رادیو زمانه

تاریخ انتشار مطلب: ۶ اردیبهشت ۱۳۸۶

«۳۰۰» ارزش این همه اعتراض را دارد؟

پژمان اکبرزاده
persia_1980@hotmail.com

واکنش‌های اعتراض‌آمیز ایرانیان نسبت به ارائه چهره‌ای خشن از ایرانیان باستان در فیلم «۳۰۰» همچنان ادامه دارد اما هنوز بسیاری از ایرانیان به‌ویژه هم‌میهنان داخل ایران از محتوای فیلم آگاهی دقیقی ندارند.

داریوش کدیور، منتقد سینما در پاریس، پژوهش‌های گسترده‌ای درباره فیلم‌های هالیوودی با موضوع ایران باستان انجام داده است. وی کتابی نیز با عنوان Hollywood History of Persia (تاریخ ایران به روایت هالیوود) نگاشته که به زودی چاپ خواهد شد. با او درباره فیلم «۳۰۰» گفتگویی کردم:


داستان ۳۰۰ در واقع ساخت دوباره‌ای است از فیلمی که در سال ۱۹۶۲ ساخته شده و «سیصد اسپارتی» نام دارد. این فیلم اتفاقاً یک جنبه‌ی تاریخی داشت چون داستان جنگ ترموپیل در ۳۸۰ پیش از میلاد را بیان می‌کرد که قشون خشایارشاه تصمیم گرفتند یونان را فتح کنند. این نبرد از نظر استراتژیکی برای یونانی‌ها بسیار مهم بود زیرا به آنها اجازه داد که لشکر ایران را برای چند روز یا چند ساعت متوقف. این توقف موجب شد تا تمام اقوام یونانی بتوانند با یکدیگر همبستگی پیدا کنند و علیه قشون ایران تقریباً مقاومت نشان بدهند. فیلم «۳۰۰» که دومین فیلم زاک اسنایدر است با آن فیلم نسبتاً فرق دارد. از این لحاظ که داستان آن بر اساس داستان کتاب فرانک میلر به نام «۳۰۰» است و پرسوناژهایی که در این کتاب درباره‌‌شان صحبت می‌شود بعضی مانند خشایارشاه و لئونیداس، تاریخی هستند اما پرسوناژهای دیگر مثل همسر لئونیداس، گورگو یا پرسوناژهای تقریباً هیولامانندی که در این فیلم نشان می‌دهند اصلاً جنبه‌ی تاریخی ندارند.

خیلی‌ها بر این باورند که این فیلم از لحاظ به تصویر کشیدن ایرانی‌ها توهین‌آمیز است یا دست‌کم منصفانه نیست. می‌توانید برایمان بگویید که ایرانی‌ها در این فیلم چگونه نشان داده شده‌اند که به نظر نامنصفانه می‌آید؟

خب یکی از دلایلش این است که مثلاً خود خشایارشاه یک پرسوناژ بی‌مو است؛ خوش‌تیپ است! ولی خب اصلاً شبیه به آن خشایارشاهی که ما در تخت‌جمشید می‌بینیم نیست. یا گارد جاویدان مانند یک مشت هیولا هستند. حیوانات عجیب و غریبی در فیلم می‌بینیم که اصلا جنبه‌ی تاریخی ندارد و به نظر من شاید از این لحاظ خیلی‌ها ناراحت شدند که چرا اینها سعی نکرده‌اند یک فیلم تاریخی درست کنند. اما باید بگویم که اگر انتقادی می‌خواهند بکنند، نه از خود فیلم، بلکه از فرانک میلر و کتاب «۳۰۰»‌ باید بکنند که در سالهای ۱۹۹۹ یا ۱۹۹۸ منتشر شد. از این کتاب شاید بشود انتقاد کرد وگرنه خود فیلم اصلاً جنبه‌ی سیاسی نداشته است. داستان «۳۰۰» و به‌ویژه «۳۰۰ اسپارت» جزو پروژه‌ای بودند که خود کمپانی وارنر برادرز در ۱۹۹۹ می‌خواست فیلمی بر اساس آنها درست کند ولی ماخذ این داستان کتاب استیون پرسفیلد بود به نام Gates of Fire. کتاب به همین نکته‌ی یونان اشاره دارد که ارتش خشایارشاه آنجا مجبور شده علیه این ۳۰۰ نفر بجنگند. این کتاب یک جنبه‌ی تاریخی دارد، ولی داستان خود کتاب فرانک میلر اصلاً جنبه‌ی تاریخی ندارد. می‌توانیم درک کنیم که اگر فردی علاقمند به تاریخ ایران باشد شوکه می‌شود که در اين داستان، ایرانیان باستان را به این صورت نشان می‌دهند.


