امضای کریستی و ساتبی پای آثار ایرانی

شنیدن فایل صوتی

در هفته‌های اخیر نام دو موسسه حراجی بین المللی شاید بیش از هر زمان دیگر برای جامعه فرهنگی و هنری ایران تکرار شده باشد: کریستی و ساتبی.

ماجرای فروش پانصد و هشتاد هزار پاوندی نقش برجسته سرباز هخامنشی در حراج کریستی لندن، این سئوال را دوباره در ذهن بسیاری ایجاد کرد که آیا سالن‌های حراجی بین المللی نقشی در خروج و یا فروش غیر قانونی اشياء تاریخی دارند یا خیر؟ همچنین حراج تعدادی از آثار نقاشی، مجسمه سازی و عکاسی هنرمندان معاصر ایران با قیمت‌های نسبتا بالا و استقبال مناسب از آنها در این حراجی‌ها، اهمیت این دو سالن را در برجسته کردن و جلب توجه به آثار هنری مدرن ایرانی نشان داد.

ساختمان ساتبی در نیویورک

تاریخچه
حراج ساتبی لندن را می‌توان قدیمی‌ترین سالن حراج بین المللی دانست که از قرن هجدهم تاکنون به فعالیت خود ادامه است. این سالن در سال ١٧٤٤ میلادی توسط ساموئل بیکر در لندن تاسیس شد و ابتدا به فروش و معاوضه کتاب‌های کمیاب و ارزشمند قدیمی می‌پرداخت. پس از مرگ ناپلئون بناپارت، ساتبی کتاب‌هایی را که امپراتور فرانسه با خود به تبعید در جزیره سنت هلن برده بود به فروش رساند و از این راه شهرت فراوانی کسب کرد.

رقیب ساتبی یعنی کریستی نیز در سال ١٧٦٦ در لندن توسط جیمز کریستی بنیان گذاری شد و از آن زمان تاکنون همواره رقابت بسیار نزدیکی با ساتبی در زمینه فروش و معاوضه آثار هنری داشته است.
در قرن نوزدهم زمانی که لندن به مرکزی برای تجارت وخرید و فروش بین المللی آثار هنری و تاریخی تبدیل شد و بسیاری از تابلوهای نقاشی هنرمندان معاصر آن روزگار به اضافه اشياء تاریخی که از تمدن‌های شرقی یا شرق دور به دست می‌آمد به این شهر می‌رسید، این دو موسسه توانستند به عنوان دو رقیب جدی در این عرصه، به رشد و شکوفایی فراوانی دست پیدا کنند.

خروج آثار هنری از انحصار اشراف
ریشه استقبال عمومی از حراجی‌های آثار تاریخی و هنری را باید در تحولات سده‌های هجدهم و نوزدهم در اروپا جستجو کرد. اگر تا پیش از آن، عمدتا درباریان و اشراف به عنوان یگانه مشتریان و سفارش دهندگان طراز اول آثار هنری شناخته می‌شدند، در سال‌های ١٧٠٠ و ١٨٠٠ با تغییرات اقتصادی و سیاسی در اروپا، انحصار توجه به آثار هنری از دربار خارج شد و آرام آرام صاحبان صنایع، بانک دارن و کمی بعد طبقه متوسط نیز به جمع خریداران این آثار پیوستند.

"سالن حراج کریستی" کاریکاتور اثر توماس رولاندسون( ١٧٥٦-١٨٢٧)

در حال حاضر آثار مورد توجه این حراجی‌ها گستره وسیعی را در بر می‌گیرد. از اشياء مربوط به تمدن‌های باستانی و از یاد رفته تا تابلوهای هنرمندان مدرن، جواهرات، اتومبیل و حتا شراب‌های مرغوب و گران بها. گردش مالی هر کدام از این دو حراجی در سال به رقمی بین دو تا سه میلیارد دلار می‌رسد.

جنبش‌های هنری آوانگارد یا پیشرو در دهه‌های ابتدایی قرن بیستم و در فاصله دو جنگ جهانی، با آن که از نظر فلسفی بخشی از توان خود در راه مبارزه با آن چه که اخلاقیات بورژوازی نامیده می‌شد صرف کردند و با کالا شدن هنر به شدت مخالف بودند اما از سوی دیگر تولیدات هنری آنها باعث رونق بی سابقه حراجی‌ها شد و سود سرشاری را عاید آن‌ها کرد.

قوانین بین المللی مبارزه با قاچاق آثار
تا پیش از تصویب قوانین بین المللی مربوط به ممنوعیت قاچاق و خرید و فروش آثار تاریخی در دهه هفتاد میلادی والزام به باز پس فرستادن اشيايي که به طور غیر قانونی خارج شده ، این گونه آثار به راحتی در بسیاری از سالن‌های حراجی به فروش می‌رسید و پیگیری حقوقی برای کشورهای مبداء بسیار دشوار بود. اما با پیوستن تعداد زیادی از کشورهای جهان به این معاهدات بین المللی، حراجی‌ها نیز موظف به تحقیق در مورد منشاء به دست آمدن آثار هستند و باید اشياء خود را با شناسنامه به خریداران ارائه کنند وگرنه تحت تعقیب قوانین بین المللی قرار خواهند گرفت. البته اشيایی که پیش از تصویب این قوانین مورد معامله قرار گرفته باشد شامل این قوانین نمی‌شوند.

شاعر ایستاده، مجسمه فروخته شده پرويز تناولی در کریستی، عکس: خبرگزاری فارس

ساتبی و کریستی درکنار خرید و فروش آثار هنری دوره‌های آموزش عالی برای تربیت متخصصان و منتقدان تاریخ هنر و بازاریابان هنری نیز برگزار می‌کنند. سالن‌ها و دفاتر این دو حراجی معروف دیگر محدود به شهر لندن نیست و در بسیاری شهرهای دنیا از جمله نیویورک، پاریس، ژنو، میلان و دبی نیز شعبه‌های آنها فعال است. در سال‌های اخیر حضور سرمایه گذاران جهانی در کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس، سالن کریستی در دوبی را به یکی از فعال ترین شعبه‌های این حراجی تبدیل کرده است.

آثار هنری معاصر ایران در حراج
حقیقت آن است که فروش یک اثر هنری در یکی از این سالن‌های معتبر، امتیاز بزرگی برای بسیاری از هنرمندان محسوب می‌شود و با جلب توجه منتقدان و علاقه مندان هنر، می‌تواند در جهت کسب موفقیت آنها در میان دیگر هنرمندان موثر باشد.

نام ساتبی و کریستی، بیش از آن که فقط نام دو موسسه دلالی بزرگ باشد به امضایی برای تایید ارزش بسیاری از آثار هنری تبدیل شده است.

در هفته‌های اخیر به جز فروش سرباز هخامنشی در لندن تعدادی از آثار هنرمندان معاصر ایرانی مانند محمد احصایی، پرویز تناولی، فرهاد مشیری، حسین زنده رودی، شیرین نشاط، مسعود عربشاهی،سهراب سپهری، بهمن جلالی، عباس کیارستمی و شادی قدیریان با قیمت‌های خوبی به فروش رسید و آثار تعدادی دیگر از هنرمندان نیز برای فروش عرضه شد. رکورد فروش این آثار مربوط به اثری از فرهاد مشیری است که با قیمت ٦١٠ هزار دلار فروخته شد.

با نگاهی به کاتالوگ‌های این دو حراجی بزرگ، شاهد حضور تعداد زیادی از آثار عمدتا تاریخی ایران مربوط به دوران باستان تا صفوی در فهرست انتظار برای فروش هستیم.