رادیو زمانه

تاریخ انتشار مطلب: ۱۵ مهر ۱۳۸۹
تاریخ روشنگری زنان در ایران

چهره به چهره، رو به رو . . .


طرح چهرۀ «‌قرة‌العین» به‌قلم مادام «دلاکروا»


. . . در ادامۀ مجموعۀ «ناگفته‌هایی از تاریخ حرمسراهای پادشاهان قاجار» به تهیه و تنظیم و اجرای «پروین»، مجموعۀ تازه‌ای با عنوان «تاریخ روشنگری زنان در ایران» را آغاز کرده‌ایم. در جُنگ صدای امروز به معرفی «طاهره ‌قرة‌العین» می‌پردازیم. زنی که به شاه و حکومت «نه!» گفت و با مرگ رو در رو و چهره به چهره نشست.

«طاهره برغانی» با نام اصلی زرین‌تاج و مشهور به «طاهره ‌قرة‌العین» از پدیده‌های گمنام تاریخ معاصر است. زنی عجیب با قدرت شگفت‌انگیز ترانه‌سرایی و سخنوری که بنا به روایات جسته و گریخته، سرنوشت و فرجام کار او بی‌شباهت به مردان همتای خود نظیر حسین منصور حلاج و عین‌القضات همدانی نیست.
تصنیف‌های طاهره بیش از صد و پنجاه سال است که در میان خواص و اهل معرفت جایگاه ویژه‌ای دارد و گمنامی نسبی او، حاصل سانسور و نفی وجودش در حافظه‌ی تاریخ‌نویسان درباری و مصلحت‌اندیشان متعصب است. تقریباً جز روایاتی پراکنده از کسانی نظیر «ادوارد براون» مستشرق مشهور، کمتر منابعی در این زمینه در دست است. مخالفین از وی با عنوان بابی و مرتد و موافقان از وی با عنوان زنی مترقی یاد می‌کنند و در هر دو زمینه باز هم کمتر چهره‌ای واقعی و عاری از تعصب از وی به دست آمده است.
طاهره در دوره قاجار و در خانواده‌ای ثروتمند و مشهور در قزوین به دنیا آمد. پدر وی از مجتهدین سرآمد روزگار خود به نام حاج ملاتقی برغانی مشهور به شهید ثالث بود. با آموختن فقه و اصول و کلام وادبیات عرب نزد پدرش و رسیدن به درجه استادی به عراق می‌رود و در آنجا مجلس درسی ایجاد می‌کند و به طلاب از پس پرده درس می‌دهد.
معروف است که وی در برابر بیش از پنج‌هزار مرد در دشت «بدشت» (نزدیک شاهرود) با چهره‌ی باز و بدون حجاب سخنرانى نمود. طاهره در این سخنان مردم را دعوت به یگانگی، وحدت و برابری نمود و مخالفین از آن با عنوان «اشتراک در زنان و اموال» تعبیر کردند و بابیه را به‌خاطر همین عمل به نام بدعت در دین تکفیر کردند.
(اندیشه‌ی سوسیالیستی وی در زمان اوج شاه‌پرستی و دسپوتیسم قجری بسیار جالب توجه است). از این نظر و دیدگاه برابری‌طلبی وی، شاید بتوان او را به عنوان یکی از پیشگامان جنبش فمنیته در ایران محسوب کرد.
می‌گویند علاوه بر مقامات علمی و دانش‌شگفت‌انگیز وی در فقه و فلسفه و سخنوری و شعر، دارای حسن جمال بود. ناصرالدین شاه به خاطر همین شهرت تصمیم گرفت وی را به حرمسرای خود اضافه کند. طاهره در پاسخ به این پیشنهاد این پاسخ را به ناصرالدین شاه می‌دهد:
تو و مُلک و جاه سکندرى، من و رسم و راه قلندرى
اگر آن خوش است تو درخورى وگر این بد است مرا سزا

[برگرفته از وب‌سایت «نقطه ته خط»]

. . . هفتۀ گذشته از جمله مصادف بود با روز جهانی مطبوعات. آنچه که در ایران، اگر به لحاظ قدرت و سابقۀ مطبوعات، تاثیر جهانی نداشته ولی در عوض آنچه که از آغاز انتشار آن تا امروز بر صاحبان قلم و اندیشه رفته، در جهان کم سابقه است. به این مناسبت مطلبی با عنوان درد اهل قلم، برگرفته از «وبلاگ گیله‌مرد» را با تنظیم واجرای «سما» می‌شنوید.

و در پایان حکایت ضرب‌المثل معروف «دوستی خاله خرسه» را به روایت «جلال مهرجوئی» در بخش بازپخش برنامه‌های «ضرب‌المثل‌های ایرانی» خواهیم شنید.

برنامه را از [اینجا] بشنوید!
و برنامۀ پیشن را هم از [اینجا]
وب‌سایت «نقطه ته خط [اینجا]

Share/Save/Bookmark

نظرهای خوانندگان

پیشنهاد:
بهتر است مراجعی جهت مطالعه بیشتر و یا مراجعی که در تهیه متون استفاده شده است بر روی سایت قرار داده شود، این کار چند فایده دارد:
1- مطالب تهیه شده مستدل‌تر خواهند بود.
2- انگیزه مطالعه در خوانندگان تهییج و تقویت می‌شود.
3- خدمتی به اهل فرهنگ در جهت معرفی آثارشان صورت می‌پذیرد.
این مورد می‌تواند در مورد بقیه بخش‌های رادیو زمانه هم صادق باشد. لطقا آنرا به اطلاع همکارانتان هم برسانید.