عوامل فیلم «۳۰۰» گفته‌اند که فیلم را براساس فانتزی فرانک میلر ساخته‌اند و فیلم منعکس‌کننده‌ی واقعیات تاریخی ایران نیست. با این‌همه با توجه به اینکه خود شما حدود ۳۰ سال است که در خارج از ایران زندگی می‌کنید، فکر می‌کنید نمایش این فیلم در دنیا چه تاثیری دارد؟ مردم در غرب به این فیلم واقعاً به‌ صورت یک فانتزی نگاه می‌کنند یا اینکه در نگاه‌شان به تاریخ و فرهنگ ایران تاثیر می‌گذارد؟ چون تبادل فرهنگ درستی بین ایران و دنیای خارج وجود ندارد و اغلب مردم ناآگاه هستند در مورد آنچه درون ایران می‌گذرد و همینطور در مورد تاریخ ایران اطلاعات دقیقی ندارند.

راستش من فکر می‌کنم که این مثال جالبی‌ست. راستش را بگویم خود آمریکایی‌ها هنوز نمی‌دانند Persia وجود داشته است. چون در فیلم، از نام Iran استفاده نمی‌شود، می‌گویند Persia. خود من در سفری به ترکیه با یک دختر ترک صحبت می‌کردم. از من پرسید از کجا هستی؟ گفتم Persia. نگفتم از Iran. او گفت Persia کجاست؟ Persia که وجود ندارد!
گفتم خب اگر این همسایه‌ی کشور خودمان نمی‌داند که Iran و Persia یک کشور است، خب آمریکایی را اصلاً فراموش کنید؛ چون بیشتر آمریکایی‌ها آنهایی که حتا بروند این فیلم را ببینند جوان هستند و متاسفانه می‌دانیم که در آمریکا از نظر اطلاعات عمومی مانند اروپا نیست و شاید اینقدر این نکته‌های تاریخ یونان، پارس و خاورمیانه را بلد نباشند. من فکر می‌کنم این فیلم شاید یک فرصتی بدهد به کارگردانان ایرانی یا غیرایرانی که سعی کنند به این داستان علاقمند بشوند. چون خود داستان، داستان نسبتاً دراماتیک و جالبی‌ است و بتواند یک فیلم تاریخی درست کنند. چون این فیلم اصلاً تاریخی نیست و از این لحاظ من درک می‌کنم که مردم شاید قدری ناامید شوند از اینکه این فیلم به این شکل درست شده است. من فکر می‌کنم فیلم بیشتر جنبه‌ی بازی دارد تا واقعاً یک چیز خیلی جدی باشد که ما به خاطر آن خجالت بکشیم.

یعنی فکر می‌کنید در قضاوت مردم در اروپا و آمریکا در مورد فرهنگ ایران باستان تاثیر چندانی نخواهد گذاشت؟

نه، این را نمی‌گویم. امکان دارد که تاثیر بگذارد. ولی اگر کسی تاریخ شناس درست و حسابی باشد و حتا یک کسی که تاریخ‌شناس سینما باشد و برود این فیلم را نگاه بکند متوجه می‌شود.

