اگر بختیار مانع سفر شاه نشود گور خود را کنده است

سعید بشیرتاش، ابراهیم نبوی

نامه ارتش به نخست‌وزیر درباره مطبوعات

امروز از سوی ارتشبد قره باغی، رییس ستاد بزرگ ارتشداران نامه‌ای به شاپور بختیار نخست وزیر ارسال گردید که در آن از وی خواسته شد که از اتهامات دروغ مطبوعات به ارتش جلوگیری شود.

در این نامه آمده است که به دنبال اعلام آزادی کامل مطبوعات توسط دولت و آغاز به نشر روزنامه‌ها، «در این جراید به طور مشروح و مفصل مطالب خلاف واقعی علیه ارتش شاهنشاهی درج نموده‌اند که این مطالب خلاف واقع شدیدا در روحیه پرسنل اثر سوء بخشیده است.

لذا مراتب بدین‌وسیله به استحضار می‌رسد تا به نحو مقتضی وسایل ارتباط جمعی را توجیه نمایند که از هر گونه اقدام یا اعلامی که موجب تضعیف و تزلزل ارتش شاهنشاهی شود خودداری نمایند و از درج اخبار و اطلاعات تایید نشده جلوگیری گردد تا با این ترتیب ارتش بتواند در اجرای سیاست دولت وظایف محوله را با قاطعیت انجام داده و از ادامه بی‌نظمی در کشور جلوگیری نماید.»

احتمالا منظور رییس ستاد ارتش خبرهایی است که بدون ذکر منبع خبری و یا با نوشتن این‌که خبرنگار ما کسب اطلاع کرد، در مورد کشتار مردم توسط نظامیان درج می‌شود.

از جمله خبری که درباره بدون دلیل به گلوله بستن مردمی که در صف خرید روزنامه بودند و کشته شدن چهار تن از آنان در تاریخ شانزدهم دی در روزنامه‌ها درج شد که در نتیجه فردای آن روز مردم برای تشییع کشته شدگان در فرح آباد ژاله و شهباز گرد هم آمدند. این خبر امروز تکذیب شد.


خسروداد: اگر بختیار مانع عزیمت شاه نشود با دست خود گور خود را کنده است

تیمسار خسروداد فرمانده هوانیروز در مصاحبه‌ای با روزنامه فرانسوی فیگارو گفت: «اعلیحضرت در نظر ندارند در این لحظه حتی برای استفاده از تعطیلات کشور را ترک کنند، چرا که اگر ایشان بروند کمونیست‌ها کشور را تصاحب خواهند کرد و ارتش هرگز این وضع را نخواهد پذیرفت. ارتش همچنین رژیمی را که توسط شاپور بختیار یا هر شخصیت دیگر از جبهه ملی رهبری شود عملا قبول نخواهد کرد.»

تیمسار خسروداد افزود: «ارتش بخاطر منافع کشور شاه را می‌خواهد و اگر شاپور بختیار نتواند مانع از عزیمت اعلیحضرت بشود با دست خود گورش را خواهد کند.» این روزنامه همچنین نوشته است که شاه ایران اطمینان دارد که اگر با خارج شدن از کشور بختیار را تنها بگذارد، نخست‌وزیر جدید بوسیله روحانیون «جارو» خواهد شد.

شاه به سفیر انگلیس: شما نمی‌توانید مرا با سلاطین قاجار مقایسه کنید

آنتونی پارسونز سفیر انگلستان در ایران امروز برای آخرین بار و برای خداحافظی، در کاخ پادشاهی با محمد رضا شاه دیدار کرد. وی در حدود سه ماه دیدارهای مستمری را با شاه داشت.

دیدارهای مشترک وی و سفیر آمریکا که به درخواست شاه ایران از شهریورماه 1357 آغاز شده بود پس از آنکه انگلیسی‌ها از تایید اقدام شاه در تشکیل دولت نظامی خودداری کرده بودند قطع شده و شاه دیگر علاقه‌ای به حضور وی در مذاکرات مشترک نداشت.

به گفته وی، شاه در این دیدار برخلاف گذشته خیلی آرام و بی‌خیال بود و حالت کسی را داشت که خود را از جریان حوادث کنار کشیده است. او در این دیدار به شاه می‌گوید هرگز تصور نمی‌کرد که در چنین اوضاع غم‌انگیزی از او خداحافظی کند.

