نوروز در کردستان

اسعد سلامی

نوروز در شهرستان بانه و در این منطقه طوری است که در زمان‌های قدیم مردم هر سال شب اول نوروز به پشت‌ بام‌ها می‌رفتند و ترقه، و منورها را روشن می‌کردند و تا پاسی از شب را به خوشی و شادی می‌گذراندند.

بعد از تحویل سال، مردم شروع به دعا و نیایش می‌کنند و از خداوند متعال تقاضای خیر و برکت می‌نمایند. سکه‌ها را از لابه‌لای قرآن درمی‌آورند و به نشانه‌ی خیر و برکت سکه‌ها را برداشته و نزد خود نگه می‌دارند.

با نسرین از بانه گفت و گو می‌کنم، در مورد آداب و رسوم نوروز در کردستان چه داری که برای ما بگویی؟

آداب و رسوم زیادی وجود دارد که ما نمی‌توانیم به همه‌ی آن‌ها اشاره بکنیم. چون به مرور زمان این آداب و رسوم کمرنگ شده است. یکی از آداب و رسومی که بیشتر در مناطق کردستان فعلاً مانده و ماندگاری دارد روشن کردن آتش است که یکی از این‌ها در روز چهارشنبه‌سوری است.

درباره‌ی چهارشنبه‌سوری در یکی از مقالاتی که به این مناسبت نوشته شده، آمده است: مادها یکی از اقوام کرد هستند و روز چهارشنبه‌سوری موقعی که پارسیان می‌خواستند مادها را از بین ببرند، مادها به خاطر این‌که نشان بدهند هنوز قوایشان ماندگار است و نمی‌توانند آن‌ها را از بین ببرند در کوه‌های هگمتانه و کوه‌های همدان آتش‌هایی را به صورت گروه گروه روشن کردند تا پارسیان را بترسانند.

پارسیان که این آتش‌ها را مشاهده کردند نشانه‌ی این دیدند که هنوز مادها قدرتمند و پر از نیرو هستند. که در نتیجه پارسیان عقب‌نشینی کردند. به این مناسبت مادها این روز را که مصادف با چهارشنبه‌ی آخر سال بوده، جشن می‌گرفتند و چهارشنبه‌سوری از این نماد گرفته شده است.

در کردستان هم به همین مناسبت هر سال مردم کردستان در موقع خانه‌تکانی چیزهایی که اضافه داشتند یا کهنه بوده و همان روز چهارشنبه‌سوری خاک‌روبه‌های منزل را جمع می‌کردند و موقع عصر آن را آتش می‌زدند و در سطل زباله می‌ریختند و به یکی از خانه‌های شهر می‌بردند و می‌ریختند.

تا مشکلاتی که در سال گذشته داشتند به وسیله‌ی این آتش و این خاکستر از بین برود. یکی دیگر از رسوم شب عید نوروز در کردستان تهیه‌ی غذای محلی به نام حلوا و خرما است که با تخم‌مرغ سرخ می‌کنند و به مناست شیرینی سال تازه می‌پزند. این‌ها رسومی است که در کردستان پابرجا است.

سپاسگزارم نسرین، به سنندج می‌رویم. آناهیتا قبل از انقلاب در کتابی به اسم نوروز در کردستان مطلبی نوشتی که بسیار جالب بود. می‌شود جالب‌ترین موضوع این کتاب را برای ما تعریف کنی؟

روی سفره‌ی نوروز کردستان، قرآن، ماهی زنده در آب، تخم‌ مرغ رنگ‌شده به رنگ‌های گوناگون، آب، شیرینی، میوه، سبزی و آیینه موجود است. مردم معتقدند سال که تحویل می‌شود ماهی پشتک می‌زند و این را نشانه‌ی خوبی می‌دانند.

افراد خانواده دور سفره نشسته و مشغول خواندن دعا و نیایش هستند. چند لحظه قبل از تحویل سال شروع به خواندن قرآن می‌نمایند و هنگامی که سال تحویل می‌شود به همه حالت شور و شعف دست می‌دهد و گریه‌ی شادی سر می‌دهند.

دست بزرگ خانواده را می‌بوسند و از او تشکر و حلالیت می‌طلبند و محبت ایشان هم شامل همه می‌شود و با دادن عیدی که قبلاً لای قرآن گذاشته، همه را شاد می‌نماید.

بعد از این مراسم به سوی برنامه‌ی آتش‌بازی می‌روند. قبلاً وسایل را آماده کرده‌اند. مراسم آتش در ایران روز چهارشنبه‌سوری اجرا می‌شود. ولی در کردستان بعد از سال تحویل است.

از روی آتش می‌پرند و جمله‌ی سرخی تو از من و زردی من از تو را تکرار می‌کنند. به خانه که آمدند طبق مراسمی که از سالیان قبل داشته‌اند چند نفر که روی خود را پوشانده‌ به پشت‌ بام خانه می‌آیند و شالی را از روزنه‌ی آتش خانه که همان شومینه‌ی امروزی است به پایین آویزان می‌کنند.

و شروع به خواندن شعر می‌نمایند.که مضمون شعر این است: «که خدا یک پسر خوشگل چشم سیاه به شما بدهد.» افراد خانواده با توجه به توانایی مالی، پول یا آذوقه و یا هر چه در دسترس باشد داخل شال ریخته و گره می‌زنند.

شال که سنگین می‌شود آن را به طرف بالا می‌کشند و چون همه‌ی پشت بام‌ها به هم ارتباط دارد به خانه‌های دیگر می‌روند و این برنامه را تکرار می‌کنند.

نوروز ایرانی‌ها و کردها در همه جای دنیا برگزار می‌شود پس بد نیست سری به آلمان بزنیم. محبوبه در مورد چهارشنبه‌سوری و اولین شب سال نو برای ما بگو.

ما در ایران چهارشنبه‌سوری را به صورتی که همه می‌گویند نداشتیم. یعنی شاید بعضی از شهرها چهارشنبه‌سوری را داشته باشند مثلاً تک و توکی گرفته باشند. ولی در مجموع ما چهارشنبه‌سوری نداشتیم.

در روز آخر سال آتش را روشن می‌کردیم. همه‌ی مردم بیرون می‌آمدند و بالای پشت بام یا این‌که در دور شهر و در بلندی‌‌های شهر در بالای کوه‌ها آتش روشن می‌کردند که مردم می‌آمدند و روی آتش می‌پریدند.

مراسم تخم‌مرغ رنگ کردن داشتیم. تخم مرغ رنگ می‌کردیم و تخم‌ مرغ را به بچه‌های کوچک می‌دادند. بعد همه‌ی افراد به منزل بزرگ خانواده می‌آمدند و دور همدیگر می‌نشستند و دست بزرگ خانواده را می‌بوسیدند و حلالیت می‌خواستند.