مصدومین شیمیایی سردشت بعد از ۲۱ سال

محمدرضا اسکندری

در اسفند ۱۳۸۷ بیست و یكمین سالگرد بمباران شیمیایی حلبچه در دانشگاه بین‌المللی قزوین به ابتكار دانشجویان كرد این دانشگاه برگزار شد میهمانان این همایش‌، آقایان دكتر قطب‌الدین صادقی، هنرمند كرد و استاد دانشگاه‌، دكتر اسعد اردلان، كارمند ارشد وزارت امورخارجه‌ و آقای عثمان مزین، وكیل دادگستری و نماینده انجمن دفاع از حقوق مصدومین شیمیایی سردشت بود.

هر كدام از آنان در بحث‌های مختلف، ابعاد فاجعه بمباران شیمیایی حلبچه و وضعیت مصدومین حمله شیمیایی سردشت و دلایل آن را بررسی نمودند. در رابطه با وضعیت مصدومین حمله شیمیایی سردشت با آقای عثمان مزین‌ گفت و گو کرده‌‌ام.

آقای مزین می‌توانید در رابطه با ا‌نجمن دفاع از حقوق مصدومین شیمیایی سردشت برایمان بگویید؟

این انجمن از سال ۷۸ تأسیس شده که فعالیت جدی آن از سال ۸۰ شروع شده و در طی دوره فعالیت خود سعی کردند توجه مسئولین امر را به ابعاد قضیه و اثرات حمله جلب کنند تا بتواند آن‌ها را نسبت به بخشی از مشکلات مصدومین شیمیایی آشنا کند و پیرو آن، روز هشتم تیر به عنوان روز ملی مبازره با تسلیحات شیمیایی و میکروبی نامگذاری شده است که هر ساله مراسمی در شهر مرو‌دشت با حضور مسئولین و مهمانان داخلی و خارجی در این شهر برگزار می‌شود.

این انجمن در مراکز، مجامع و کنفرانس‌هایی که به نحوی مرتبط به حقوق مصدومین و شهدای شیمیایی یا خانواده‌های آنان باشد، شرکت نموده است. این انجمن عضویت سازمان منع تولید سلاح‌های شیمیایی (او‌پی‌سی‌دبلیو) را که مقر آن در هلند است، پذیرفته و هر سال با برگزاری نمایشگاه در آن شرکت می‌کند و در شهر حلبچه و سردشت نیز به عنوان خواهر خوانده اعلام شده‌اند.

علاوه بر آن با شرکت در دادگاه‌های داخلی لاهه هلند و طرح شکایت علیه تبعه آن کشور (‌فرانس آنراد) که متهم به فروش مواد اولیه تهیه تسلیحات شیمیایی به حکومت صدام بودند موفق به اثبات جنایت سردشت به عنوان جنایت جنگی در یک دادگاه اروپایی شده و طی رسیدگی‌های متعدد و تحقیقات دادستان پرونده بسیاری از حقایق و جنایت‌ها روشن شده است.

عثمان مزین، نماینده انجمن دفاع از حقوق مصدومین شیمیایی سردشت

آقای مزین، وضعیت مصدومین شیمیایی سردشت چگونه است؟

مصدومین شیمیایی سردشت به سه گروه تقسیم می‌شوند: گروه‌ اول: عمده‌ترین گروه افرادی هستند که در زمان بمباران دچار صدمه و عارضه شده‌اند، که تعداد این افراد حسب آمار‌های اعلامی پزشکان متخصص و مورد وثوق ارگان‌های مسئول بالغ بر هشت هزار نفر هستند.

گروه دوم: افرادی‌اند که تحت پوشش بنیاد شهید و امور ایثار‌گران قرار دارند و بنیاد آن‌ها را به عنوان جانباز می‌شناسد و درصد تعیین شده به عنوان درصد جانبازی این افراد از پنج درصد مصدومیت تا هفتاد درصد را شامل می‌شود که اکثریت آن‌ها کمتر از بیست و پنج درصد جانباز شناخته می‌شوند.

گروه سوم: مصدومین شیمیایی که بنا به تشخیص بنیاد شهید و امور ایثار‌گران جانباز بالای بیست و پنج درصد شناخته می‌شوند و به لحاظ میزان درصد تعیین شده برخوردار از حقوق مادی، کمک‌های درمانی، اولویت‌های استخدامی و... هستند، که بالطبع افراد زیر بیست و پنج درصد برخوردار از این حمایت‌ها نخواهند بود.

