سهراب سپهری در ازبکستان

روشنا سورج، تاجیکستان

برای شنیدن فایل صوتی «اینجا» را کلیک کنید.

نرگس شاه‌علی، محقق ادبيات معاصر ايران در دانشگاه خاورشناسی تاشکند (ازبکستان) است. وی اولين فرد در ازبکستان است که اشعار سهراب سپهری را به زبان ازبکی ترجمه کرده و کتابی هم در باره‌ی زندگی و فعاليت اين شاعر سرشناس ايرانی به زبان ازبکی تأليف کرده است.

نرگس شاه‌علی

خانم شاه‌علی می‌گويد سهراب با اين‌که شاعری ايرانی‌ست، فردی جهانی‌ست و شعر او متعلق به يک محل، ملت، دين و کشور نيست. البته سهراب در «صدای پای آب»، خود را اهل کاشان و مسلمان می‌خواند.
نرگس شاه‌علی در ترجمه‌ی اين شاهکار سهراب، از فارسی به ازبکی، بسيار موفق بوده است. اما او می‌گويد که راه اين شاعر عرفانی، که نسبش به سفالينه، گياه، خاک و فاحشه‌ای در بخارا می‌رسد، از کاشان و سجاده آغاز می‌کند و به شاهراه جهان و آسمان می‌رسد.

از نرگس سؤال می‌کنم به چه دليل در ترجمه‌ی ازبکی صدای پای آب، «زنی فاحشه در بخارا» به «زنی آزاد در بخارا» تبديل شده است؟ این ترجمه مورد انتقاد و ايراد اهل ذوق ازبکستان واقع شده است. نرگس معتقد است که صدای پای آب، در واقع ترجمه‌ی حال سهراب است و «زن بخارایی» که احتمالاً سهراب از نسب او باشد، زنی آزاد و آزاده بوده، وگرنه نمی‌توانست فرزندی مانند سهراب به دنيا آورد؛ و ديگر اين‌که او هم يک انسان است و حق زندگی دارد. همچنين نرگس می‌گويد که امکان داشت در بخارا اصلِ معنای شعر سهراب را متوجه نشوند و به آنها بربخورد. پیش از ترجمه‌ی فعلی، بيشتر مردم ازبک اصلاً اطلاعی از سهراب نداشتند.

از نرگس می‌پرسم آيا به آرزوی‌اش، که زيارت قبر سهراب بوده، رسيده است؟ وی می‌گويد که تابستان سال ۲۰۰۵ سفری به ايران داشته و به کاشان رفته و از ديدن آرامگاه بسيار عادی و غريبانه‌ی اين شاعر عرفانی به رقت آمده است. نرگس شاه‌علی از قول سهراب می‌گويد: «به سراغ من اگر می‌آيی، نرم و آهسته بيا، مبادا که ترک بردارد چينی نازک تنهايی من».

نرگس می‌گويد بنابر وصيت سهراب، «نرم و آهسته» بر سر گور اين شاعر رفته است و دعا کرده تا گور اين شاعر در وطنش آبادتر و باشکوهتر شود.

نرگس، که تحقيق ديگرش را درباره‌ی سهراب تازه به پايان رسانده است، می‌گويد به ترجمه‌ی اشعار شاعر، از فارسی به ازبکی، ادامه می‌دهد و در حال حاضر «مسافر»، يکی از شاهکارهای سهراب را ترجمه می‌کند. او آرزو دارد تا در آينده همه‌ی سروده‌های سهراب را، به همراه نمونه‌های نقاشی او، در ازبکستان ترجمه و چاپ کند.

روی جلد «راز گل سرخ» به ازبکی

نخستين پژوهش نرگس شاه‌علی، درباره‌ی زندگی و فعاليت سهراب سپهری، چند سال قبل در تاشکند با نام «قيزيل گولنينگ سری» يا «راز گل سرخ» چاپ شد. در همين حال، نرگس از قول سهراب می‌گويد که «کار ما نيست شناسايی راز گل سرخ، کار ما شايد اين است، که در افسون گل سرخ شناور باشيم».