رادیو زمانه

تاریخ انتشار مطلب: ۱۷ اسفند ۱۳۸۷
بخش دوم

قدرت کلمات رپ فارسی

برگردان: رضا شوقی

اکثریت چشم‌گیری از خوانندگان رپ ایرانی به ویژه «خوانندگان رپ خیابانی»، «خوانندگان رپ متعهد» و «خوانندگان رپ دور از وطن» خود را مسوول می‌دانند که به عنوان سخنگوی تجارب معاصر ایرانیان، چه در داخل و چه در میان اجتماعات ایرانیان خارج از کشور عمل کنند.

آن‌ها در صدد ایجاد پلی میان غرب و شرق، میان واقعیت فرهنگ جوانان ایرانی و میراث فرهنگی غنی ادبیات کلاسیک فارسی، میان جوانان ایرانی و بزرگان آنان، میان ستم سیاسی در داخل کشور و بی‌عدالتی در سطح بین‌المللی و ایجاد پلی میان ایران و دنیای موسیقی جهانی هستند.

بنابراین رپ فارسی علی‌رغم الهام گرفتن و تأثیر پذیرفتن از رپ و هیپ‌هاپ آمریکایی، به وضوح نوعی موسیقی و هویت «ایرانی» را پرورش داده است.

رپ فارسی از تقلید گانگستای آفریقایی ـ آمریکایی فاقد کیفیت موسیقایی و اجرایی در غالب کلیشه‌های روشی گانگستا به سوی موسیقیی پیش رفته و استادانه تحول و تکامل یافته و موفق شده است یک روش مدرن موسیقایی جدید، ویژه هویت جوانان معاصر ایران را نقش بزند.

بارزترین وجه تمایز این نوع موسیقی، به کارگیری موضوعات مربوط به ایرانیان در آن است. موضوعات پر طرفدار در رپ فارسی عبارتند از اعتیاد‌، فحشا، ظلم، مسایل اقتصادی و سیاسی، جنگ، روابط عاشقانه و سایر عوامل تشکیل‌دهنده فرهنگ شهری جوانان تهران.

عبارات مکرری مانند «من خسته‌ام» تصویر‌کننده قفس پرندگان و نیاز به گشودن بال‌ها است. خوانندگان رپ در حصار محیطی چالش‌انگیز، خشم و عصبانیت را به آواز در‌می‌آورند. این بیان قاطع و کوبنده، دلیل اصلی محبوبیت این نوع موسیقی در میان جوانان ایرانی است.

رپ، نوع فعالی از بیان است که به جوانان اجازه می‌دهد به مسایل اجتماعی اعتراض کنند و نیز حجم فشارهای روحی خود را کاهش دهند.

خوانندگان رپ، غالباً نیاز به تغییر محیط را از طریق استعاره مواجهه فیزیکی بیان می‌کنند مانند آن‌چه یاس، خواننده رپ در اثرش به نام «بذارین بکشم» خطاب به فروشندگان مواد مخدر می‌گوید.

یاس با مجبور کردن شنوندگان به این‌که شاهد پرخاشگری فیزیکی او با فروشندگان مواد مخدر باشند، واقعیت‌های فرهنگ خیابانی، جایی را که خشونت و تهدید فیزیکی یک واقعه روزانه است به خانه‌ها می‌آورد و این کار به عنوان تنها راه تأثیر گذاشتن بر مشکلات محیط و تغییر این شرایط دانسته شده است.

درست در جنب مخالفت با مشکلات اجتماعی داخل ایران، یکی دیگر از موضوعات رپ، حس وطن‌پرستی است که تمام خوانندگان رپ ایرانی نسبت به وطن خود دارند.


هیچکس، رپر ایرانی

وطن‌پرستی، حداقل از یک قرن پیش و از زمان انقلاب مشروطه در سال ۱۹۰۶، موضوعی برجسته هم برای موسیقی سنتی و هم برای موسیقی معاصر ایران بوده است.

در رپ، این موضوع چندی پیش در پاسخ خوانندگان رپ به فیلم ۳۰۰ ابراز شد. آن‌ها با ویدیوهای یوتیوپ در مورد عظمت و شکوه تمدن و فرهنگ باستانی ایران که با ترانه‌های رپ در مورد پرسپولیس، دانشمندانی مانند ابن‌سینا و شاعران بزرگی مانند مولانا و حافظ همراهی می‌شد، دست به تلافی زدند.

ترانه «هویت من» یا «هویت» توسط یاس یک نمونه عالی از این موارد است و نشانگر واکنش مردم ایران نسبت به تنزل مقام ایران توسط غرب است.

از طریق رپ، این کلمات و نه سلاح‌ها هستند که مهمات لازم جهت شورش علیه فشار اجتماعی، چه در داخل ایران و چه فشارهای اجتماعی خارجی را در اختیار جوانان قرار می‌دهند.

به عنوان مثال، گروه رپ «داد» در اثری با نام «گوش کن» به برنامه کاری غربی‌ها در عراق انتقاد کرده و در آن از بخشی از صدای اخبار بی‌بی‌سی به همراه صدای بمب‌ها و جنگ استفاده کرده تا ریاکاری سیاست جهانی را روشن کند.