ولی مردم عموماً تاریخ شناس نیستند، تماشاگران و بینندگانی که می‌روند فیلم را ببینند...

خب، آن تماشاگرها مسلم است که اگر بروند این فیلم را ببینند، شاید بگویند که خب ایرانیان باستان مثلاً اینجوری بودند. ولی آدم واقعاً باید حماقت داشته باشد که اینگونه فکر کند. به عقل من نمی‌رسد که چنین فیلمی یک فیلم تاریخی‌ست. بعنوان کسی که تنها می‌خواهد برود یک فیلم هیجان‌انگیز ببیند واقعاً در این فیلم من چیزی نمی‌بینم که آدم ازدیدنش شوکه شود. البته یک فیلمی نیست که مثلا من یک بچه‌ی جوان را ببرم این فیلم را ببیند. ولی خب نوجوانان می‌توانند این فیلم را ببینند و بعداً قضاوت با خودشان است.

تعدادی از ایرانیان، بويژه ایرانیانی که در اروپا، آمریکا و کانادا هستند، به لحاظ تبلیغاتی علیه این فیلم خیلی فعالیت می‌کنند و حتا یک دادنامه‌ی اینترنتی هم تنظیم شده به کوشش دکتر حامد وحدتی نسب از دانشگاه ایالتی آریزونا که بیش از۲۰هزار ایرانی از کشورهای مختلف امضایش کرده‌اند. فکر می‌کنید این واکنش‌ها تاثیری می‌گذارد؟ یا اینکه باعث می‌شود فیلم بیشتر فروش برود؟

من فکر نمی‌کنم واقعاً اثری روی فروش فیلم داشته باشد. چون خود فیلم الان دارند می‌گویند برای هفته‌ی اول موفقیت نسبتاً بزرگی داشته است. «۳۰۰» از آن فیلم‌هایی است که با تبلیغات کمپانی وارنر برادرز خیلی راحت می‌توانند آن را به فروش برسانند. چیزی که برای من جالب است بعنوان یک ایرانی این است که خب، همانطور که شما گفتید، ما الان ۲۷ تا ۳۰ سال است که ایران را ترک کرده‌ایم. برای چی؟ بخاطر انقلاب اسلامی. این انقلابی بود که بیشتر ایرانیان طرفدارش بودند؛ سلطنت ایران را سرکوب کردند و این سلطنت و امپراتوری برای این انقلاب، سمبول فساد و طاغوت بوده است. حالا چه شده که همین کسانی که انقلاب کردند یا بچه‌های آنها، احساس کردند که بهشان توهین شده، چون خشایارشاه را مثلاً لخت نشان می‌دهند. من جواب این را ندارم، ولی برایم جالب است. چون فکر می‌کنم شاید امپراتوری ایران یا خاصیت سلطنت در ایران هنوز چیزی قوی مانده به صورت هویت ملی.