هنگام سخن گفتن، چشم‌های سفیر پر از اشک شد و اشک‌هایش را پاک کرد. به گفته سفیر انگلیس، سپس شاه مطالب خود را آغاز کرد و گفت که سه پیشنهاد مختلف به او شده است: یک، بماند و با قدرت و شدت عمل کند. دوم، به بندر عباس برود و دست ارتش را در غیاب خود باز بگذارد. سوم: کشور را ترک کند و کار را به دولت بختیار بسپارد.

شاه نظر سفیر را درباره این پیشنهادها پرسید و سفیر انگلیس گفت که ترجیح می‌دهد در این مورد اظهار نظری نکند، زیرا هر چه بگوید شاه آنرا یک توطئه انگلیسی تلقی خواهد کرد.

پس از اصرار شاه در دانستن نظر سفیر انگلیس، پارسونزمی‌گوید که این نظر شخصی وی است که در هر سه حالت، شاه بازنده است. وی می‌افزاید هر روز که شما بیشتر در کشور بمانید دولت بختیار بیشتر تحلیل خواهد رفت. اقدام نظامی نیز بی‌ثمر است.

شاه در پاسخ می‌گوید که اگر موضوع مربوط به خود او بود تا ده دقیقه دیگر حرکت می‌کرد. اما تا پیش از تایید دولت بختیار از طرف پارلمان نمی‌تواند از کشور خارج شود. شاه در پایان این دیدار گفت: هنوز نمی‌تواند جواب قانع‌کننده‌ای برای این پرسش خود بیابد که چرا مردم پس از این همه کار که برای آن‌ها کرده است، علیه او شوریدند؟

سفیر انگلیس پاسخ می‌دهد: علت اصلی این دگرگونی این است که شاه می‌خواست مردم ایران را به چیزی بدل کند که نبودند و این تعارض سرانجام آن‌ها را به طغیانی تحت رهبری پیشوایان مذهبی که رهبران سنتی چنین حرکت‌هایی بودند وادار ساخت.

سفیر انگلیس سپس ازاتحاد ملاها، بازاری‌ها و طبقه روشنفکر در شورش علیه ناصرالدین شاه بر سر مسئله تنباکو و انقلاب مشروطه سخن گفته و با اشاره به رویدادهای اخیر و سیر انقلاب ایران می‌گوید که هرگز مردم ایران را دارای چنین روحیه و شجاعت و اعتقاد و انضباطی ندیده بوده و نمی‌تواند حالت اعجاب و تحسین خود را نسبت به آن‌ها کتمان کند.

شاه آنچه را که سفیر انگلیس درباره حرکت انقلابی مردم ایران و خصوصیات برجسته آنها بیان کرد تصدیق کرد ولی قیاس خود را با سلاطین قاجار نپذیرفت و گفت: من بیش از هر شاه دیگری در دو هزار سال گذشته برای ایران کار کرده‌ام، شما نمی‌توانید مرا با چنین اشخاصی مقایسه کنید. پارسونز می‌گوید، سپس وقت خداحافظی فرا رسید و شاه سفیر را تا دم در اتاقش بدرقه کرد.

شریعتمداری: به قانون اساسی عمل شود

آیت‌الله شریعتمداری، یکی از آیات عظام قم که همواره خواستار برقراری آزادی‌های سیاسی و اجرای قانون اساسی در کشور بوده و بدین خاطر از سیاست‌های دولت‌های وقت انتقاد می‌نموده است در مصاحبه‌ای با یک روزنامه انگلیسی که متن آن در کیهان چاپ شد گفت که استناد به قانون اساسی، حفظ رژیم کنونی نیست، چرا که تاکنون این قانون اساسی اجرا نمی‌شد و هدف ما از مبارزه همیشه اجرای قانون اساسی که ضامن حقوق ملت است بوده است.

آیت‌الله شریعتمداری (عکس: ویکی‌پدیا)

آیت‌الله شریعتمداری معتقد است که اگر به قانون اساسی عمل شود اهداف انقلاب تحقق پیدا کرده است. آیت‌الله خمینی در پاسخ به سوال خبرنگار فایننشال تایمز که پرسید: آیت الله شریعتمداری گفته اند که قانون اساسی را می خواهند، پس ایشان طرفدار مشروطه پادشاهی است؟ گفت: من جمهوری اسلامی را به آرای عمومی می‌گذارم.