رپ، تصرف دوباره گذشته

ایران هنوز یک تمدن شاعرانه است که شعر در آن نقش اجتماعی ـ فرهنگی محوری بازی می‌کند. تأثیر شعر کلاسیک فارسی در موسیقی معاصر ایران بسیار شایع است.

قبلاً اشعار مولوی، سعدی و حافظ در طول تکامل پاپ فارسی به کار گرفته شده بود. اکنون نیز رپ، مانند ترانه «دل شیدایی» گروه «داد» از این اشعار استفاده می‌کند.

وجود چنین اشعار سنتی فارسی در موسیقی رپ، تنها دلیلی بر اهمیت ادبیات کلاسیک فارسی در فرهنگ مدرن ایرانیان نیست بلکه هم‌چنین نشانه وجود رگه ملی‌گرایانه ذاتی در ایرانیان است.

رپ به جوانان معاصر ایران کمک کرده است که این سنت شعری کلاسیک را دوباره به تصرف در آورند. احترامی که بعضی از خوانندگان جوان رپ ایرانی برای این شاعران بزرگ قائلند حکایت از آن دارد که آن‌ها خود را وارث این سنت قوی شعری در فرهنگ می‌دانند.

البته بسیاری از رپ‌های فارسی هستند که فاقد آگاهی اجتماعی و عمق اخلاقی‌اند و به این مسأله در خود رپ نیز اشاره شده است.

در پاسخ به این امر هم اکنون گرایشی در رپ فارسی وجود دارد که به دنبال فرار از کلیشه بوده و اعتبار موضوعی رپ را توسعه می‌بخشد. پیوند با سنت شعری کلاسیک یکی از راه‌های رسیدن به این دو هدف است.

بسیاری از خوانندگان رپ، مانند یاس در «صلح تویی رومی» آهنگی را تصنیف کرده و به شاعران بزرگ کلاسیک ایرانی اهدا کرده‌اند.


یاس، خواننده‌ی رپ

بعضی‌ها در آثارشان به صوفیسم پرداخته‌اند. رپ فارسی ویژگی‌های ناشی از تجارب معنوی صوفیه را به کار می‌برد تا وقایع مادی زندگی شهری را روشن نماید و نشان دهد در حالی که همیشه درگیری‌هایی در زندگی وجود دارد اما جهد و کوشش در مقابل آن‌ها خود استحکامی درونی را تولید می‌کند که قادر است نسل معاصر ایرانیان را برای در آویختن با مسایل اقتصادی جهان سوم و تابوهای دینی و اجتماعی قدرت ببخشد.

گرچه خوانندگان رپ ایرانی و موسیقی‌دانان رپ، به طور کلی اعتبار کمی برای قدرت و اقتدار قائلند، اما به نظر می‌رسد در مورد خدا استثناء قائل می‌شوند.

این نکته ممکن است تناقض‌نما باشد چون رپ ایرانی غالباً به عنوان جریانی سکولار و ضد دین تلقی می‌شود اما این نکته نشان می‌دهد که جوانان ایرانی فرهنگ معنویت‌گرای کهن خود را ترک نکرده‌اند.

به عنوان مثال، دو مسأله استعاره شعری و نیاز به حضور خدا در «ساقی» اثر «قاف» با هم یکی شده‌اند:

من فراموش کرده‌ام چه بودم، چه شده‌ام
فردا کجا می‌روم
که بودم، که شدم
خدایا مرا ببخش

خوانندگان رپ مانند «تهام»، «قاف»، «ریویل» و «هیچکس»، مسوولیت اخلاقی و اجتماعی خود به عنوان هنرمند و کسانی که تأثیر قدرتمندی بر مخاطبان جوان‌تر را دارند، فهمیده‌اند.

ارزش‌های ساده و به لحاظ فرهنگی مرتبط صوفیسم و شعرهای کلاسیک پایه مستحکمی برای شعور اجتماعی رپ فارسی ایجاد می‌کنند.

این نکته که «تهام» می‌کوشد با نسل‌های قدیمی‌تر ارتباط بر‌قرار کند، حکایت از نیاز به ایجاد پل بر فراز شکاف وسیع میان نسل‌ها در ایران دارد و ناظر بر آن است که نسل قدیمی‌تر باید سبک‌های جدید اجرای هنرمندان جوان را که فرهنگ جاری این زمان را شکل می‌دهند، بشناسند.

در مورد روش ترکیبی مورد استفاده در رپ هم‌چنین باید گفت نوازندگان سنتی جوانی وجود دارند که علاقه‌مندند استعداد خود را در ترکیب با بیان غنایی معاصر به کار ببرند. یکی از این گروه‌ها، گروه سیمرغ در لندن است که چهار نفر از پنچ عضو اصلی آن نوازندگان سنتی نی، تار، عود و دف هستند.

در مجموع، رپ فارسی گر‌چه خود به طرز تناقض‌نمایی در زیر زمین محبوس شده، اما توانسته است قلمرویی از آزادی را برای جوانان ایران به وجود بیاورد. این موجود زیرزمینی وجود خود را در اشعار و ترانه‌ها و نیز در اشتیاق مصرانه در جهان آن‌لاین آشکار می‌کند.

