تاریخ ناگفتۀ حرمسراهای شاهان قاجار

در آغاز برنامه به بخش ششم از حرمسراهای شاهان قاجار می‌پردازیم و در ادامه به داستان آفرینش زن در اسطوره‌های کهن ایران زمین اشاره خواهیم داشت.

«فتحعلی‌شاه» قاجار که هزار زن صیغه و عقدی داشت، پول‌های هنگفتی را صرف مخارج حرمسرا می‌کرد. داشتن زنان متعدد با ویژگی‌های گوناگون در چهاردیواری حرمسرا، برخوردها و حوادث گوناگونی را به‌دنبال داشت که گاه خود را به شکل حسادت و نفرت نشان می‌داد. در این برنامه از میان زنان و سوگلی‌های مشهور «فتحعلی‌شاه»، به یکی از آنان به نام «سنبل خانم» می‌پردازیم.

او که مادر «شعاع‌السلطنه» است اهل کرمان بود و در جریان چپاول و قتل عام مردم به دست «آغامحمدخان» و قوای او به اسارت افتاد. سپس فرمان کور کردن او نیز صادر شد زیرا «آغامحمدخان» قاجار به دلیل همکاری آنان با «لطفعلی‌خان زند» از مردم کرمان کینه و نفرتی سخت به‌دل داشت.

«آغامحمدخان» نخست دستور داد که پیر، جوان، زن و مرد اهل کرمان را سر ببرند و از سرهای بریده، مناره بسازند. اما بعد دستور داد که از کشتن زنان و به آتش انداختن کودکان شیرخوار خوددادری کنند و فقط چشم مردان را در هر سن و سالی که باشند، درآورند و از چشم‌ها مناره بسازند. بسیاری از مردم کرمان که از خطر مرگ گریخته بودند این بار با خطر کورشدن روبه‌رو شدند.

با وساطت «باباخان» یا همان «فتحعلی‌شاه» بعدها، قرار شد همه زنان و دختران جوان که قرار بود کشته شوند به حرمخانه‌ی «باباخان» و سرداران و رؤسای قشون قاجار منتقل گردند.
«سنبل خانم» که یکی از زنان مورد علاقه‌ی«فتحعلی‌شاه» بوده، یکی از همان دخترانی است که از مرگ نجات یافت و ناجی او همان «باباخان» بود:

در نخستین روز گشایش قلعه‌ی کرمان، «باباخان» ضمن گشت و گذار در شهر و شرکت در قتل و عام مردم، با منظره‌ای مواجه می‌شود که چند سپاهی، دختر جوان و زیبایی را محاصره کرده و هریک قصد دارد قبل از به قتل رساندن او، از دختر کام بگیرد. دخترک که سخت ترسیده به زبان ترکی در میان شیون و زاری تقاضای بخشش می‌کند. موهای سیاه و پریشان دختر، چشمهای درشت و رنگ سبزه‌ی بدن او، شور و هیجانی در «باباخان» ایجاد می‌کند که او را وا می‌دارد تا قدم پیش گذارد و با کشتن یک سپاهی دختر را از چنگ آنان برهاند. چند ساعت بعد دختر را به پوش سلطنتی می‌برند و همان شب او را به عقد باباخان در می‌آوردند که بعدها «سنبل خانم» نام می‌گیرد و سخت مورد علاقه‌ی «فتحعلی‌شاه» قاجار.

برتعداد زنان حرمسرا روز به روز افزوده می‌شود. وجود زنان متعدد با ویژگی‌های گوناگون، بیکاری و حسادت و ترس از دست دادن مقام و موقعیت خود در نزد شاه و تلاش برای محبوبیت بیشتر، آنان را وامی‌دارد تا به هر کاری دست بزنند. حیله‌ها و نیرنگ‌های گوناگون، همراه با ورود دعانویس، رمال، فال‌بین و جادوگر، بر این فضای متشنج و رقابت بین زنان دامن می‌زند.
«فتحعلی‌شاه» برای جلوگیری از چنین فضای ناخوشایند و خطرناک سعی می‌کند به نحوی زنان حرم را سرگرم کند. او، رواج اوراق گنجه و آس و برد و باخت و قمار را، راه حلی می‌یابد که به بیماری دامنگیری بدل شده و چنان گسترش می‌یابد که در روزهای سخت جنگ‌های هولناک ایران و روسیه تزاری، شاه و اهل حرم یک دقیقه از آن غفلت نمی‌ورزند ؛ مگر شب‌های جمعه که بساط نوحه و دعاخوانی در حرمخانه برپا است.

زندگی شاه قاجار، از لحظه‌ای که چشم از خواب می‌گشاید تا لحظه‌ای که به خواب می‌رود، در حرمسرا می‌گذرد.

در اینجا از زبان یا از قلم مورخی شیوه‌ی خوابیدن شبانه‌ی فتحعلی‌شاه قاجار را نقل می‌کنیم:
« ... هر شب شش نفر زن حرم در خدمت به شاه، به نوبت می‌آمدند. گستردن رختخواب وظیفه یک زن بود. دو نفر با او در رختخواب می‌خوابیدند که هر وقت او به هر پهلو که می‌خوابد، در خدمت باشند. زنی که در پشت سر قرار می‌گرفت، پشت و شانه‌ی شاهانه را در آغوش می‌گرفت و دیگری منتظر می‌ماند تا زمانی که شاه به پهلوی دیگر بغلتد، او پشت شاه را در بغل گیرد. هر دو نفر نیز پای شاه را تا صبح می‌مالیدند. زن دیگری، نقل و قصه می‌گفت و یک نفر هم برای خدمت بیرون رفتن و انجام فرمایشات در همان اتاق می‌ماند.»

در چنین موقعیت حساسی بار سنگین مسئولیت‌ها بر شانه‌های نحیف وزیراعظم، «میرزا ابراهیم‌خان کلانتر شیرازی» ملقب به «اعتمادالدوله» است که سال‌ها با تدبیر و درایت می‌کوشد تا نظم و ترتیبی به اصول و تشکیلات رژیم ایران بدهد، اما در اولین طغیان حرمسرا، پیکر داغ و گداخته‌اش را در حالی که جلاد، قبلاً زبان، گوش‌ها، بینی، و دست و پایش را بریده، در دیگ آب جوش می‌اندازند و از آن پس این بار سنگین بر شانه‌های «عباس میرزا» قرار می‌گیرد.

برنامه ششم «در سایه روشن کلام» را از [اینجا] بشنوید!
بخش پنجم تاریخ حرمسرا را هم در [اینجا] بشنوید!