فکر نمی‌کنم که این واکنش تنها سیاسی باشد. این واقعاً چیزی‌ست که در خون ما مانده است. چون این کشور فردوسی‌، حافظ ، خیام است و من فکر می‌کنم شاید خود فردوسی از این فیلم خوشش می‌آمد اگر امروز زنده بود. از جنبه‌ی هویت ملی شاید انتقاد بکنند از چنین فیلمی؛ ولی آن هیولاهایی که شما در این فیلم می‌بینید، در خود شاهنامه هم «دیو سفید» می‌بینید. اما مسلم است که این فیلم، یک فیلم تاریخی نیست. این را باید واقعاً مردم متوجه بشوند که این یک فیلم تاریخی نیست. ولی فکر می‌کنم که فرانک میلر، آن کسی که این کتاب را نوشته، شاید افکار سیاسی داشته باشد. چون این بار اول نیست که از او انتقاد می‌کنند. فرانک میلر جزو یک نسل آمریکایی‌ست که سعی کردند به خیلی از قهرمانان افسانه‌های آمریکایی مانند سوپرمن و بت من چهره‌ی تاریکی بدهند. اتفاقاً در یک مصاحبه فرانک میلر گفته بود که وقتی جوان بوده فیلم «سیصد اسپارتی»‌ را در سالهای دهه ۱۹۶۰ دیده و این اولین باری بوده که می‌دیده یک مشت قهرمان در آخر فیلم می‌میرند. شما اگر تمام قهرمانان آمریکایی را مانند بت‌من، سوپرمن یا رابین را نگاه بکنید، متوجه می‌شوید که هیچکدام‌شان نمی‌میرند وهمیشه زنده‌، قوی و خوش‌تیپ‌اند. زمانی برای نخستین‌بار از میلر انتقاد شد که یکی از شخصیت‌های مهم کارتون بتمن، یعنی شخصیت رابین را می‌کشد. این نخستین‌باری بود که یک پرسوناژ آمریکایی در یک فیلمی که قهرمان است کشته می‌شود. در آن زمان همه‌ آنهایی که طرفدار بتمن و رابین بودند از او انتقاد کردند و گفتند شما حق ندارید چنین کاری بکنید. فکر می‌کنم این واکنشی که با این فیلم ۳۰۰ دارد ایجاد می‌شود واقعا تقصیر فرانک میلر است و نه خود فیلم.


جدا از این فیلم شما پژوهش‌های زیادی درباره فیلم‌هایی که در هالیوود با موضوع ایران باستان ساخته شده انجام داده‌اید. فکر می‌کنید کلاً چرا بیشتر این فیلم‌ها اینقدر از تاریخ، فرهنگ و جامعه ایران فاصله دارند؟

من فکر می‌کنم پاسخ این سؤال واقعاً جنبه‌ی فرهنگی دارد. همه تاریخ غرب روی تاریخ روم و یونان درست شده و برای داستان‌های تاریخی اینها دوست دارند به داستان‌هایی رجوع کنند که به فرهنگ و تاریخ خودشان ربط داشته باشد. در تاریخ باستان همه می‌دانند که بین یونان و امپراتوری ایران جنگ بوده است. ولی تنها بین ایران و یونان نبوده، بین روم و مثلاً یونان هم جنگ بوده؛ بین روم و حتا فرانسه هم جنگ بوده است. اما چون تمام این کشورها جزو غرب هستند، اینها برایشان مهم است که بتوانند داستانهایی تعریف کنند که جنبه‌ی خیلی خوبی از تاریخ بدهند؛ نه خوب، به صورتی که تبلیغاتی باشد.

به صورتی که مثلاً یک نماد برای غرب باشد که بله اجداد ما برای دمکراسی جنگیدند و فلان و فلان. اما خود جامعه‌ی اسپارت‌ها را نگاه بکنید، یک جامعه‌ی دمکراتیک نبود. اتفاقاً جامعه‌ی بسیار غیردموکراتی بودند و اینها حتا با بقیه یونانی‌ها جنگ داشتند، از جمله آتنی‌ها. ولی چون از نظر ارتشی قوی بودند و افراد قلدری بودند و برای یونان کشته شدند یونانی‌ها هم گفتند خب اینها هم جزو ما بودند. ولی در واقع در تنها شهری که واقعاً دمکراسی بود، آتن بود و این دمکراسی هم نسبتاً یک دموکراسی کوچکی بود. چون تنها کسانی که می‌توانستند تصمیم بگیرند و رای بدهند پولدارها بودند و نه فقیرها.
به هر حال اطمینان دارم که کارگردانان دیگر، از جمله ایرانی‌هایی که در آمریکاهستند، اتفاقاً می‌خواهند یک فیلمی درست کنند که واقعا جنبه‌ی تاریخی داشته باشد و در ضمن ایرانی‌ها را به‌گونه‌ای نشان بدهد که مردم بفهمند ایران کشوری پرابهت بود و خب این کار زمان می‌خواهد.