Share/Save/Bookmark

منبع:
ingentaconnect
بخش اول ـ رپ فارسی، صدای جوانان مدرن ایران

نظرهای خوانندگان

والا که من تو این موسیقی بی ارزش رپ جز بوسیدن یه دختر و از این جور مساول چیز دیگری ندیدم. این همه موسیقی با ارزش وجود داره شما چسبیدین به رپ؟؟؟

-- بدون نام ، Dec 15, 2008 در ساعت 07:00 PM

لکه سیاهی که در آینده ( اگر دوام بیاورد) رادیو زمانه را بدنام خواهد کرد ،دفاع غیر لازم وافراط گرایانه اش از موسیقی رپ است. طبیعی است که بعنوان نوعی از موسیقی مورد علاقه برخی از شنوندگان می شود وباید که همراه با انواع دیگر موسیقی ها ، قطعات موسیقی رپ را هم پخش کرد ام این گونه سینه چاک دادن ومرتباً از رپ گفتن ورپ پخش کردن ،دور افتادن از جوهر موسیقی وتشویق خواسته یاناخواسته نوعی --نمی گویم ابتذال-- سبکی وبی بند و باری است.بخصوص که اکثر خوانندگان این نوع موسیقی نه تعلیم گرفته اند و نه صدای خوشی دارند.

-- شاهد ، Dec 15, 2008 در ساعت 07:00 PM

دوست عزیز! من تمام عمرم انواع موسیقی گوش دادم. در نوجوانی اتفاقا از موسیقی کلاسیک هم شروع کردم. مثل کارهای چایکوفسکی یا اشتراوس و ...هنوز هم از موسیقی اصیل ایرانی تا انواع موسیقی ملل را گوش میکنم اما درباره ی رپ ایرانی بسیار بسیار کم لطفی می کنید. چه بسا شما چندان هم از این کارها نشنیده اید؟ من نمی دانم! کسانی که کارهای خوب دارند بین خواننده های رپ وجود دارد. مثلا لطف کنید به کارهای شاهین نجفی گوش دهید. اگر از اظهار نظر شتاب زده ی خودتان پشیمان نشدید آنگاه حق با شماست ای عزیز!

-- فرهنگ دلدار ، Dec 15, 2008 در ساعت 07:00 PM

در مخالفت با کامنت قبلی باید بگم که در موسیقی سنتی هم موسیقی نه چندان خوب هست.
شما کمی کارهای "هیچکس" و "یاس" و کلا 021 رو گوش کن می فهمی چی می گم.
مرسی از مطلب خوبتون

-- سعید ، Dec 15, 2008 در ساعت 07:00 PM

پیشتر بسیار کم رپ و به خصوص فارسیش رو گوش دادم. البته همیشه هم نظرم این بود، رپ یک نیاز برای نسل جوان مملکت هاست، نوعی وسیله برای بیان احساسات و مشکلات این نسل، ولی خوب شخصا خودم رو کمی سن دارتر می دیدم و فکر می کردم برای این هست این ابزار رو برای خودم خیلی ملموس نمی دیدم.
اما با این مطلب جالب شما و نگاه مثبتتون، علاقمند شدم برم و بیشتر این سبک موسیقی را در زبان فارسی بشنوم. بخصوص گروهی همچون سیمرغ را.

-- شهرزاد ، Dec 15, 2008 در ساعت 07:00 PM

جا داشت از شاهین نجفی و آهنگ های فوق العادش هم یادی می کردید.

-- باهارنارنج ، Dec 16, 2008 در ساعت 07:00 PM

ali bood ,lotfan bishtar darbareh Rap benivisid.
merci

-- Mossi ، Dec 16, 2008 در ساعت 07:00 PM

عشق است آهنگهای سیاسی گروه یاس
ابی . داریوش . سیاوش قمیشی

-- محسن ، Jan 13, 2009 در ساعت 07:00 PM

آهنگهای مشکلات اجتماعی گروه یاس هیچ نقصی نداره . من عاشقشم چون که باهاش درگیرم

-- محسن ، Jan 13, 2009 در ساعت 07:00 PM

موزیک رپ از نزر من موزیک پوچی بود
اما از زمانی که کارای استاد رپ شاهین نجفی رو گوش کردم کاملا نظرم برگشته.
و فهمیدم که عیب از سبک نیست بلکه از کسانیه که تا حالا در این زمینه کار کرده اند.
پیشنهاد میکنم به ترانه های بسیار متفاوت شاهین نجفی گوش کنید.
بعد در مورد این سبک نظر بدین.

-- محمد ، Feb 2, 2009 در ساعت 07:00 PM

خدا قوت کاش میشد ما هم دردهامونو فریاد بزنیم!میشهبا شمادر ارتباط بود؟چندتا شعر به شکل رپ دارم که به نظرم توپه توپه! شما بگید چیکار کنم؟

-- samir ، Mar 7, 2009 در ساعت 07:00 PM