دختران همیشه راه‌حلی پیدا می‌كنند

سامان ایرانی

فیلم «آفساید» ساخته‌ی «جعفر پناهی» جایزه ویژه‌ی خرس نقره‌ای جشنواره برلین را از آن خود كرد. این فیلم به ممنوعیت ورود زنان به ورزشگاه فوتبال در ایران می‌پردازد. پناهی پیش از این نیز جوایز متعددی را در جشنواره‌های معتبر بین‌المللی دریافت كرده بود. روزنامه «اومانیته» چاپ پاریس در روز ششم دسامبر ۲۰۰۶ گفت‌وگویی را با این فیلمساز ایرانی درباره آخرین ساخته‌اش منتشر كرد:

نمایی از فیلم آفساید ساخته جعفرپناهی- دخترانی که برای ورود به استادیوم خود را به شکل پسر در آورده‌اند

چه شد كه فیلم «آفساید» را ساختید؟
فكر ساخت چنین فیلمی از مدت‌ها پیش در ذهن من وجود داشت. من در خانواده‌ای از طبقه فرودست جامعه بزرگ شده‌ام و وقتی كوچك بودم، تابستان‌ها به هر كاری دست می‌زدم تا پول تو جیبی خودم را دربیاورم. یكی از این كارها فروختن شربت در همین ورزشگاه فوتبالی است كه شما در فیلم می‌بینید. از سوی دیگر انگیزه ساخت «آفساید» از علاقه‌ی دیرین من به فوتبال ناشی می‌شود. اما اگر بخواهم بگویم كه دقیقا از چه زمانی تصمیم گرفتم فیلم «آفساید» را بسازم، باید بگویم از پنج سال پیش فكر جدی ساخت این فیلم به وجود آمد. در آن زمان من برای كاری می‌خواستم كه به ورزشگاه فوتبال بروم. دخترم كه در آن زمان دوازده سالش بود هم می‌خواست با من بیاید. ما با هم به ورزشگاه رفتیم اما به دخترم اجازه ندادند كه وارد شود. من وارد شدم و بعد از ۱۰ دقیقه دیدم دخترم در داخل ورزشگاه به من ملحق شد. وقتی پرسیدم چگونه توانست وارد ورزشگاه شود، گفت: «دختران همیشه راه‌حلی برای خود پیدا می‌كنند.» همان‌جا بود كه اولین جرقه ساخت «آفساید» در ذهن من زده شد و به مرور زمان طرح اولیه این فیلم ساخته و پرداخته‌تر شد. تا این‌كه بازی سرنوشت‌ساز تیم ملی فوتبال ایران پیش آمد و این فیلم را ساختم.

آیا شما طی بازی فوتبال فیلمبرداری كردید، یا این‌كه صحنه فوتبال را بازسازی كردید؟
ما طی بازی فیلمبرداری می‌كردیم، بدون این‌كه بدانیم در پایان فیلم چه اتفاقی می‌افتد. امیدوار بودیم كه ایران برنده بازی شود تا ما بتوانیم از جشن تماشاچیان در حال خروج از ورزشگاه و جشن مردم در خیابان‌ها فیلم‌برداری كنیم. اما در كل، فیلم‌برداری «آفساید» سی روز طول كشید.

در مورد گرفتن مجوز برای فیلم‌تان با مشكل مواجه نبودید؟
یادتان باشد كه اكران دو فیلم آخر من در ایران ممنوع است. مسئولان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی گفتند كه اگر من قسمت‌هایی از فیلم‌هایم را حذف كنم، آن‌ها در عوض اجازه فیلم‌برداری فیلم تازه‌ام را صادر می‌كنند. اما من حاضر نشدم كه حتی یك فریم از فیلم‌هایم سانسور شود. حقه‌ای زدم و فیلم‌نامه‌‌ را با یك كارگردان تشریفاتی آغاز كردم. اما یك روز یكی از روزنامه‌های ایران نوشت كه من در حال ساخت فیلمی درباره فوتبال هستم و به این‌ ترتیب این فیلم به عنوان فیلم جدید من پذیرفته شد.

آیا شما در این فیلم قصدتان این نبود كه زمان فیلم را با زمان واقعی یكی كنید؟
چرا، اما داستان این فیلم در سه چهار ساعت اتفاق می‌افتد؛ از لحظه‌ی ورود به ورزشگاه تا لحظه خروج تماشاچیان. در صورتی كه مدت زمان فیلم كمتر از یك بازی فوتبال است. در سینما غیر ممكن است كه داستان فیلمی دقیقا در اندازه زمان فیلم اتفاق بیفتد. این موضوع درباره فیلم بادكنك سفید هم صادق است. داستان در ساعت‌های قبل و بعد از تحویل سال اتفاق می‌افتد.

آیا «آفساید» در ایران اجازه نمایش دارد؟
نه، اكران عمومی این فیلم ممنوع است. اما سی‌دی‌هایش در بازار سیاه پر است و اصلا معلوم نیست كه چه كسی مسئول پخش آن است. من نمی‌دانم كه باید خوشحال باشم یا نه. من ناراحتم از این كه دوست داشتم این فیلم در سالن‌های سینماهای ایران به نمایش دربیاید، اما از طرفی خوشحالم كه این فیلم بالاخره دیده می‌شود. من سعی می‌كنم كه فیلم‌هایم را خودم تهیه كنم. اگر تهیه‌كننده دیگری فیلم‌های مرا تهیه كند، ممكن است به من فشار بیاورد كه برای اكران عمومی قسمت‌هایی از فیلم را سانسور كنم.

و حرف آخر؟
سرودی كه در آخر فیلم پخش می‌شود، سرودی است كه شصت سال پیش سروده شده است. ما سرودهایی داریم كه در آن‌ها گفته می‌شود: «پاینده باد جمهوری اسلامی». اما در این سرود، فقط از سرزمین، فرهنگ، تمدن و هنر ایرانی سخن به میان آمده است. با وجود این‌كه این سرود از تاریخ سه‌هزار ساله‌ی ایران می‌گوید، اما نمی‌توان در آن هیچ حس ناسیونالیتی یا مذهبی پیدا كرد. در آخر فیلم «آفساید» مردم این سرود را می‌خوانند و كسی نمی‌تواند مردم را از این كار نهی كند و جلوی‌شان را بگیرد.