پدر شعر نو کردی

استاد عبدالله گوران، متولد ۱۹۰۴ میلادی در حلقه‌ی یاران شاعر خود که عبارت بودند از شیخ نوری‌، شیخ صالح و رشید نجیب در سال‌های ۱۹۳۰ و ۱۹۲۰ تحت‌تاثیر ادبای ترک عثمانی و با آشنایی با ادبیات اروپایی آن زمان و مد نظر قرار دادن انجمن ادبیای فجر آتی ترک‌ها که حلقه‌‌ای ادبی بود و توسط اشخاصی چون توفیق فکرت و جلال ساهر و عبدالحق حامد به وجود آمده بود، به نو کردن شعر کردی و پرورش نگاه و اندیشه‌ی نو در دنیای این شعر پرداخت.

باید گفت که گوران قبل از روند نوین شعر کردی در بوته‌ی ادبیات کلاسیک پخته گردیده بود‌. وی یکی از چهره‌های فعال و آشنا و مسلط ادبیات کلاسیک کردی بود.

گوران در انواع قالب‌های کلاسیک و اوزان عروض طبع‌آزمایی کرده بود، بسیار استادانه در قصیده و غزل و فرد و معما و‌... شعر سروده بود.

شکی نیست که گوران و یاران حلقه ادبی وی به خوبی با قله‌های شعر کلاسیک کردی از جمله نالی‌، سالم‌، مه‌حوی‌، کردی در آن دوران آشنا بودند‌. امواج ویران‌گر و سهمگین جنگ جهانی اول فروکش کرده بود، در نتیجه‌ی جنگ چندین قدرت و دولت بزرگ نابود و خاموش شده بودند‌‌.

روابط بین‌الملل و رابطه دولت‌ها دچار دگرگونی عمیق و اساسی شده بود. در اوضاع خاورمیانه تغییرات مهم و چشم‌گیری به وقوع پیوسته یا در حال وقوع بود‌.

بیداری غول سرمایه و خواستن جهانی متفاوت خود‌نمایی می‌کرد‌‌‌‌‌‌. خیزش حرکت‌های ناسیونالیستی میان ترک‌ها و به تبع آن دگرگونی ادبی در جامعه‌ی ترک و دیگر ملت‌های خاورمیانه در جریان و خروش بود.

در چنین اوضاع و شرایطی نویسندگان و روشنفکران کُرد در کردستان عراق که خود برخوردار از اندوخته‌ای بسیار گران‌بها بودند‌، در زمینه‌ی ادبیات برای بیان اندیشه و نگاه خود، افق‌های نوینی را می‌جستند.

دیگر نمی‌شود سلیقه و نگرش‌های تازه آن‌ها را در چارچوب قالب‌های کهن محبوس کرد. قالب‌های پیشین و محتوای اندیشه‌های کلاسیک‌، دیگر توان ایستادن و پاسخ‌گویی را نداشته‌اند‌.

نگاه نو به زندگی‌، تحولات عظیم و عمیق سیاسی و فرهنگی که در اطراف رخ نموده بود آنان را به سوی واکاوی و بازنگری در سبک و جان شعر کردی وا می‌داشت.

چهره‌های آشنا و شاخص ادبیات که در حلقه ادبی جمع شده بودند از راه درک و تجربه عمیق ادبیات کلاسیک قبل از خود و همچنین آشنا بودن با زبان فارسی و دیدن فرسایش ساخت کهن و شکل‌گیری فرم و محتوای تازه و شگرف در ادبیات ترکی آن زمان‌، بر این شدند که از آن تجربه و امواج تازه سود جسته و به دگرگونی قالب‌ها و وزن و محتوای شعر کردی بپردازند.

استاد گوران /mihanblog

هر کدام با فراخور حال خود و با توجه به توانایی و ذخایر فکری و فرهنگی خود دست به تجربه‌هایی زدند. اولین گام‌های این خیزش بزرگ فرهنگی تقلید ‌گونه‌ای از ادبیات نوین ترک بود که بیشتر توسط شیخ نوری آزموده می‌شد.

آثار شیخ نوری به دلیل بزرگ‌تر بودن از گوران و داشتن رابطه خوب با ژورنالیسم و حضور موثر در میان روزنامه و روزنامه‌نگاران، بیشتر منتشر می‌شد.

محافل ادبی گوران و شیخ نوری توانست امواجی از خون تازه به کالبد شعر کُردی تزریق نماید و از این راه کوشش‌هایی در راه دگرگونی شعر انجام پذیرد و آن را از نظر فرم و محتوا تکان دهد و در به‌کارگیری زبان‌ روان و سلیس و نوین کُردی گام‌های به پیش بردارد.

می‌توان گفت شعر «جلوه نمایش» گوران یکی از این حرکت‌های اولیه ‌است که می‌کوشد از نظر به‌کارگیری واژگان کُردی و ایجاد مفاهیم و محتوای نو به شعر کردی سیمای تازه ببخشد.

