«اعتیاد، مسأله شماره یک بهداشت روانی در ایران»

محمدرضا اسکندری

رامین ناصح متولد ۱۳۶۰ در تهران است‌. اما بیشتر عمر خویش را در اهواز سپری کرده است. از دوران جوانی به مطالعات اجتماعی و فرهنگی علاقه‌مند بودند.

اما به دلیل وجود برخی ضرورت‌ها، بیشتر درباره مسایل اجتماعی و روان‌شناختی و تاریخی قلم زده‌اند. در رابطه با فعالیت این کانون غیر انتفاعی که در اکثر شهرهای بزرگ ایران فعالیت می‌کنند با آقای ناصح گفت و گو کرده‌ام.

چرا فعالیت مدنی را به کار سیاسی ترجیح داده‌اید؟

من و دوستانم از ابتدای تأسیس کانون آینده‌نگری، به این تحلیل و باور رسیدیم که بخش عمده مشکلات جامعه ما ریشه در نارسایی‌های فرهنگی به‌ویژه در اشکال سنتی آن دارد و با فرهنگ‌سازی گسترده و تأثیرگذاری مثبت بر باورها و بینش فکری جامعه و نشر افکار ترقی‌خواهانه می‌توان امید داشت که جامعه ما به سوی توسعه و خودشکوفایی حرکت کند.

البته این موضوع بحث مفصلی می‌طلبد و من در کتاب دو جلدی دغدغه‌های انسان آینده‌نگر آن را به تفصیل شکافته‌ام و خواسته‌ام این را توضیح بدهم که کار سیاسی مانند یک لعاب می‌ماند و مشکلات عمیق و ریشه‌ای جامعه، تنها با آمدن و رفتن این یا آن دولت مرتفع نمی‌شود.

بلکه بهتر است با استمرار و مداومت، یک حرکت فکری ـ اجتماعی را در راستای آرمان‌های انسانی و نوع‌دوستانه در پیش گرفت. البته ضرورت وجود فعالیت سیاسی در جامعه را هم نفی نمی‌کنم؛ اما ما توانایی خود را در فعالیت‌های مدنی و اجتماعی یافتیم.

فکر می‌کنیم نهادهای مدنی از جمله ان‌جی‌اوها، مدارس دموکراسی هستند چون افراد در این نهادها با کار گروهی، سعه صدر و تحمل وجود مخالف و پلورالیسم و تساهل و تسامح و مدارا و... آشنا می‌شوند.

و هنگامی‌ که تربیت دموکراتیک در جامعه‌ای نهادینه شد، این مسأله در درازمدت تأثیر خود را در همه شئون اجتماعی نشان می‌دهد. به هرحال معضلات جامعه، فراوان و پیچیده است و تنها در یک پروسه درازمدت می‌توان امید به بهبود آن را داشت.

در سال ۸۳ شما و دوستان شما «کانون آینده‌نگری» را راه‌اندازی نمود و از آن روز پنج سال می‌گذرد، اهداف کانون آینده‌نگری چه بوده است و آیا توانسته‌اید این اهداف را عملی سازید؟

کانون آینده‌نگری ایران یک موسسه آموزشی و پژوهشی است و جوانانی که آن را پایه‌گذاری کردند، قصد داشتند و دارند که با گرد آمدن افراد دلسوز و مسئولیت‌شناس و پایه‌ریزی یک جنبش فراگیر فکری ـ اجتماعی بر بنیاد شش آیتم «بازگشت به معنویت»، «بازشناسی هویت انسانی»، «نهادینه کردن تفکر آزاداندیشی و عدالت‌جویی»، «احیای حس تعهد اجتماعی»، «پاسداری از محیط زیست» و «تعمیق گفتمان حقوق بشر»، و فراهم کردن بستری مساعد برای شکوفایی استعدادهای جوانان در راستای یافتن و عملی کردن راهکارهای بهبود اوضاع فرهنگی ـ اجتماعی جامعه، نقش موثری را ایفا کنند.

نگاهی به حجم انبوه نشریات و کتاب‌های منتشره کانون و کیفیت و کمیت جلسات آن (که تا به حال در حدود ۱۴۰۰ جلسه سخنرانی برگزار شده) و گسترش روزافزون فعالیت‌ها در اینترنت و مطبوعات می‌تواند میزان موفقیت کانون را در اهداف فرهنگی خود نشان دهد.