پیوندهای مرتبط

نام ایران در زبان‌های غربی: Iran یا Persia؟

تارنمای رسمی فیلم ۳۰۰


بمب گوگلی ۳۰۰


دادنامه اینترنتی ایرانیان علیه فیلم ۳۰۰

Share/Save/Bookmark

نظرهای خوانندگان

Dear Pejman,
Thanx a lot for this interview. At least it might force some people to go and think more about this movie and don't over-react. Unfortunately lots of fellow Iranians without knowing the content and the context of this movie start to do rediculous actions, like petition, google bomb, and so on. This movie based on a comic book extactly like Sin City. By defualt the individuals, events and places in any comic book are exaturated. Otherwise this movie is a absolute master-piece. I really advise lot of people first see the movie and then start to shout. and keep in mind the purpose of this movie is not giving a historical fact but it tries to be as close as possible to the related comic book. Thanx and best regards, Babak

-- Babak ، Mar 17, 2007 در ساعت 09:10 PM

یک فیلم یا کتاب می بایست بر اساس اسناد تاریخی شکل بگیرد اگر اینچنین نباشد دو استنباط می شود: 1- نویسنده یا کارگردان مطالعات تاریخی نداشته . پس چنین فیلمی اعتبار تاریخی و مستند نیست لذا باید و باید به آن معترض شد. تاریخ یک ملت چه کوچک و چه بزرگ نمی تواند و نباید دستمایه ناآگاهان فقط برای تحصیل پول بشود. لذا قطعا باید معترض بود
2- اگر این شق صادق نباشد پس غرض و مرضی در کار است که در اینصورت برخورد مبایست شدید تر و محکم تر باشد . تاریخ ما افتخار ماست حتی عهد نامه ترکمن چای و گلستان هم بدنبال شجاعت های ایرانیان بسته شد اگر چه آن ها را ننگ بار می دانیم ولی حق تحریف و حذف آن را از تاریخ نداریم.
اگر رژیم و سیستم حاکم بر ایران از اعتبار نام ایرانی و تاریخ کشورمان دفاع نمی کند(که انتظاری هم نیست چرا که خود سعی در به لجن کشیدن آن دارد و میراث هزاران ساله ما را جلوی چشممان به آب می اندازد) چه کسی باید صدای این قوم بزرگ ولی بدبخت و بی پشتیبان را به گوش دیگر مردم جهان برساند.اینان دست روی پرافتخارترین دوران ایران گذاشته و آنرا به لجن کشیده اند. بنده هم فیلم این آقا را دیدم هم کتاب آقای میلر را در سال 2005 مطالعه کردم جسارتا به عرض می رسانم که به هیچ عنوان به این سادگی که شما می فرمائید نیست و این فیلم هم تنها یک فیلم تجاری نیست
نا دیده گرفتن و ساده اندیشی در این موارد همان است که بعضی از غربیان و دولت ایران خواهان آنند.
نمی توان نشست به امید اینکه کسی نمی داند persia همان ایران است لذا چون همه نمی شناسند ÷س زیاد ما خودمان را ناراحت نکنیم. این پاک کردن صورت مسئله است و بس.
امیدوارم فردابتوانم پستی را آپ کنم و شما را دعوت به "سکوت سنگ " می نمایم.