بر این اساس مصدومین شیمیایی سردشت بالغ بر هشت هزار نفر هستند که از این تعداد کمتر از ۴۰۰ نفر دارای بیش از بیست و پنج درصد مصدومیت هستند و مابقی آن‌ها زیر بیست و پنج درصد تشخیص داده شده‌اند. تمامی مصدومین شیمیایی از اثرات و مشکلات و رنج‌های این عارضه برخوردارند که این امر بستگی به میزان مصدومیت آن‌ها و این‌که تا چه میزان در معرض آلودگی‌های پوستی، چشمی، ریوی و اعصاب و روان با گاز خردل قرار گرفته‌اند، دارد.

علاوه بر مشکلات درمانی و افزایش دردهای روحی و جسمی، عمده‌ترین آن مشکل مالی است که به دلیل کاهش قدرت و توان کار کردن مصدومین و افزایش هزینه‌های درمانی دامن‌گیر اکثریت قریب به اتفاق مصدومین خواهند بود.

مصدوم شیمیایی گذشته از آن‌که با عوارض جسمانی و روحی درگیر است قدرت کار کردن مانند یک انسان سالم و کامل را ندارد و از هر جهت تحت فشار قرار می‌گیرد. مضاف بر آن عدم رسیدگی ارگان‌های مسئول در شناسایی تمام مصدومین شیمیایی و رسیدگی به مشکلات آن‌ها مزید بر علت خواهد بود.

مصدومین چه کمک‌هایی دریافت می‌کنند؟

کمک‌های قانونی، مادی صرفاً شامل مصدومین بالای بیست و پنج درصد خواهد بود و افراد کمتر از این میزان، محروم از کمک‌های مذکور هستند و افرادی نیز که به عنوان جانباز شیمیایی مورد تائید کمیسیون‌های پزشکی قرار نگرفته یا سالم تشخیص داده شده‌اند هیچ‌گونه حق و حقوقی ندارند و بنیاد مذکور خود را در مقابل آن‌ها مسئول و پاسخگو ندانسته و نمی‌داند.

غیر از کمک‌های پیش‌بینی شده برای جانبازان بیست و پنج درصد به بالا که حدود چهار درصد مصدومین دارای آن هستند و در قانون به صراحت ذکر شده است حمایت دیگری دیده نمی‌شود.

علاوه بر اعتراض بر نحوه تعیین درصد و بی‌توجهی به آثار مصدومیت و مدارک بسیاری که از طرف مصدومین داده شده است شیوه درست برخورد با این افراد و تعیین نمودن کمک به آن‌ها باید به نسبت میزان محرومیت مورد حمایت قرار بگیرند نه این‌که برای حمایت و عدم حمایت مرز بیست و پنج درصد جانبازی تعیین شود.

زیرا به نظر انجمن دفاع از حقوق مصدومین شیمیایی سردشت تفاوت چندانی بین یک جانباز بیست یا بیست و پنج درصد وجود ندارد و اگر تفاوتی هم وجود دارد به اندازه‌ای نیست که با پنج درصد اختلاف در جانبازی، یکی از آن‌ها برخوردار از تمامی حمایت‌ها باشد و دیگری نیز محروم از همه آن‌ها و قائل شدن مرز برای برخورداری از حقوق قانونی نمی‌تواند چندان وجاهت داشته باشد.

مصدومین از چه امکانات درمانی برخوردار هستند؟

در زمان جنگ به دلیل مشکلات زیاد در ایران‌، دانش پزشکی و تجهیزات درمانی قابل توجهی برای مداوای مصدومین شیمیایی وجود نداشت اما بعد از اتمام جنگ و با توجه به این‌که تعداد کثیری از نیروی نظامی و غیر نظامی مورد اصابت بمب‌های شیمیایی قرار گرفته بودند و مداوای آن‌ها از ضروریات تلقی می‌شد و امکان اعزام تمامی آن‌ها به کشور‌های اروپایی متصور نبود.

دانش لازم برای مصدومین و مجروحین شیمیایی در ایران گسترش پیدا کرده و پزشکان و متخصصان قابل توجهی وارد این عرصه شدند به طوری که کشور ایران یکی از پیشرفته‌ترین کشور‌ها در زمینه معالجه و مداوای مجروحین شیمیایی است و اگر این پیشرفت حاصل نمی‌شد رسیدگی به مشکلات جانبازان و مجروحین شیمیایی ایران که بالغ بر یکصد هزار نفر هستند به این سادگی ممکن نمی‌شد و در این زمینه چندین بیمارستان تخصصی مجهز جهت مداوای مصدومین شیمیایی تأسیس شده و پزشکان متخصص در آن‌ها فعالیت می‌کنند که مجهز به دستگاه‌های پیشرفته و دانش روز هستند.

