شرکت سهامی ادبیات داستانی و آقای مدیر عامل

حسین نوش‌آذر

چندی است که به پیشنهاد آقای محمود احمدی‌نژاد، وزارت ارشاد بنیادی تأسیس کرده به نام «بنیاد ادبیات داستانی ایرانیان» با این هدف که استعدادهای ناشناخته در شهرستان‌ها را که از امکانات تهران برخوردار نیستند، کشف و از آنها حمایت کنند.

موضوع برنامه‌ی رادیویی این هفته‌ی دفتر «خاک» بنیاد ادبیات داستانی ایرانیان و تلاش وزارت ارشاد برای احیاء اسلامی‌نویسی و تربیت نویسندگان دولتی در ایران است.

آقای محمود سالاری در گفت‌وگو با خبرگزاری مهر اعلام کرد که بنیاد ادبیات داستانی ایرانیان با استان‌های کشور تفاهم‌نامه منعقد کرده. حاصل این تفاهم‌نامه‌ها ۲۵ عنوان کتاب است که هنوز منتشر نشده‌ و موضوع و نویسندگان آنها هم مشخص نیست. بر اساس این تفاهم‌نامه‌ها قرار است که بنیاد ادبیات داستانی ایرانیان نویسندگان شهرستانی را آموزش بدهد، از آثار آنها حمایت کند، جشنواره‌هایی و مسابقه‌هایی برگزار کند. او اظهار امیدواری کرد که با این اقدامات در طی چند سال آینده نویسندگانی نوخاسته ظهور کنند و در پایان افزود: باید به نویسنده‌ها گفت که از آنها چه می‌خواهیم و چه نمی‌خواهیم تا آنها هم آثارشان را به آن سمت و سوها ببرند.

از سخنان آقای مدیرعامل ادبیات داستانی چنین برمی‌آید که در واقع حمایت از نویسندگان شهرستانی بهانه‌ای بیش نیست. دولت قصد دارد با رویکردهای سلبی نویسندگانی را که تاکنون نام و نشانی نداشته‌اند بربکشد و آنها را جایگزین نویسندگان صاحب‌نام و اصلاح‌طلب کند. باید نویسنده‌ها بدانند که حاکمیت از آنها چه انتظاری دارد و باید این انتظارات را برآورده کنند.

کتاب «دا» نوشته‌ی سیده زهرا حسینی که یک داستان عامیانه‌ی کاملاً مرگ‌کام است و ادعا می‌کنند که به چاپ صدم رسیده، نمونه‌ای از کتاب‌هایی است که به زودی توسط این بنیاد در پیشخوان کتاب‌فروشی‌های دولتی قرار خواهد گرفت. ظاهراً اسلامی‌نویسی که پیشینه‌ی آن به آغاز فعالیت‌های حوزه‌ی هنرهای اسلامی می‌رسد و تاکنون موفق نشده چهره‌های قابل‌تأملی ارائه دهد، در پوشش بنیاد ادبیات داستانی ایرانیان احیاء خواهد شد.

اسد سیف، نویسنده و پژوهش‌گر تبعیدی در سال ۱۹۹۹ در کتابی با نام «اسلامی‌نویسی» به پدیده‌ی نویسندگان دولتی پرداخت. این کتاب توسط نشر باران در سوئد منتشر شده.

آقای سیف در مقدمه‌ی این کتاب می‌نویسد:

«اسلامی‌نویسان برای خود تقدسی ویژه قائل‌اند و با نفی دیگر نویسندگان و شیوه‌های نوشتن موجودیت خود را اعلام می‌دارند. بزرگ‌ترین سرمشق نویسندگان وابسته به حکومت قصص قرآن است. مهم این است که چنین توجیه شود که تاریخ بر مشیت الهی استوار است و هیچ کار خدا بی‌حکمت نیست. ادبیات و تاریخ در «اسلامی‌نویسی» هدف مشترکی را دنبال می‌کنند. هدف امر به معروف و نهی از منکر است. اسلامی‌نویسان جهت دستیابی به آرمانی که پیش‌رو دارند، گذشته خویش را نیز آرمانی جلوه می‌دهند. آنها حقیقت طبیعت را در ماوراءالطبیعه می‌جویند. نویسنده و یا شاعر اسلامی‌نویس حق ندارد از منظر مستقل خود به جهان بنگرد و حقیقت را آن‌چنان که خود می‌بیند بازگوید. او خیال را با آرمان و ایدئولوژی خویش در داستان پیوند می‌زند و ناتوانی خود را در توانایی خدا می‌جوید و از شناخت خداست که می‌خواهد به خودشناسی برسد.»