عزای ملی و خشونت در تبریز

به مناسبت اعلام عزای ملی در بیشتر شهرستان‌ها برای تجلیل از شهدای راه آزادی مجالس ترحیم و مراسم یادبود برگزار شد و در اکثر شهرها مردم تظاهرات و راهپیمایی‌هایی گسترده برپا کردند.

بزرگترین تظاهرات در شهر اصفهان صورت گرفت که در آن به نوشته روزنامه اطلاعات یک میلیون نفر در استادیوم تختی اجتماع کردند. راه پیمایی و تظاهرات در بیشتر شهرهای ایران آرام بود ولی در برخی شهرها به خشونت گرایید و عده‌ای کشته و مجروح شدند.

تبریز یک بار دیگر شاهد تظاهرات خشونت‌آمیز و کم سابقه‌ای بود که در جریان آن برخی سالن‌های سینما از جمله دریای نور، دیانا، ایران، آریا و شهر فرنگ، مغازه‌های مشروب فروشی، فروشگاه‌های تعاون شهر و روستا، کارخانه آبجوسازی ستاره، ساختمان اداره خدمات اجتماعی، اداره برزن شهرداری، هتل کارون، مغازه لاستیک فروشی آذری، شهرداری تبریز و چند خانه به آتش کشیده شد و به نود درصد شعبه‌های بانک‌های این شهر خسارت وارد آمد.

در تظاهرات امروز تبریز همچنین بیشتر تابلوهای راهنمایی و رانندگی و نیز پارکومترها از جا کنده شد و بنای یادبود میدان «کلکته چی» منهدم گردید. واحدهای آتش نشانی شهرداری، پایگاه هوایی و مراکز آموزش پشتیبانی در طی روز مبادرت به اطفای حریق می‌کردند ولی به علت کثرت اماکن آتش گرفته این‌کار به تمامی انجام نمی‌گرفت و نتیجه چندانی نمی‌بخشید.

در جریان تظاهرات تبریز وسایل و اسناد شعبه‌های بانک‌ها به وسط خیابان ریخته و آتش زده می‌شد، و به همین سبب در تمامی روز دود غلیظی آسمان تبریز را فرا گرفته بود.

آیا بختیار بر سر کار می‌ماند؟

پرویز راجی سفیر ایران در لندن درباره معرفی کابینه بختیار در خاطراتش نوشت: «بختیار کابینه خود را به اعلیحضرت معرفی کرده و میرفندرسکی وزیرخارجه شده است. ناگهان همه خوشبینی خود را بازیافته‌اند. اعلیحضرت گفته‌اند «نیاز به استراحت» دارند، و طبق قانون اساسی، اگر به خارج بروند، شورای سلطنت باید تشکیل شود.

از آنجا که خمینی هنوز خواستار سقوط بختیار نشده است، رفتن اعلیحضرت چه بسا واقعا از حدت بحران بکاهد، و احتمال موفقیت بختیار را بیشتر کند. همه توافق داشتیم چنانچه بختیار بتواند با پشتیبانی ارتش سرکار باقی بماند و وضعیت از این وخیم‌تر نگردد، برقراری سلطنت مشروطه جامعه‌ای به مراتب بهتر و برتر از جامعه دوران شاه به وجود خواهد آورد. اما بختیار سرکار خواهد ماند؟

شب فیلم معرفی کابینه جدید را از تلویزیون تماشا کردم. اهمیت واقعی مراسم در تشریفاتی بود که انجام نشد. دیگر از لباس‌های متحدالشکل زردوز، کلاه‌های پردار، شمشیرهای براق و حمایل‌های سبز و سرخ نشان همایون خبری نبود. بختیار تعظیم محکمی کرد، ولی نه دست اعلیحضرت را بوسید و نه هیچ یک از وزیرانش.

بختیار و کابینه‌اش

کرنشی احترام‌آمیز، یک شبه جایگزین رسم برده‌وار پابوسی شده، و بر شان و وقار همه، از جمله خود شاه، به مراتب افزوده است. ولی وجد و نشاطم دیری نپایید. شامگاه شنیدم که خمینی دولت بختیار را «توطئه‌ای بر ضد انقلاب ایران» خوانده است و از مردم خواسته روز دوشنبه دست به اعتصاب عمومی بزنند. شاید هم ذوق و شوق ما همه خیال خام بود.»