-- بدون نام ، May 9, 2007 در ساعت 09:47 PM

آقاي افزودي. يك متن بلندبالا و طولاني برايتان نوشتم ولي نمي‌دانم چه طور ايميلش كنم! آدرس ايميلتان را ندارم. اينجا هم كامنت بگذارم، بعيد مي‌دانم خوانده شود! علي‌الحساب، اگر فرصت كرديد، يك سري به وبلاگم بزنيد. خبرهاي تكميلي در مورد چاپ كتاب جديدم را در آن قرار داده‌ام. گفتم شايد برايتان جالب باشد و بخوانيد چيزي در موردش بنويسيد... متشكرم
http://kouroshz.blogfa.com

-- كوروش ضيابري ، May 10, 2007 در ساعت 09:47 PM

طاهره مایه بالندگی و سرمایه آبروی ایرانیان بویژه زنان ایرانی است . ایکاش مدت بیشتری زنده می ماند تا پسینیان از فرهنگ و دانش وی بیشتربهرمند می شدند . خواهشمندم شعر او را (گر به تو افتدم نظر ...) کامل در سایت بیاورید. با سپاس بی پایان

-- علی خالصی ، Oct 28, 2008 در ساعت 09:47 PM

طاهره زرین تاج برای من کسی است که سمبل شجاعت وبی باکی که سرشار از اگاهی است را دارد وهر بار که بیوگرافی ایشان را می خوانم به وجود او افتخار می کنم و از ته دل گریه میکنم گویی از پیدایش زمین با او همدم بوده‏ام به همین دلیل هم برای زنانی که در برابر بردگی جامعه مرد سالار قد علم کرده اند احترام زیادی قائل هستم.

-- بدون نام ، Aug 8, 2009 در ساعت 09:47 PM

طاهره زن نبود حرفها و شعرهایش فقط بخاطر حقوق زن نبود او توانست خیلی ها را بیدار کند اهلش هر که بود فهمیدند چه گفت . تازه دور نشویم مثل طاهره زیاد هست چشمها را باید شست

-- سپنتا ، Oct 6, 2010 در ساعت 09:47 PM

نویسنده ی این متن چرا جائی نوشته که این خانم بهائی بوده؟ امید که قصد و غرضی در کار نبوده باشه و قصد قهرمان پروری نداشته باشند.
طاهره قرةالعین جزو برجسته‌ترین نفوس در دین بهائی بوده که در سال ۱۹۵۲ بدنبال سوقصد نافرجام بهائیان برای کشتن
ناصر الدین شاه دستگیر شد و همراه با تعداد دیگری از بهائیان کشته شد.
برای اطلاعات بیشتر،مراجعه کنید به ویکی پدیا

-- بدون نام ، Oct 6, 2010 در ساعت 09:47 PM

با درود فراوان.
طاهره در حدود 160 سال پیش اولین حرکت فمینیستی را انجام داد و آن کشف حجاب در آن دوران عقب ماندگی سرزمینمان بود، و همچنین خواهان برابری و عدالت بین زن و مرد شد که در این عرصه میتوان او را اولین زن دنیا نامید.
اما اهمیت موضوع به این است که او این اندیشه را چگونه بدست آورد.اندیشه ای که صد سال پس از آن در غرب شروع شد و در ایران هنوز زنان بدنبال آن هستند.

-- رضا ، Oct 6, 2010 در ساعت 09:47 PM

در این آدرس کتابی مفصل با عنوان «حضرت طاهره» وجود دارد که در آن از منابع موافق و مخالف زیادی استفاده شده است.
http://reference.persian-bahai0.info/fa/t/others.html
با تشکر نوید

-- نوید ، Oct 6, 2010 در ساعت 09:47 PM

در نظر بعضی از نویسندگان امروزی ، ممکن است اقدام طاهره در کنفرانس بدشت ، اقدامی در جهت کشف حجاب محسوب گردد . اما هم طاهره و هم زنان بهائی بعد از وی ، بر کشف حجاب پا فشاری نکردند. هدف طاهره از ظاهر شدن بدون حجاب و سخنرانی در جمع بزرگی که بسیاری از آنان از طلاب دینی بودند ، با هدف خاصی انجام گردید . طاهره در آن اجتماع نسخ شریعت اسلام و ظهور شریعتی جدید را اعلان نمود. وی صریحا سخن از ظهوری جدید گفت و روشن ساخت که شریعت اسلامی دیگر تکافوی نیازهای زمان ما را نمی کند و باید کنار گذارده شود . درک این حقیقت ساده امروزه برای همه کسانی که تجربه تلخ سی سال حکومت اسلامی را چشیده اند ، بدیهی و واضح است. ولی ای کاش که پیام طاهره را یک قرن و نیم پیش می شنیدیم و از رنجها و مصیباتی که در اثر کج فهمی و تعصبات دینی بر سر خود و میهنمان آوردیم در امان می ماندیم.

-- پویان ، Oct 7, 2010 در ساعت 09:47 PM