رامین ناصح، دبیرکل کانون آینده‌نگری

کانون آینده‌نگری چند نفر عضو دارد و آیا در سراسر کشور دفتر و شعبه دارد؟

آمار دقیق تعداد اعضا را دادن بسیار مشکل است. عده زیادی هستند که در فعالیت‌ها حضور چشمگیر دارند و از جان مایه می‌گذارند اما آنکت عضویت پر نکرده‌اند. با یک آمارگیری تقریبی تعداد اعضای رسمی در سراسر کشور را می‌توان ۱۵۰۰ نفر تخمین زد.

کانون توسط یک شورای مرکزی ۲۰ نفره اداره می‌شود و ۵۰ کمیسیون تخصصی دارد که بسیاری از آن‌ها در رشته خود حرف اول را در ایران می‌زنند. درباره شعبات شهرستان‌ها، تعداد آن‌ها به حدود ۳۵ شعبه و نمایندگی می‌رسد.

اما اکثر آن‌ها کوچک و نوپا هستند و محلی را به عنوان دفتر در اختیار ندارند. تنها شعبات اهواز و تهران دارای دفتر رسمی هستند و بقیه شعبات جلسات خود را در منازل، پارک‌ها، هتل‌ها و... برگزار می‌کنند.

البته انتقال من و چند نفر از اعضای شورای مرکزی به تهران باعث رسیدن درخواست‌های زیادی برای تأسیس دفاتر نمایندگی کانون در شهرستان‌ها شده. شاید دلیلش این باشد که افرادی مثلاً در مشهد یا تبریز رغبت زیادی نداشته باشند که شعبه فرعی یک تشکل در شهر کوچک‌تری مثل اهواز باشند و روند راه‌اندازی نمایندگی‌ها کند پیش می‌رفت. اما با تأسیس دفتر تهران اقبال بیشتری از سراسر کشور به وجود آمده و بدین طریق می‌شود ارتباط بیشتر و موثرتری با شهرستان‌ها داشت.

کانون آینده‌نگری در چه رابطه‌هایی کار می‌کند؟

همان‌طور که عرض کردم کانون حدود ۵۰ کمیسیون تخصصی و فعال دارد که هر یک دارای تعدادی عضو و بعضاً دارای هیأت علمی و هیأت مدیره هستند. بعضی از این کمیسیون‌ها عبارتند از: ادبیات، فلسفه، تاریخ، عرفان و خودشناسی، روان‌شناسی، پژوهش‌های زنان، پژوهش‌های کودکان، آسیب‌شناسی اجتماعی، مبارزه با اعتیاد، کارآفرینی، محیط زیست، صنایع دستی، میراث فرهنگی و گردشگری، علوم ریاضی، فناوری اطلاعات، نجوم و کیهان‌شناسی، موسیقی، مشاوره تحصیلی، ادبی، صلح و حقوق بشر، پژوهش‌های فرهنگی، پژوهش‌های جهانی شدن، روابط بین‌الملل، اسلام‌شناسی، روزنامه‌نگاری، سینما و تئاتر، و...

یکی از مشکلات کشور اعتیاد است، کانون آینده‌نگری در این رابطه چه کارهای انجام داده است؟

معضل اعتیاد به عنوان مسأله شماره یک آسیب‌های اجتماعی در ایران، از همان ابتدا مورد توجه کانون آینده‌نگری بود و با چاپ کتابی تحت عنوان «مهار اعتیاد نیازمند عزم ملی است» که به چاپ دوم رسیده، سعی کرده‌ایم راهکارهایی جامع برای مقابله با معضل اعتیاد به سازمان‌های دولتی و غیردولتی و رسانه‌ها و خانواده‌ها ارائه دهیم.

کمیسیون مبارزه با اعتیاد کانون از دل کمیسیون آسیب‌شناسی اجتماعی منشعب شد و فعالیت خود را چندی پیش با برگزاری سمیناری تحت عنوان ریشه‌های اقتصادی اعتیاد با حضور «دکتر فریبرز رئیس دانا» در اهواز شروع کرد و تلاش‌های آن در آموزش و پژوهش پیرامون اعتیاد و جدیدترین اشکال آن و انواع مواد مخدر و مضرات و خطرات آن‌ها و راهکارهای پیشگیری و مبارزه با اعتیاد تداوم دارد.

