با «فروغ» در انتهای راه

علیرضا افزودی

از «فروغ فرخزاد» جز آن چند دفتر شعر که شناخته‌شده‌ترینش برای اهل ادب، مجموعۀ «تولدی دیگر» است، یک فیلم مستند، یک نوار مصاحبه رادیویی، چند تابلوی نفاشی، چند طرح و داستان کوتاه و یک سفرنامه به‌ یادگار مانده است.

به همان اندازه که فیلم مستند «خانه سیاه است» او نیز به اعتبار و شهرت مجموعه اشعار «تولدی دیگر» است، و نوار مصاحیه‌اش با «ایرج گرگین» و آن چند شعری که با صدای خود دکلمه کرد نیز از بابت تکثیر و تکرار آن برای همگان شناخته و آشناست، آن چند داستان کوتاه و این «سفرنامۀ ایتالیا» اما ناشناخته و فراموش شده است.

دلیل آن شاید یکی اینکه «فروغ» بیشتر ذوق و طبع شعر داشت و نویسندۀ داستان‌سرا نبود، و دیگر اینکه نوشتارهایش ـ از داستان و یادداشت‌های سفر ـ از اصول و ساختاری آنچنان که باید، و نثر و قلمی قوام یافته نداشت.
چه بسا «فروغ» اگر با «تولدی دیگر» و «خانه سیاه است» این شاعر فیلمسازی که امروز می‌شناسیم نبود؛ همین چند نوشتۀ پراکنده و خام او نیز از اهمیتی اینچنین، برخوردار نبود.

اهمیت «سفرنامه ایتالیا» که برای اولین بار به شکل گفتاری در پانزده برنامۀ به‌هم پیوسته در «رادیو زمانه» پخش و ارائه شد، در امکان آشنایی بیشتر ما با روحیه و نگرش «فروغ» به پدیده‌ها، زندگی، هنر و اجتماع پیرامون خود بود. آنچه که بعدها از او «فروغ فرخزاد» شاعر و فیلمساز را ساخت.

یادداشت‌های این سفر را که 49 سال پیش در مجلۀ فردوسی [شماره 313 تا 320، مهر ـ آبان 1336] به‌چاپ رسیده بود؛ بعدها در مجموعه‌هایی چون «جاودانه فروغ» [به‌کوشش ] و «زنی تنها؛ در باره زندگی و شعر فروغ فرخزاد» [سیروس طاهباز] به‌چاپ رسید. این نوشتار، توسط «ناصر زراعتی» ویراستاری، و با صدای «پروین» به‌شکل گفتاری اجرا شده که با توضیحی در مقدمۀ آن، در پانزده قسمت مستقل، در بخش «منهای هشت و نیم» از رادیو زمانه برای علاقمندان پخش شد، و همزمان همراه با فایل صوتی آن روی سایت رسمی این رادیو قرار گرفت.

این مجموعه برنامه‌ها هم از طرف شنوندگان در بخش کامنت‌ها و نظردهی‌ها، [+] و [+] و [+] و هم از سوی کسانی که این یادداشت‌ها را به شکل کتبی خوانده و برنامه‌ها را شنیده بودند [+]، و هم از در سایت‌های دیگر [+] چه به‌صورت لینک به برنامه‌ها و یا بحث و اظهار نظر [+] مورد استقبال و توجه واقع شد

پخش و اجرای آخرین بخش از این برنامه‌ها روز قبل از سالمرگ «فروغ» بود. پس در ادامۀ روزهایی که همپای «فروغ»، سفر ایتالیا را همراه او بودیم و به حرمت او که گفت: «پرواز را به‌خاطر بسپار، پرنده مردنی‌ست.» روزی پس از سالگشت درگذشت او، با ادای مطلبی یاد و خاطرۀ او را زنده نگاه می‌داریم.
«پروین»، همکار ما در این برنامه، بخشی از نوشتاری را که «مینا اسدی» نویسنده و شاعر ایرانی مقیم سوئد در یادمان «فروغ» نوشته را می‌خواند.

مروری بر آخرین سفر زندگی فروغ را در [اینجا] بشنوید.


آدرس پیوند به صفحات و فایل‌های صوتی پانزده برنامه‌ای که در «رادیو زمانه» پخش شد:

برنامه اول:
[خاطرات فروغ فرخ‌زاد از سفر به ایتالیا]

برنامه دوم:
[با فروغ فرخزاد در راه ایتالیا]

برنامه سوم:
[فروغ فرخزاد: شاعر، فیلم‌ساز و نقاش]

برنامه چهارم:
[با «فروغ» بر فراز بیروت]

برنامه پنجم:
[با «فروغ» در ساحل دریای مدیترانه]

برنامه ششم:
[فروغ و آن مردک! آمریکایی]

برنامه هفتم:
[تنها صداست که می‌ماند]

برنامه هشتم:
[«فروغ» و بچه‌های زبل بندر« بریندیزی»]

برنامه نهم:
[با «فروغ» در راه رُم]

برنامه دهم:
[با «فروغ» در پختگی سفر]

برنامه یازدهم:
[با «فروغ» بر سنگفرش‌ خیابان‌های رُم]

برنامه دوازدهم:
[با «فروغ» در ازدحام کوچۀ خوشبخت]

برنامه سیزدهم:
[با «فروغ» و ترانه‌های او]

برنامه چهاردهم:
[با «فروغ» در اپرای شهر رُم]

برنامه پانزدهم:
[با «فروغ» به تماشای آن زن مو سرخ]