسولا وبر.

اروپاییان در عصر صفوی

مجله «تاریخ دوران مدرن متقدم» که توسط دانشگاه مینه سوتا در آمریکا منتشر می‌شود، شماره‌های دوم و سوم از جلد سیزدهم خود را به بررسی حضور جهانگردان اروپایی در ایران دوره صفوی اختصاص داده است. در یکی از مقالات این شماره ویژه، دکتر سوسن بابایی، استادیار دپارتمان تاریخ هنر در دانشگاه میشیگان، به بررسی نشانه‌های تصویری سفر غربی‌ها به ایران در آثار هنری این دوره می‌پردازد.

ایرانیکا آنتیکا به بررسی نقش برجسته‌های ساسانی در برم دلک می‌پردازد

در دوره صفوی تعداد زیادی از اروپایی‌ها به ایران و به خصوص به اصفهان آمدند، و این می توانست فرصت یگانه‌ای برای ایرانیان باشد تا شناخت ویژه ای از مهمانان خود کسب کنند. اما برعکس اروپایی‌ها که کتاب‌ها و سفرنامه‌های فراوانی در مورد فرهنگ و جنبه‌های مختلف زندگی در ایران نوشتند، نویسندگان و مورخان ایرانی در عهد صفوی نوشته‌های کمتری را به بررسی این مهمانان تازه وارد اختصاص دادند.

سوسن بابایی در مقاله خود نشان حضور این خارجی‌ها را در هنرهای بصری دنبال کرده است؛ جایی که هنرمندان و نقاشان برخلاف مورخان و کاتبان با دقت و جزییات بیشتری این حضور را ثبت کرده و به خصوص رفتار جنسی آنان (مانند تجرد طلبی) را که به چشم اهالی پایتخت غریب یا ضعیف جلوه می‌کرده مورد کنکاش قرار داده اند.

Journal of Early Modern History, Volume 13, Numbers 2-3

شاهنامه و هویت پارسی

موسسه مطالعات ایرانی دانشگاه سنت آندروز در اسکاتلند، روزهای نهم تا یازدهم آوریل میزبان کنفرانسی با نام «شاهنامه و هویت پارسی» است. این کنفرانس به طور مشترک توسط این دانشگاه و «بنیاد میراث ایران» برگزار می‌شود. هزار سال پس از درگذشت فردوسی، شاهنامه همچنان از مهمترین منابعی است که به هویت فارسی زبانان شکل می‌دهد.

موسسه مطالعات ایرانی دانشگاه سنت آندروز میزبان کنفرانسی در مورد شاهنامه است

فردوسی این کار را از طریق گردآوری و ثبت و ضبط تاریخ و افسانه‌های مردمان ایرانی انجام داد و موفق به نوزایی زبان و ادبیات فارسی شد. کنفرانس با حضور محققان و استادان ایرانی و خارجی به بررسی میراث سیاسی، اجتماعی و تاریخی شاهنامه در تحولات هویت ایرانی می‌پردازد.

دکتر تورج دریایی استاد تاریخ در دانشگاه ارواین در کالیفرنیا از جمله سخنرانان این کنفرانس است که ارتباط شاهنامه با تاریخ ایران باستان را بررسی می‌کند، پروانه پورشریعتی استاد مطالعات ایرانی در دانشگاه اوهایو در مورد خداینامک‌ها در دوران اشکانی سخن خواهد گفت و هاگ کندی به بحث در مورد شاهنامه و فتح ایران به دست اعراب می‌پردازد.