راز «دست‌های چه گوارا»

فروغ نیری تمیمی

چهل سال پیش در روز نهم اکتبر، ارنستو چه گوارا، انقلابی مشهور امریکای لاتین در مدرسه‌ی روستای هیخورا در بولیوی تیرباران شد. تا سال‌ها اسم بردن از "چه" در بولیوی ممنوغ بود. اما به‌دنبال روی کار آمدن دولت مولارس در بولیوی، هر ساله از چه گوارا تجلیل می‌شود. در روستای هیخورا مجسمه بزرگی از سر "چه" در کنار صلیب بزرگی قرار گرفته است.

سوزانا، پرستار پیر بیمارستان محلی که جسد "چه" در آن بود، از راه تعریف کردن آنچه که دیده بود برای توریست‌های مشتاق امرار معاش می‌کند. سوزانا خودش جسد را شست و تعداد سوراخ‌های گلوله‌ها را شمرد. نه تا بودند. او برای توریست‌ها از چشمان باز و خیره "چه"، آرامش صورتش و دهانی با لبخندی زیبا می‌گوید. سوزانا "چه" را مانند مسیح مقدس، زنده و ابدی می‌داند. او از زنان دهکده می‌گوید که پس از تیرباران ارنستو، بدن او را با احترام لمس کرده اند. بدنی شبیه به بدن مسیح که در تابلو‌های کلیسا‌ها می‌بینی. زنان حتی حلقه‌های موی او را قیچی کرده اند! چرا؟ هنوز هم نمی‌دانند. شاید برای آنکه او را همیشه با خود داشته باشند. بعضی‌ها هم خوشحال بودند چون بالاخره بعد از ماه‌ها ناامنی و زد و خورد، آرامش به روستای آنها باز می‌گشت. سربازان و سرخ پوست‌هايي که چه گوارا را لو داده بودند، بر سر تقسیم جوراب و جلیقه او دعوا داشتند. اما این روزها "چه" را با احترام در زمره مقدسین قرار داده و "سنت ارنستو از هیخورا" می‌نامند.

فرخیلا یکی از زنان سرخپوست به معجزه طره موی "چه" باور دارد. اگر بزهایش گم بشوند و یا بلاهای دیگری نازل شوند، از حلقه موی او کمک می‌خواهد و به مرادش می‌رسد. دورا کارده ناس هم در گرفتاری از طره بلوطی رنگ موی "چه" کمک می‌خواهد که سال‌هاست مرادش را می‌دهد. چه کسی باور می‌کرد که او با داشتن یک شوهر بیمار چهار پسر سالم و قوی بدنیا آورد که هیچگاه مریض نشده اند!

سوزانا از معجزات دیگر سنت ارنستو می‌گوید: "چه" در هنگام تیرباران به‌دست سرجوخه ماریو تران فریاد زد " شلیک کن ترسو، تو فقط یک مرد را می‌کشی." چشمان ماریو را سال پیش دکترهای کوبایی عمل کردند و بینایی ‌اش را به او بازگردانند!

اما داستان دست‌های چه گوارا قصه‌ای جدا است که حتی سوزانا چیزی از آن نمی‌داند.

در سال 1996 پیتر دکوک فیلمساز هلندی در یک کافه در بارسلونا پناهنده‌ای کوبایی را ملاقات می‌کند. مرد کوبایی ادعا می‌کند که می‌داند جسد ارنستو چه گوارا که در سال 1967 در بولیوی دستگیر و تیر باران شد در کجا دفن شده است. او می‌گوید که "دست‌های" چه گوارا پس از تیرباران از ناحیه مچ قطع و در شیشه‌ای با ماده‌ای محافظ قرار داده شد. و جسد او در نزدیکی فرودگاه فالا گراند در بولیوی دفن شد. "دست‌های چه" سرانجام در اختیار ژورنالیست بولیویایی سوآرز قرار گرفته و توسط او از کشور خارج می‌شود. این ملاقات و حرف‌های باور نکردنی مرد کوبایی دکوک را بر آن می‌دارد که ماجرا را پی‌گیری کند، اما سر نخی نمی‌یابد. تا آنکه در سال 1997 به‌دنبال افشاگری یک ژنرال بولیویایی، استخوان‌های ارنستو چه گوارا را در نزدیکی فردوگاه فالا گراند پیدا می‌کنند. اسکلتی فاقد دو دست که از مچ قطع شده اند. این واقعه پیتر دکوک را وا می‌دارد که با سوارز ژورنالیست تماس بگیرد اما به نتیجه‌ای نمی‌رسد. یک‌سال بعد سوارز به او زنگ می‌زند و می‌گوید به دستور وزیر امور خارجه وقت بولیوی، آنتونیو آرگوداس، "دست‌های" چه گوارا را مدتی در خانه‌اش مخفی کرده بود.

پیتر دکوک با ایده ساختن فیلمی مستند درباره این داستان سعی می‌کند که با سوارز مصاحبه کند. اما با مرگ ناگهانی سوارز و ادعای همسر او که این داستان ساختگی است از اینکار منصرف می‌شود. اما تهیه کننده فیلم او را برای تحقیق بیشتر و ساختن فیلم به بولیوی می‌فرستد. در آنجا او افرادی را پیدا می‌کند که از نزدیک شاهد ماجرا بوده و" دست‌های" بریده شده چه گوارا را در اختیار داشته و دست به‌دست داده اند.

در این فیلم فوق العاده، مصاحبه شوندگان به بازسازی فضای کافکایی و باور نکردنی‌ای که در آن بسر برده اند پرداخته و ماجرای "دستان چه" را نقل می‌کنند. روایت آنان پر از تناقض و تضاد است، اما زنان و مردانی که در ماجرا شرکت داشته‌اند می‌گویند که همگی حاضر بوده‌اند برای حفظ این دست‌ها از جان خود بگذرند.

وفاداری و خیانت، حقیقیت و دروغ، واقعیت و تخیل در این داستان درهم تنیده است. دوستان، دشمنان، قاچاقچیان و مامورین دولت ماجرا را باز می‌گویند. اما در انتها دو نظر در کنار هم قرار می‌گیرد. فردی که ادعا می‌کند "دستان" چه گوارا را، با پست ديپلماتيك به مسکو فرستاده است و کسی که می‌گوید او" دستان چه" را شخصا به مسکو برده است! پیتر دکوک سرانجام کشف می‌کند که "دستان چه" از مسکو به کوبا فرستاده شده و در اختیار کاسترو قرار گرفته اند.

او برای فیلمبرداری از مقبره چه گوارا به کوبا می‌رود و امیدوار است که بتواند رد "دستان چه" را در کوبا دنبال کند. در فیلم تنها عکسی از "دستان" قطع شده چه گوارا را می‌بینیم که در بولیوی گرفته شده و یکی از مصاحبه شوندگان در اختیار او قرار داده است. دستان قطع شده بر روی روزنامه‌ای قرار دارند. انگشتان جمع شده، رو به بالا و سیاه رنگند مثل آنکه آنها را در جوهر فرو کرده باشند.

پیتر دکوک حدس می‌زند که دستان بریده چه گوارا پس از انتقال استخوان‌های او به کوبا به خاک سپرده شده‌اند. او امیداوار است که بتواند روزی با کاسترو در این مورد مصاحبه کند و یا دولت کوبا بالاخره در این مورد اسنادی را منتشر کند.

فیلم "دست‌های چه گوارا" در هفدهم می 2006 از تلویزیون هلند پخش شد.

تارنمای فیلم

بیشتر از چه گوارا:
چه گوارا: همیشه انقلابی
چه گوارا دنبال مرگ نبود