تخریب آرامگاه حاجی ایلخانی بختیاری، در اردل

محمدرضا اسکندری

در پی تخریب بخش‌هایی از آرامگاه تاریخی امامقلی خان حاجی ایلخانی بختیاری، در شهرستان اردل استان چهارمحال بختیاری، تعدادی از بازماندگان ایشان اقدام به طرح دعوی در محاکم قضایی کردند. در همین حال دیروز خبرگزاری‌ها خبر از نابودی دو تپه باستانی در شوش دادند. در این رابطه مصاحبه‌ای دارم با نوه حاجی ایلخانی، رئیس فقید ایل بختیاری، امیر رضا امیر بختیار، در خصوص وضعیت این بنای تاریخی ایران و نیز دو تپه باستانی در شوش.

به گزارش نشریه لور مقامات دولتی بخش‌هایی از آرامگاه تاریخی امامقلی خان حاجی ایلخانی بختیاری در شهرستان اردل را تخریب کرده‌اند، علت این حرکت چیست؟

مدتی پیش هیات امنای امامزاده عزیز شهرستان اردل، که مرحوم حاجی ایلخانی رئیس فقید ایل بختیاری حدود ۱۱۴ سال پیش در آنجا به خاک سپرده شدند و بنا به سنت‌های خانوادگی و خصوصاً احترام بسیاری که در ایل بختیاری نسبت به مقام و جایگاه ایشان و نقشی که به عنوان ایلخان در ایجاد امنیت و یکپارچگی بختیاری داشتند، طی مراسم با شکوهی در این مکان به خاک سپرده شدند.

بنای مقبره‌ای که برای ایشان ساخته شده است را فرزندان ایشان، مرحومان لطفعلی خان امیرمفخم و نصیرخان سردار جنگ، همچنین برادرزادگان‌شان حاح علیقلی خان سردار اسعد بختیاری و نجفقلی خان صمصام السلطنه بختیاری، رهبران انقلاب مشروطه ایران و نخست وزیر مشروطه ایران و بسیاری از بزرگان دیگر به دست خود ساختند را در عملی ناشایست به تغییر کاربری آن تصمیم گرفتند و بخش‌هایی از آن را تخریب کردند.

ما نیز پس از مشاهده این اقدام، برای جلو گیری از تخریب سنگ‌های آرامگاه که به وسیله بزرگترین سنگ تراشان ایرانی با خط و رسم بسیار زیبا بر روی سنگ‌های یک تکه مرمر تراشیده شده‌اند، آن‌ها را به مکان امنی منتقل کردیم تا پس از پیگیری‌ها و ایجاد شرایط مناسب، آن‌ها را یه جای اولیه خود بازگردانیم.

امیر رضا امیر بختیار

علت نابودی این بنای تاریخی و سایر اماکن تاریخی که متعلق به مردم بختیاری در اردال و رامهرمز است، چیست؟

عملکرد اداره میراث فرهنگی کشور که وظیفه حفاظت از این آثار ملی را دارد، در واقع عمده‌ترین علت تخریب سلسله‌ای این بناهای تاریخی است. خوشبختانه در استان خوزستان، آقای مجتبی گاهستونی، سخن‌گوی انجمن دوستداران میراث فرهنگی خوزستان، به صورت روزانه این تخریب‌ها را دنبال می‌کنند و با اطلاع رسانی خوبی که می‌کنند موجب شده‌اند که مردم آگاهی بیشتری نسبت به این موارد پیدا کنند.

این حساسیت موجب شده که گاه‌گاهی اداره میراث واکنش‌هایی را نشان دهند که این خود نشان دهنده‌ی تاثیری است که «ان جی او»‌ها می‌توانند داشته باشند.

آیا اعتراضات مردم بختیاری در رابطه با جلوگیری از نابودی آثار تاریخی نتیجه‌ای داشته است؟

بختیاری‌ها اصولاً نسبت به شخصیت‌های ملی و میراث فرهنگی و ایلی خود عرق بسیاری دارند و همواره نسبت به آن‌ها توجه داشته‌اند. نمونه‌ی آن را می‌توانیم در پی چاپ جدید کتاب پیغمبر دزدان که تصویر مرحوم حسینقلی خان ایلخانی شهید بختیاری را در روی جلد و زیر عنوان پیغمبر دزدان چاپ کردند ببینیم.

