آواز و مسأله مالی هنرمندان

محمدرضا اسکندری
اسعد سلامی

محمد‌صدیق تعریف، خواننده موسیقی کُردی و فارسی، سال ۱۳۳۴ در سنندج به دنیا آمد و در سنندج با موسیقی ایرانی آشنا شد. اما آغاز فعالیت حرفه ای او مصادف با زمان ورود به دانشگاه و اقامت در تهران بود.

پس از این دوره، او باز هم به فراگیری و تحقیق در زمینه آواز پرداخت و از سال ۱۳۶۸ تا ۱۳۷۲، قطعات و تصانیف استادان قدیمی را در محضر زنده‌یاد علی‌اصغر بهاری و آشنایی با مکاتب و شیوه‌های آوازی قدیم ایران در محضر مجید کیانی از سال ۱۳۷۰ تا ۱۳۷۲ ادامه داد. یکی از زیباترین کارهای آقای تعریف کُردانه است که با همکاری گروه کامکار اجرا شده است.

آقای تعریف لطفاً در مورد کار و تجربیات خود در زمینه موسیقی اصیل ایرانی و کردی و وضعیت موسیقی ایرانی در دهه‌های اخیر بفرمایید.

این سوال وسیع و جامعی است و تشریح آن به زمان زیادی نیازمند است. واقعیت این است که در همه دوره‌ها، موسیقی ایران چه در قبل از انقلاب و چه بعد از انقلاب همیشه در مسیری قرار گرفته که توسط هنرمندان فرهیخته و صاحب‌دل و صاحب‌اندیشه دنبال شده است، کسانی که موفق به حفظ بخشی از فرهنگ ملی و پشتوانه‌های ملی شده‌اند.

چهره‌های ماندگار در این زمینه بسیار زیادند و لازم است حداقل از دوره‌ی مشروطه آغاز کنیم و به بزرگانی مانند عارف قزوینی، آهنگساز و خواننده‌ی ملی اشاره کرد و سپس علی‌اکبر شیدا و جاهد، و در حوزه‌ی آهنگسازی درویش خان و... در حوزه ی آواز، طاهر‌زاده، اقبال، قمرالملوک وزیری نام برد و در محدوده‌ی کردستان، می‌توان به سید‌علی اصغر کردستانی اشاره کرد.

سپس باید به روح‌الله خالقی اشاره کرد و استاد ایشان، علی‌نقی وزیری‌، در حوزه‌ی دیگر خوانندگی استاد بنان و خوانساری را باید نام برد.

همچنین دوباره در محدوده‌ی کردستان به جز سید‌ علی‌اصغر باید به علی مردان، طاهر توفیق، حسن زیرک و... اشاره کرد. شاخص‌ترین گروه‌ها بعد از انقلاب، گروه‌های عارف و شیدا و قبل از انقلاب، گروه چاووش بودند.

گروه کامکارها یکی از تأثیر‌گزارترین گروه‌ها بود. دوران بعد از انقلاب دوران طلایی موسیقی سنتی است. اما از حدود ۱۰ سال بعد از انقلاب، موسیقی ما تحت‌تأثیر اقتصاد قرار گرفت و می‌توان اصطلاح موسیقی مصرفی بر آن گذاشت. البته می‌توان گفت روند هم طبیعی به نظر می‌رسد و هیچ جای انتقاد نیست.

محمد‌صدیق تعریف، خواننده موسیقی کُردی و فارسی

شما در مقالات و مصاحبه‌ها به این مسأله اشاره می‌کنید که موسیقی ایرانی به طرف ترانه و تصنیف گرایش پیدا کرده و آواز در حال حذف شدن است. علت این نگرانی شما چیست؟

یکی از شاخصه‌های موسیقی ایرانی آواز است. البته تنها شامل خواننده نمی‌شود، بلکه تک‌نوازی هم جزو آن به حساب می‌آید. یعنی بداهه‌خوانی و بداهه‌نوازی هم همین‌طور.

تعداد شنوندگان آواز کمتر از تصنیف است، به ناچاری یا به اشتباه، گرایش آهنگسازان به ترانه بیشتر می‌شود. این بخشی را که من در خطر می‌بینم، باید از طرف دولت با اختصاص بودجه مورد حمایت قرار گیرد، به این صورت که هنرمندان نگران آینده زندگی روزمره خود نباشند.

از طرفی، رشد اینترنت و دیجیتال خیلی چیزها را تحت‌الشعاع قرار داده است، و همچنین تأثیرات سرمایه در دنیا، خیلی سریع تاثیر می‌گذارد. این موضوع بر خود من نیز تأثیر گذاشته است و آخرین کارم بشتر تصنیف و ترانه است.

آیا شما به اصطلاح «موسیقی مبتذل» معتقد هسیتد؟

خیر، به دلیل این‌که کلمه‌ی مبتذل مناسب و شایسته‌ی آن تعبیری نیست که مورد نظر ماست. در واقع کلمه‌ی مناسب برای این مورد و موسیقی پاپ و زیر‌زمینی که تولید آن در ایران به شدت رشد کرده است، موسیقی سبک یا کم محتوا است.

محمد‌صدیق تعریف، خواننده موسیقی کُردی و فارسی

نقش هنرمندان کُرد را در موسیقی ایرانی چگونه می‌بینید؟

در چهار ـ پنج دهه‌ی اخیر، نقش هنرمندان کُرد در موسیقی ایرانی بسیار شاخص بوده است، به خصوص قبل از انقلاب در رادیو و تلویزیون ملی ایران، برنامه‌ای به اسم «گلچین هفته» بود که تهیه‌کننده‌ی آن آقای هوشنگ ابتهاج بود و عده‌ای از دانشجویان دانشگاه تهران را به دور خود جمع کرد و اولین کار آنان بازسازی آثار قدیمی و شامل ۱۰۴ برنامه بود.

در این برنامه، گروه شیدا بدنه‌ی اصلی آن بود که از کامکارها تشکیل شده بودند. همچنین آقای عندلیبی که اهل سنندج هستند به این گروه ملحق شدند. بعدها نقش کردها باز هم پررنگ‌تر شد.

شما در کارهای خودتان تحت‌تأثیر چه کسانی بوده‌اید؟

در موسیقی ملی ایران به قمرالملوک وزیری و اقبال و طاهرزاده گرایش داشته‌ام و در بخش کُردی، استاد مسلم آواز کردی ایرانی، سید علی‌اصغر کردستانی، زیرا آوازهای سید در ردیف درجه اول آواز ایران است. ایشان پرچمدار مکتب موسیقی کردی ایرانی است.