زیدان؛ تصويری از يک فوتباليست قرن بيست و يکم

فیلم مستند زیدان ساخته مشترک گوردون داگلاس و فیلیپ پارنو یکی از بحث انگیزترین فیلم های مستند فستیوال فیلم ادینبورگ
امسال است.

این فیلم پیش از این در فستیوال سال گذشته کن به نمایش در آمده بود و مورد استقبال منتقدان قرار گرفت. آنچه که در مورد این فیلم تازه به نظر می رسد رویکرد تازه و متفاوت آن نسبت به فوتبال و یک فوتبالیست مشهور است. تا کنون فیلم های زیادی درباره فوتبالیست های بزرگ مثل پله و دیوید بکهام ساخته شده است. سم تیلر در ویدئو آرت مشهور خود درباره دیوید بکهام با عنوان Wood’s David اورا مدت 67 دقیقه در خواب نشان می دهد. او این فیلم را در زمانی که بکهام برای تیم فوتبال اسپانیا بازی میکرد موقع اقامتش در هتل گرفته بود.

در آن فیلم بکهام را میبینیم که لخت روی ملافه ی سفیدی دراز کشیده و آرام نفس می کشد. او در تمام طول فیلم در خواب است و دوربین به صورت ثابت روی او قرار گرفته و فقط گاهی او را می بینیم که آرام در جای خود غلت می زند. فیلم زیدان اگر چه روی این بازیکن متمرکز شده اما به جای دوربین ثابت از تکنیک دیگری استفاده می کند.

در این فیلم داگلاس و همکارش با استفاده 17 دوربین 35 میلی متری و HD حرکات زین الدین زیدان را موقع بازی بین رئال مادرید و تيم فوتبال ويلا ريل(Villareal) در 23 آوريل 2005 زیر نظر گرفته اند و داریوش خنجی فیلم بردار ایرانی الاصل مدیریت این فیلم را بر عهده دارد. فیلم از شروع مسابقه تا زمان اخراج زیدان از بازی را دربر می گيرد و در طول این مدت مرتب بین گزارش تلویزیونی این مسابقه و تصاویر اریژینال خنجی و همکارانش اینترکات می شود.

فیلم زیدان برخلاف تمام گزارش هایی که تا کنون از فوتبال ارائه شده به جای تعقیب توپ فقط زیدان را تعقیب می کند. برای فیلمساز مسابقه ی فوتبال و سرنوشت آن اهمیتی ندارد بلکه این زیدان است که این بار محور بازی قرار گرفته و حرکات ، رفتار و واکنش های اوست که باید ثبت و نشان داده شود. زیدان اغلب در وسط میدان قرار دارد. کمتر می دود و بیشتر می ایستد و تیزبینانه نگاه میکند و منتظر فرصت است تا وقتی توپ نزدیک شود به سمت آن خیز بردارد. گاهی نيز به زمين تف می کند او حرکات زیبا و موزونی را با توپ انجام می دهد که بیشتر به رقص شبیه است تا فوتبال. جز يکی دو بار، تقريبا در تمام طول فيلم دوربين ها روی چهره عرق کرده، نگران و مضطرب زيدان متمرکز شده اند و از او جدا نمی شوند. در يک صحنه درخشان، دوربين زيدان را برای مدت کوتاهی رها کرده، به صورت سوبژکتيو ( گوئی از ديد يک تماشاچی تازه وارد) ازراهروهای خالی ورزشگاه عبور می کند و وارد جايگاه تماشاگران شده و از آنجا به قلب زمين جائی که زيدان قرارگرفته شيرجه می رود.

فيلمساز تمام هيجان های معمول گزارش های تلويزيونی را حذف کرده است. هيچ نريشن و تفسيری در کار نيست. تنها زمانی که به گزارش تلويزيون اسپانيا قطع می شود صدای مفسر اسپانيائی را می شنويم که با شور و هيجان زياد اين مسابقه را گزارش می کند. با اين کار در واقع فيلمساز در عين آشنازدائی از ساختار گزارش های ورزشی تلويزيونی، به تماشاگر اين امکان را می دهد که به مقايسه و ارزيابی دو رويکرد تصويری متفاوت نسبت به يک موضوع بپردازد.

يکی از ابتکارات جالب فيلم استفاده از حرف های زيدان به صورت زيرنويس است که لايه ديگری به فيلم می افزايد. زيدان می گويد وقتی وارد استاديوم می شود، صدای آدم ها را می شنود که با بغل دستی شان حرف می زنند يا سرفه می کنند. او حتی می تواند صدای تيک تاک ساعت را نيز بشنود. يا در جای ديگر می گويد: وقتی بازنشسته بشوم دلم برای زمين سبز بازی تنگ می شود.
در زمان استراحت يين دو نيمه نيز قسمت هائی از گزارش های خبری همان روز به نمايش درمی آيد. سيلی در کوبا صدها قربانی گرفته است، اسپانيا چهارصدمين سال انتشار دن کيشوت را جشن می گيرد و انفجار بمبی در نجف منجر به مرگ 9 نفر شده است. پس از آن نيمه دوم نيز همانند نيمه اول پيش می رود تا اينکه بين زيدان و يک فونباليست ديگر درگيری بوجود می آيد که منجر به گرفتن کارت قرمز و اخراج زيدان از زمين بازی می شود( درست مثل بازی فرانسه و ايتاليا در جام جهانی فوتبال امسال).

در پايان فيلم زيدان را می بينيم که عصبی و ناراحت از زمين بازی خارج می شود در حاليکه به سوی تماشاگرانی که برای او هورا می کشند دست تکان می دهد. دوربين بعد از خروج او از کادر، بالا می کشد و پس از عبور از روی جمعيت به آسمان تاريک ورزشگاه می رسد و در آن فيد می شود ولی صدای مفسر اسپانيائی را همچنان روی تصوير سياه و بعد هم تيتراژ می شنويم.

فيلم زيدان، تصويری غير متعارف و تماشائی از بازيکنی غير متعارف است و مطالعه ای است در باب رفتار يک قهرمان در ميانه ميدان.

پرويز جاهد
.......................................

نام فیلم: Zidane, un portrait du 21e siècle

کارگردان: Douglas Gordon & Philippe Parreno

محصول کشور فرانسه-2006 -90 دقیقه