مروری بر کتاب "عطر یاس در کوچه های دور"

ناصر زراعتی

خانه هنر و ادبیات گوتنبرگ منتشر کرده است: عطر یاس در کوچه‌های دور

فرخنده نیکو (متولد 1341 شمسی، تهران) داستان‌نویس و مترجم ساکن سوئد، در رشته تاریخ ادبیات، از دانشگاهِ گوتنبرگ، فوق‌لیسانس گرفته و رساله پایان‌نامه تحصیلی‌اش را با عنوان «بررسی کتابِ به‌سوی طبس نوشته ویلی شیرکلوند از دیدگاه اورینتالیسم ادوارد سعید» نوشته است.

پیش از این دو کتاب از او منتشر شده است:
ماهی (مجموعه هشت داستان کوتاه)، نشرِ ورجاوند (ایران)، 1384.

به‌سوی طبس (سفرنامه)، نوشته ویلی شیرکلوند، نویسنده فنلاندی‌الاصلِ سوئدی، ترجمه با ناصر زراعتی، نشر خانه هنر و ادبیات گوتنبرگ (سوئد)، 1385.

عطر یاس در کوچه‌های دور، اولین داستان بلند فرخنده نیکو، در ده فصل نوشته شده است.

مریم، شخصیتِ اولِ داستان، که بیست سال پیش، با دختر دوساله‌اش (بهار) از ایران گریخته و به سوئد آمده، پرستاری است که در بخشِ اورژانسِ بیمارستانی روانی در استکهلم کار می‌کند.

شبی، دو پلیس مردِ ایرانی میان‌سالی را به نام مسعود به بیمارستان می‌آورند که مبتلا به بیماری روانی است. چشم‌ها و نگاهِ مسعود برای مریم آشناست و او را یادِ یکی از معلمانش می‌اندازد، در سال سوم دبیرستان در تهران.


در همین روزها، دختر مریم می‌خواهد برای تحصیل در دانشگاه، به گوتنبرگ برود. جدا شدن بهار موجبِ احساسِ خلائی در درونِ مریم می‌شود. او که در تمام بیست سال گذشته، تمام زندگی خود را صرفِ نگه‌داری و بزرگ کردنِ دخترش کرده، احساس می‌کند با رفتن او، ارتباطش با زندگی قطع می‌شود. به‌همین سبب، گونه‌ای بحران هویت برایش به‌وجود می‌آید. بی‌آن‌که دلیلش را بداند، احساس می‌کند نیاز دارد بفهمد آیا مسعود همان آقای پیرنیا معلمِ سابقش است یا نه؟ و به این ترتیب، مسعود به شکلِ حلقه ارتباط مریم با گذشته درمی‌آید.

ماجراهای داستان از زمانِ حال، در سوئد، آغاز می‌شود و از طریق ِتداعی معانی و بازگشت به گذشته، به عقب برمی‌گردد. ماجراهایی که در زمان حال در سوئد روی می‌دهند، با رویدادهای گذشته جا عوض می‌کنند؛ گذشته‌هایی مربوط به دوران کودکی و نوجوانی مریم در تهران، در مکان‌ها و زمان‌های مختلف. و این‌همه نشان‌دهنده تلاطم‌های ذهنی و روحی مریم در گذشته و حال است. از طریقِ ذهنِ مریم، تصاویری کوتاه و تکه‌تکه از زندگی‌اش برای خواننده روشن می‌شود؛ تصاویری بیان‌گر واقعیت‌های بیرونی و درونی او.

داستان دو جریان موازی را همزمان دنبال می‌کند:
زمانِ حال: ماجراهای مریم، بهار، مسعود، همکاران و محیطِ بیمارستان و شهر استکهلم.

و گذشته: مریم، خانواده و همکلاسی‌هایش، آقای پیرنیا و تهران اواخر دهه پنجاه شمسی.

این تصاویر تکه‌تکه به‌مرور مجموعه‌ای را تکمیل می‌کنند و نه تنها تصویری از مریم و زندگی گذشته او ارائه می‌دهند، بلکه جامعه ایران (قبل، در جریان و پس از انقلابِ 1357) و نیز جامعه (به‌خصوص) ایرانیان سوئد را نیز تصویر می‌کنند.

داستان همچنین در موردِ مسعود هم هست؛ در موردِ درگیری‌های او، درونِ آشفته‌اش و نیز نوسان‌هایی که بینِ عشق و شور به کار کردن و افسردگی‌اش دارد. او مردی است با شخصیتی متضاد که در ایران زندانی سیاسی بوده.

مریم که داستان محدود است به دیدگاهِ او، به نسلی تعلق دارد که در انقلاب شرکت داشته و از آن تأثیر پذیرفته است.

نویسنده کوشیده است زمانِ حال را با پرسپکتیوِ گذشته و گذشته را با پرسپکتیوِ حال ببیند و بنویسد.
عطر یاس در کوچه‌های دور داستانی است پُرکشش. یکی از دلایلِ کششِ داستان مشارکتِ خواننده در ساختنِ آن است؛ خواننده با کنارِهم قرار دادنِ تکّه‌های پراکندۀ پازل‌گونۀ داستان، در واقع، در بازسازی آن شرکت می‌کند.

فرخنده نیکو نثری ساده و روان دارد.

***
این کتاب را می‌توانید از کتابفروشی‌های ایرانی و نیز از خانه هنر و ادبیات گوتنبرگ بخواهید:

BOKARTHUS
Plantagegatan 13

41305 Goteborg

SWEDEN

Tel & Fax: +46-(0)31-152277

Mobil: +46-(0)739-513607

Email: bokarthus@hotmail.com