همچنین شعر «زندگی آدمیزاد» شیخ نوری نیز از این‌گونه سروده‌ها است. این خیزش نو آغاز‌، در این میدان و دنیای تقلید نخشکید و با روند زمان و حرکت رو به پیش آن همراه گردید.

هر چند در این میان شاعرانی چون‌: شیخ نوری و رشید نجیب و حلمی و عبدالرحمان بگ بازماندند و دچار واپس‌گرایی شدند اما گوران که به خوبی در دنیای ادبیات کلاسیک کردی پخته گردیده بود و با زبان های فارسی و عربی و ترکی مسلط بود و انگلیسی را نیک می‌دانست و سرمایه‌ی فرهنگی وی در زبان کُردی غیر‌قابل باور بود همچنان به سوی آفریدن و خلق لحظه‌ها و دنیاهای نوین در ادبیات و شعر پیش رفت.

پرورش اندیشه و ذهنیت شعری گوران در جهان رمانتیک حضرت «مولوی کرد» و زندگی در طبیعت زیبا و سرشار از طراوت و گوناگونی کردستان همراه با قدرت خلاقه خود گوران، همگی دست به دست هم داده و وی را بر قله بلند آفرینش نشاند تا با خیال‌های نوین در دنیاهای تازه دست به آفرینش نو بنیاد و تازه بزند.

زمانه‌، شرایط دگرگون شده محیط زندگی و جهان آن روزگار رسالت نو کردن شعر کردی را به گوران واگذار نمودند. طبع سرکش و روح زیبا‌پسند گوران همراه با جهان رام نشده اندیشه و خیال بکر و توانایی‌ها و استعداد سرشار وی سرانجام پروژه نو کردن شعر کردی را به سرمنزل مقصود رسانید.

سرانجام گوران چون پیشاهنگ و آفریننده‌ی توانا توانست به ضرورت دوران و تجدید حیات شعر کردی قدرت‌مندانه پاسخ دهد و نام خود را چون شاعری همیشه جاوید با دنیای شعر کردی همراه کند.

تولید دفتر شعری گوران به نام‌های «بهشت و یادگار» و «اشک و هنر» که در سال‌های ۵۰ میلادی پا به جهان کتاب نهادند دوران رشد و خودنمایی مدرسه رمانتیک در شعر کردی بود.

گوران با استقامت و پایداری‌، در برابر سنت‌خواهی‌ها و واپس‌گرایی‌های دوران و سردمداران جهان کهن و میرا راه خود را آغاز و باز کرد و آن را تا افق‌های دور آفرینش پیش برد.

گر بخواهیم ویژگی‌های شعر گوران را بیان کنیم می‌بایست به ویژگی‌های زیر اشاره نمود‌:

۱- بافت محکم و یگانگی موضوع در شعر
۲- اهمیت ندادن غیر‌لازم به قافیه و خود را در اختیار آن نگذاشتن

۳- به تصویر کشیدن هنرمندانه‌ی تابلوها و تصاویر شعری

۴- بیان زیبایی‌های طبیعت و زن به گونه‌ای هنرمندانه و زیبا

۵- به‌کار‌گیری واژگان اصیل و سلیس کُردی و کوشش در جهت خلق زبانی توانمند در شعر

۶- توجه به اشیا ساده و بازیافتن طبیعت

۷- شفافیت بخشیدن به کلمه و منظور شاعر و بازگرداندن تشخیص کلمات در شعر

۸- ایجاد و آفریدن سبکی نو در شعر کردی

خود گوران می‌گوید: «شعرهای تازه خود را با وزن «په‌نجه» سروده‌ام‌، هر چند که شعر‌دوستان قدیم و کهنه‌گرا آن را نمی‌پسندند، اما چون این وزن مخصوص و خاص ملت ما است و با ویژگی‌های زبان کردی سازگارتر است‌، کوشیده‌ام آن را به کار گیرم‌.»

او می‌گوید: «در مدت کار و کوشش ادبی خود سعی کردم که روز به روز از عروض دور شوم و به این وزن نزدیک گردم تا در این سال‌های آخر توانستم به‌طور کلی و فکر می‌کنم برای همیشه ـ وزن عروض و به‌کارگیری وزن «په‌نجه» هجا در شعر کردی را برای همیشه کنار بگذارم.»

گوران خود می‌دانست که به هم ریختن دستگاه زیبایی‌شناختی کلاسیک و ذهنیت شکل گرفته سنت‌مداران سخت است و تا فهم و درک دستگاه نوینی که وی آن را در شعر می‌آفریند، راه‌ها بود.

بنا‌براین همراه با آفرینش شعر و پی‌ریزی زیبایی‌شناسی نوین شعر کردی به توضیح تئوریک بنیان‌های آن پرداخت و در هر فرصت ممکن با نوشتن و گفتن به توضیح این نگاه پرداخت‌.


ما برای درست کردن این برنامه از نوشته آقای جلیل ازادیخواه در رابطه استاد گوران استفاده کرده ایم