آیا مشخص شده است که در سردشت چه نوع گازی استفاده شده است؟

نوع گازی که به کار رفته است گازی بوده که موجب کشتار آنی نمی‌شود اما رنج‌ها و معضلات و بیماری‌هایی را به طور طولانی مدت و تا زمان مرگ مصدوم ایجاد می‌کند. مصدومین سر دشت از ناحیه چشم، ریه، پوست و اعصاب و روان دچار صدمات فراوانی شده و این مجروحیت روز به روز تشدید می‌گردد و سلامتی این عزیزان قابل اعاده و برگشت نیست.

علاوه بر آن گزارشات و اخباری نیز از آلوده بودن برخی محیط‌های شهر که مورد اصابت بمب قرار گرفته یا تأثیر این گازها بر نسل آینده به این انجمن واصل شده که امید است صحت نداشته باشد.

مهمترین مشکل مصدومین چیست؟

مشکل تنفسی و عدم بر‌خورداری از تن و روان سالم اولین و بدیهی‌ترین اثر را بر اعصاب و روان فرد مصدوم می‌گذارد. فرد مصدومی که به دلیل تحمل رنج مجروحیت با گاز شیمیایی حتی از یک تفریح ساده نیز محروم است دچار مشکلات اعصاب و روان می‌شود و به دلیل سیاه بودن محیط پیرامونی عوارض روانی را بر جا می‌گذارد.

مصدومی که در بیشتر ایام سال تحت درمان پزشکان است یا در مراکز درمانی پایتخت تحت نظر و معالجه قرار می‌گیرد و تقریباً امید به بهبودی کامل را از دست می‌دهد و هر سال شاهد مرگ نزدیک‌ترین عزیزان و کسانی است که مثل وی مصدوم شده‌اند احتیاج به مددکار اجتماعی و روان‌پزشک دارد که متأسفانه این مهم مورد اغفال ارگان‌های مسئول قرار گرفته و وظیفه خود را محدود به پرداخت مقرری ماهانه به جانبازان بالای بیست و پنج درصد می‌دانند و لاغیر.

درنظر بگیرید که مادری مصدوم شیمیایی است و به جای این‌که مهر و محبت مادری را نثار فرزندان کند باید در مراکز درمان پذیرای فرزندان خردسالش باشد.

چرا دولت جمهوری اسلامی ایران در ۲۱ سال پیش، در این باره سکوت نمود؟

در زمان واقعه تلاش چندانی برای انعکاس واقعه صورت نگرفته است که دلایل بسیاری می‌توان برای آن شمرد: از جمله: بی‌توجهی به مناطق شمال غرب کشور، جلوگیری از تضعیف روحیه نیروی نظامی و والدین آن‌ها، عدم شناخت و آگاهی نسبت به اثرات طولانی مدت گازهای به کار رفته در سر‌دشت، نبود آماری دقیق و کامل از میزان کشته شدگان و مجروحین و...

اما بعد از اطلاع از ابعاد حادثه سعی در انعکاس آن و اطلاع مراتب به مراجع بین‌المللی شده و به نظرم این تلاش‌ها در جلوگیری از تکرار حملات موثر واقع شده است. اگر جنایت صورت گرفته در سر‌دشت توسط کشور‌های منطقه و مجامع بین‌المللی محکوم شناخته می‌شد قطعاً حکومت بعث جرأت خلق جنایت وسیع‌تری در حلبچه را پیدا نمی‌کرد.

جنایت صورت گرفته در سر‌دشت و حلبچه موجب آشکار شدن ماهیت واقعی صدام برای برخی کشور‌های مدافع صلح و اتخاذ تدابیری جهت جلوگیری از تکرار این‌گونه وقایع شد و فدا شدن مردمان این دو شهر موجب شروع شدن نهضتی جهانی علیه استعمال گازهای شیمیایی در جنگ‌ها گردید.

اقدامات صدام در استفاده از تسلیحات شیمیایی در جنگ با ایران جنایت جنگی تلقی شده و این امر در حکم صادره علیه فرانس آنراد یکی از فروشندگان مواد اولیه تهیه سلاح‌های شیمیایی به حکومت صدام به عنوان یک سند قضایی ذکر شده است.