آنچه که آقای سیف درین پژوهش ارزشمند یاد می‌کند، ظاهراً پس از ۳۲سال که از آغاز اسلامی‌نویسی در ایران می‌گذرد کارکرد ایدئولوژیک خود را از دست داده و به بن‌بست رسیده. در واقع امروز بحث بر سر جایگزینی امکانات فرهنگی کشور و پست‌های دولتی است. سهم نویسندگان دولتی در حد ۱۰ درصد حق‌التألیف به ازای هر چاپ در نظر گرفته شده و بیش از آن هم نیست. همایشی که چندی پیش بنیاد ادبیات داستانی ایرانیان با موضوع ادبیات زنان در ایران با حضور برخی نویسندگان دولتی زن در هتل لاله‌ی تهران برگزار کرد، برخی حقایق پشت‌پرده از این ماجراجویی فرهنگی تازه را آشکار می‌کند.

محمد رضا سرشار، دبیر جایزه‌ی کتاب سال که این روزها همه کاره‌ی ادبیات داستانی ایران است و محسن پرویز، معاون فرهنگی وزیر ارشاد این جلسه را اداره می‌کردند. سرشار در بخشی از سخنانش اعلام کرد که نویسندگان «موجودات» دو جنسی‌اند!، و گفت قبل از انقلاب فقط پنج خانم داستان‌نویس جدی داشتیم و در آن میان روی نام مهشید امیرشاهی قلم کشید و خود را به این نتیجه رساند که تعداد نویسندگان زن نسبت به قبل از انقلاب ۳۴۰۰ درصد رشد داشته.

از میان زنان نویسنده نام‌آشنا که بعد از انقلاب به نویسندگی روی آورده‌اند کسی را به این همایش دعوت نکرده بودند. همچنین این همایش را به جای آن که در شهرستان‌های دورافتاده و محروم برگزار کنند، در تهران برگزار کردند. سرشناس‌ترین چهره‌ای که دعوت کرده بودند خانمی بود به نام منیژه آرمین که در زندگی از معلمی، سفالگری و نقاشی تا نوشتن سه کتاب با نام‌های‌ «کیمیاگران نقش»، «شب و قلندر»، و «کاش گل سرخ نبود» را در کارنامه خود دارد و با همین سه کتاب خود را از مفاخر ملی ایرانیان می‌نامد. خانم آرمین در بخشی از سخنان خود ادعا کرد که برای نوشتن هر کدام از این کتاب‌ها ۵۰ هزار صفحه! کتاب خوانده است.

ظاهراً کل پروژه‌ی اسلامی‌نویسی حکومت در حد پدید آوردن فضاهایی کاذب برای جلوه‌گر شدن چهره‌های جویای نام و برخوردار شدن از ثمرات مادی آن فروکاسته.

اشاعره اعتقاد داشتند که عدالت به معنای نشاندن شی در موضع درست آن است. یعنی اگر برای مثال شما انگشتری را دیدید که برازنده‌ی انگشت شماست، حتی اگر توانایی خریدن آن را نداشته باشید، وقتی عدالت برقرار می‌شود که آن انگشتر به شما تعلق بگیرد. با چنین رویکردهای سلبی با شعار «عدالت» قصد دارند نگین ادبیات داستانی ایران را از انگشتان نویسندگانی مانند صادق هدایت و صادق چوبک و مهشید امیرشاهی و غلامحسین ساعدی به در آورند و آن را در دست کسانی بکنند مانند محمد رضا سرشار و منیژه آرمین. غافل از آن که به زودی از میان همان نویسندگان گمنام شهرستانی چهره‌هایی مستقل با آثاری ماندگار پیدا خواهد شد. آقای مدیرعامل هم ظاهراً در شرکت سهامی ادبیات داستانی کاره‌ای نیست.