موفق و پیروز باشید

-- Tiam ، Mar 17, 2007 در ساعت 09:10 PM

man filmo nadidam amma kash khodemun abzary dashtim ta mitunestim tarikhe vagheyie khodemuno neshun bedim

-- hadi ، Mar 19, 2007 در ساعت 09:10 PM

aslan chera iran?!keshvare digeii vase sakhtane tarikhe amikhte ba afsane peida nemishod?!
be nazare man adam bayad kheili bi ehsas bashe ke az sakhte shodane hamchin filmi narahart nashe.choon moteasefane iran kheili dar 2nya shenakhte shode nist va motmaen bashin ke in film asare badi rooye agahie mardaomi ke kamelan iran ro nemishnasan mizare.in film che bekhain che nakhain 1 jooraee ba tarikh gereh khorde va be hamin dalil mitoone tohin amiz bashe.aslan jenabe miler mitoonest oon 300 yoonani ro shabihe ghoolaee farz kone ke az vatan defaa mikonan.shayadam dalile inke ghiafeye iraniha ro intor khahsen tajasom karde in boode ke usa dar jahate hoviat sazi vase khodesh hamishe khodesh ro az farzandane yoonan va rom midooneste va in tafakor ro ham be sakenine in sarzamin elgha dade.vase haminam aghaye miler delesh nayoomade ghiafeye yoonani ha ro kharghe adat tosif kone ! va in vaghean jalebe ke be chizi ke male khodet nist eftekhar koni va nesbate be tohin be mirasi ke male khode khodete inghadr khoshbinane ghezavat koni...!
dar zemn, iran dar zamane koorosh va khashayer ke kheili az zamane koorosh door nist pars ham namide mishode va khosh ghiafe tarin, shoja tarin va ghavitarin mardoman dar garde javid taalim mididan.ina ro nemishe nadide gereft va ye filme be zaher takhayoli sakht!
amma dar morede enghelab,ma be tarikhe gozashteye in sarzamin eftekhar mikonim, choon mirasi hast ke az pedaranemoon be ers reside.che khoob va che bad belakhare chizi hast ke be man taalogh dare.ghabl az inke eslam varede iran she mardom tafakore motefaveti dashtan va aghaze bozorgtarin tahavol farhangi dar iran pas az voroode aarab be iran bood va toonest gozashteye zibaee ro ba vojoode oon hame daneshmand va kashefe irani be in khak hadie kone.
behar hal har hokoomati ke rooye kar miad mokhalefan va movafeghane khase khodesho dare va in nahayate bimanteghi va zolm hast ke bekhaim begim ke keshvari ba in hame sabegheye khoobi ke harkodoom male zamane khodeshoon boodan baad az 20 salo khordei ke az enghelabe eslami migzare tabdil shode be keshvari bitamadon va vahshi.gozashteye ma harchi ke boode azize choon ba ebrat gereftan az oon mishe ayandeii derakhshan be iran bakhshid .chizi ke liaghate har irani hast...

-- Banafshe Mohamadi ، Mar 20, 2007 در ساعت 09:10 PM

BE NAZARE MAN BAYAD SARMAE DARH WA KARGARDANNAE SINAMAY IRAN KE KHAMUSH MONADAN DARSE EBRAT BEGIRAND WA AZ OZLATE KHOD BIRUN BIAYAND WA HAGHE KHOD WA MARDUMA RA BA YK FILME DORST TARIKHI VA MOHMTAR TBGHE SALIGHE ROZE DONYA DORST KONNAD VA JAVABE HAME RA BEDAHNAD HAMISHE KE NIMISHE BA NASEZA JANGID VA HAGH RA GREFT PAS IN AGHAYAN AGE HANOZ GHIRATI AZ VATAN PARASTI VA KARE KHOD DARUNESHAN BAGHI MANDE BEFRAMAYAND VA NAME KHOD RA JAWDANE KONNAD.

-- elaHE ، Mar 29, 2007 در ساعت 09:10 PM

لعنت خدا بر آمریکاییهایی که خود حتی تاریخ 100 ساله ندارند و تاریخ عظیم ما را به سخره میگیرند. لعنت خدا بر آنان و زنده باد ایران قدرتمند با گذشتگانی عظیم تر از تاریخ.

-- فرشاد ، Apr 26, 2007 در ساعت 09:10 PM