آیا شما در رابطه با اعتیاد تحقیقی انجام داده‌اید و اگر آری، می‌‌توانید از لحاظ آماری برای ما بگویید چند درصد مردم گرفتار اعتیاد هستند و علت اصلی اعتیاد چیست؟

آمارهایی که در خصوص اعتیاد اعلام می‌شود، از دو میلیون تا ده میلیون نفر متغیر است. فکر می‌کنم ده میلیون اغراق‌آمیز باشد و طبق اعلام رئیس سازمان بهزیستی کشور در سال ۸۰، تعداد معتادان ایران در حدود شش میلیون نفر و الان شاید در حدود هفت میلیون باشد.

یعنی از هر ۱۰ نفر ایرانی، یک نفر در دام اعتیاد گرفتار است. و با توجه به این مسأله اگر حساب کنیم که هر فرد معتاد در یک خانواده پنج نفری زندگی می‌کند، می‌توان گفت بهداشت روانی نیمی از افراد جامعه تحت تأثیر مسأله اعتیاد قرار دارد. از این جهت باید اعتیاد را مسأله شماره یک بهداشت روانی در ایران دانست.

برای شما جوانان مهم‌ترین گروه هستند، در شرایط کنونی وضعیت این قشر از جامعه از لحاظ گذراندن اوقات فراغت چگونه است؟

برای ما که در متن جامعه جوانان حضور داریم، وضعیت فکری این قشر بسیار تأسف‌بار است. جدای از مسأله شیوع اعتیاد، جوانان ما بسیار سطحی شده‌اند و از مطالعه و آرمان‌گرایی و نوع‌دوستی و احساس مسئولیت در قبال جامعه که در جوانان نسل‌های پیشین وجود داشت بسیار به دور افتاده‌اند.

اکثریت این جوانان تمام فکر و ذکرشان کسب «لذت» و «سود» بیشتر است و دلسوزی برای جامعه و همنوعان برای آن‌ها جزو اولویت‌ها نیست. افراط در تفریحاتی مثل استعمال مواد مخدر و الکل و سیگار و انحرافات جنسی از جمله ویژگی‌های نسل جوان امروز ماست. بسیار مشکل می‌شود این نسل را با آرمان‌های انسانی آشنا کرد و به مسیر مشارکت‌جویی اجتماعی کشاند.

مسایل مالی شما چگونه تأمین می‌شود؟

مخارج فعالیت‌های کانون را مدیران و اعضای آن می‌پردازند و بخشی هم از طریق کمک‌های مردمی تأمین می‌شود. تاکنون یک ریال از نهادهای دولتی کمک مالی گرفته نشده است.

گرچه درخواست کمک مالی از شورای شهر را که بودجه کلانی جهت توسعه فرهنگی شهر به آن تخصیص داده شده مطرح کردیم، ولی تا این تاریخ بعد از گذشت یک سال جوابی نگرفته‌ایم. کانون همواره از نظر مالی به مدیران و اعضای خود تکیه داشته است و خوشبختانه مشارکت اعضا و هم‌اندیشان در این زمینه بسیار زیاد و راهگشاست.

برای آینده چه برنامه‌ای دارید؟

گسترش فعالیت‌ها در نقاط مختلف کشور و تشکیل شعبات و نمایندگی‌های جدید و بهبود کیفیت و کمیت همایش‌ها و برنامه‌های علمی ـ فرهنگی، اردوهای مختلف، افزایش فعالیت‌های انتشاراتی و چاپ چند کتاب و ادامه انتشار نشریه کانون در صد صفحه، اخذ مجوز یک روزنامه کثیر‌الانتشار، تأسیس کمیسیون‌های جدید و ترمیم و فعال‌سازی کمیسیون‌های غیر فعال از برنامه‌هایی است که داریم.

برنامه‌ریزی ما برای آینده بستگی زیادی به این دارد که دولت آینده چه نگاهی نسبت به ان‌جی‌اوها داشته باشد و چقدر از آن‌ها حمایت و پشتیبانی کند. ما به تأسیس یک فرهنگ‌سرای بسیار بزرگ در خوزستان فکر می‌کنیم که مقدمات آن هم فراهم است. فقط باید دید چقدر با ما همکاری می‌شود.

در کل قلب من روشن است و آینده درخشانی برای این فعالیت می‌بینم و امید دارم با حمایت رسانه‌هایی مثل شما، کانون آینده‌نگری بتواند در پیشبرد اهداف فرهنگی و روشنگری خود موفق باشد.