البته هم تباران، واکنش‌های بسیاری نشان دادند، که بنده همین‌جا از کلیه هم‌تباران عزیز که با هوشیاری تمام این مسائل ارزشمند را دنبال می‌کنند کمال تشکر را دارم و جای افسوس فراوان دارد که برخی افراد این‌چنین در تلاش هستند که به تفرقه‌های قومی در ایران دامن بزنند که خوشبختانه هم‌تباران ما با خردورزی تمام پیگیر مسائل هستند.

دیروز خبرگزاری‌های اروپایی خبر از حفاری غیرمجاز در دو تپه باستانی «کفتار» و «سبیه» در محدوده شهر باستانی شوش دادند که نزدیک به ۲۰ حفره بزرگ و کوچک روی این تپه‌های باستانی به وجود آمده است. در ضمن طبق گفته‌ی بختیاری‌های حافظ آثار باستانی، در طول یک سال گذاشته خیلی از مناطق باستانی در حال نابودی است. علت این حرکت‌های گسترده برای نابودی چیست؟

همان‌طور که قبلا اشاره کردم اول بی کفایتی اداره میراث فرهنگی کشور در حفظ و نگهداری از این آثار هست. بعضی خبرهایی که به گوش می‌رسد، حکایت از این دارد که باندهایی وجود دارند که به صورت سازمان یافته در حفاری و سرقت این آثار دست دارند که در تمام این سال‌ها مشغول فعالیت‌های تخریبی خود بوده‌اند.

این باندها در نبود «ان جی او»‌های دوستدار میراث فرهنگی، یکه تازی می‌کردند. اما امروز با کوشش‌هایی که در سال‌های گذشته، هم شخصیت‌های چون مرحوم دکتر پرویز ورجاوند انجام دادند و هم مردم نسبت به میراث حساس تر شدند و با تشکیل «ان جی او»‌های بسیار نیرومندی در سراسر کشور، که نمونه‌های آن را می‌توانیم در استان‌های خوزستان، فارس، همدان و خراسان مشاهده کنیم، فعالیت‌های بسیار ارزشمندی انجام می‌شود.

چرا محوطه باستانی در خوزستان که روزگاری پایتخت ایلامیان و هخامنشیان بوده است بیشتر در معرض نابودی حساب شده قرار می‌گیرد؟

وقتی در منطقه‌ای چون تخت جمشید که دارای کد جهانی است و مورد توجه تمام دنیا قرار دارد و جهانگردان بسیاری همه ساله از آن بازدید می‌کنند، سنگ با ارزشی را به سرقت می‌برند، به مناطقی چون خوزستان که کمتر مورد توجه قرار گرفته‌اند و حفاظت کمتری هم از آن‌ها می‌شود و یا حتی مناطق با ارزشی که اصلاً حفاظتی از آن‌ها نمی‌شود، طبیعتا آسیب‌های بیشتری می‌زنند.

باید در یک کلام بگویم چون دست قاچاقچیان در این مناطق باز گذاشته شده است، ما شاهد این فجایع هستیم.

دولت چه نقشی در رابطه با نابودی میراث فرهنگی دارد و اگر نقشی ندارد، چرا با این افراد برخورد جدی نکرده است؟

البته این پرسش را باید مسئولین دولتی جواب بدهند. اما باید بگویم گاهی خبرهایی در این مورد به گوش می‌رسد که من نمی‌توانم آن‌ها را تایید یا رد کنم و دادگاه صالحه باید در مورد این موضوع‌ها رای بدهد، آن هم بر اساس مدارک و اسنادی که بتواند بر روی آن‌ها بدون موانع و دخالت دست‌های بیرونی، تحقیق کند.

اما آنچه می‌تواند به راحتی متوجه آن شد، بی‌توجهی بیش از حد مسئولین دولتی نسبت به این موارد است که خود موجب ایجاد تردیدهایی را در بین شهروندان شده است.