طرح نشدن دعوا در دادگاه ویژه رسیدگی به اقدامات هیأت حاکمه عراق یک فرصت‌سوزی تاریخی و غیر قابل جبران است. مخصوصاً این‌که در مواد ۱۲ و ۱۳ اساسنامه دادگاه مذکور طرح دعوای شهروندان غیر عراقی که در اثر جنایات علیه بشریت دچار صدمه و خسارت شده‌اند به وضوح پیش‌بینی شده و اقدام صدام در حمله به سر‌دشت نقض بسیاری از کنوانسیون‌های بین‌المللی تلقی می‌گردد.

در مورد دادگاه صدام به جدیت می‌توان گفت که برگزار کنندگان دادگاه مایل به طرح اتهام استفاده از تسلیحات شیمیایی نبودند زیرا در صورت طرح آن‌، مسأله تجهیز و تسلیح صدام به این سلاح‌ها و کشور‌های یاری دهنده صدام حسین به میان می‌آمد و صدام نیز بسیاری از اسرار ناگفته را باز‌گو می‌کرد. هرچند این امر نافی وظیفه دولت و مصدومین شیمیایی در طرح شکایت و پیگیری حقوق حقه آن‌ها نخواهد بود و اصل ایراد کماکان به قوت خود باقی است.

در خبرهایی که به دست ما رسیده است بعضی قصد استفاده شخصی از این مسأله را دارند، نظر شما چیست؟

استفاده نا‌مطلوب از هر موضوعی یا مصادره کردن آن به نفع خود امروزه امری طبیعی است و شایع شدن این مسأله در خصوص مصدومین شیمیایی سردشتی یا جنایتی که علیه آن‌ها صورت گرفته ظلمی است مضاعف در حق آنان و اگر افراد یا گروه‌هایی قصد کمک و مساعدت به آنان را ندارند نباید قصد بهره‌برداری گروهی و جناحی از آن‌ها را بکنند.

افرادی وجود دارند که در زمان واقعه حتی از اعلام محکومیت ظاهری و لفظی قضیه خودداری کرده اما در شرایط فعلی دایه مهربان‌تر از مادر شده‌اند و به نظر نمی‌رسد که حافظه انسان‌ها تا این حد فراموشکار باشد. سوال بنده از این گروه‌ها این است که اگر این مردم مورد ظلم واقع شده و صبر و تحمل آن‌ها ستودنی است چطور می‌توانید متانت و صبر آن‌ها را ارج نهید؟

این‌که فردی در محکومیت این قضیه بیانیه صادر کند و بعد از گذشت یک سال حاضر نباشد که حتی جواب سلام مصدومین شیمیایی را بدهد به‌هیچ‌وجه قابل توجیه و پذیرش نیست. طرح ادعا‌ها و وعده‌های غیر عملی بزرگ‌ترین ضربه را به روحیه مصدومین شیمیایی وارد می‌کند.

هدف اصلی شما از ایجاد ا‌نجمن دفاع از حقوق مصدومین شیمیایی سردشت و کمیته حقوقی چیست؟

اولین و مهم‌ترین تقاضای کمیته حقوقی این انجمن تشکیل دادگاه‌هایی بین‌المللی با صلاحیت وسیع و عام جهت رسیدگی به تمامی اتفاقات افراد، کشورها و شرکت‌هایی که به نحوی دانش تولید سلاح‌های شیمیایی را در اختیار حکومت صدام قرار داده یا در راه‌اندازی کارخانه‌ها و تأسیسات مربوطه به مددرسان آن حکومت بوده‌اند به طوری که فارغ از نوع دولت یا تابعیت افراد آن‌ها را تحت تعقیب یا محاکمه قرار دهد و تا نتیجه رسیدگی این دادگاه به عنوان سند معتبر قضایی مستند مصدومین شیمیایی یا زیان دیدگان از استعمال این‌گونه سلاح‌ها در مطالبه خسارت قرار گیرد.

در بعد داخلی نیز به لحاظ این‌که مردم این شهر در جریان جنگی که کشور متبوعشان به عنوان یکی از طرفین آن در‌گیر بوده مورد حمله قرار گرفته‌اند، مورد حمایت‌های همه جانبه ارگان‌های زیر ربط مسئول قرار گیرند و امکانات دارویی به قصد فراهم کردن آینده‌ای روشن در اختیار آنان قرار گیرد.

این انجمن برای پیشبرد اهداف خود نیازمند حمایت‌های بیشتر مسئولین و مجامع داخلی و خارجی و سازمان‌های مردم‌نهاد است.