جنگ نیابتی ایران و عربستان

رضا جمالی

ریشه اختلافات ایران و عربستان و تنش های سال های اخیر در کجاست؟ این دو کشوردر خاورمیانه به دنبال چه هستند؟ آیا ریشه های این اختلافات، ایدئولوژیک وبرگرفته از دشمنی تاریخی میان مذهب وهابیت و شیعه است و یا نگرش های سیاسی و امنیتی دولتمردان دو کشوراست که در منطقه حساس و پرتنش خاورمیانه هراز چندگاهی در مقابل یکدیگر می ایستند و گاه این تقابل حالتی خصمانه به خود می‌گیرد.

به نظر می رسد که هم اختلافات ایدئولوژیک بخصوص بعداز روی کار آمدن حکومت اسلامی در ایران و هم انگیزه های سیاسی و امنیتی هردو کشور در این تقابل نقش دارند ، اگرچه اختلافات مذهبی میان ایران و عربستان قبل ازانقلاب هم وجود داشته است اما به خاطر روابط سیاسی خوب میان دو کشور،این اختلافات مذهبی همواره تحت الشعاع آن قرار می گرفت.

اما به تازگی حوزه کشمکش دو کشور از لبنان ، فلسطین و عراق به یمن گسترش پیدا کرده است. رسانه‌های دولتی و شبه دولتی هر دو کشور هجمه سنگین تبلیغاتی وسیعی را علیه یکدیگر بکار بسته‌اند و هریک دیگری را به دخالت در جنگ داخلی یمن متهم می‌کنند، در واقع با ورود پیکارجویان زیدی به خاک عربستان و تصرف چند ساعته روستایی در خط مرزی با این کشور، و در مقابل با شروع حملات هوایی و توپخانه‌ای نیروهای عربستانی به این اقدام پیکارجویان زیدی جنگ در این منطقه وارد مرحله جدیدی از خود شده است تا جائی که وزیر خارجه ایران با هشدار به عربستان سعودی از این کشور خواست که به این حملات پایان دهد وگرنه عواقب وخیمی منطقه را فرا خواهد گرفت.

پیش از آن‌که پادشاه اردن ملک عبدالله دوم سخن از خطر هلال شیعی کند، همواره عربستان سعودی به موضوع ژئوپلتیک شیعه در منطقه نگاهی ویژه و بسیار حساس داشته است.

حضور بیش از پنج میلیون شیعه در حساس‌ترین نقطه سرزمینی عربستان در شرق این کشور جایی که بزرگ‌ترین چاه‌های نفتی این کشور قرار دارند دلیل این نگرانی را می‌توان از پیش برای دولت‌مردان سعودی درک کرد.

مدیر مرکز مطالعات خاورمیانه در گروه مطالعات اوراسیا در نیویورک معتقد است که بحران یمن را می‌توان یک رقابت جدی برای تسلط بر منطقه خاورمیانه از سوی دو قدرت منطقه‌ای، یعنی ایران و عربستان به حساب آورد

با حضور ایران و ظهور دولت تازه شیعی درعراق، به هیچ روی حکومت عربستان نخواهد پذیرفت که در جنوب این کشور و در همسایگی‌اش دولتی شیعی و یا گروهی ولو کوچک مانند حزب الله لبنان به وجود آید چرا که این اتفاق، این کشور متاثراز مسائل مذهبی و ایدئولوژیک را در دراز مدت با خطر امنیت ملی و سیاسی روبرو خواهد کرد.

نا گفته نماند که سابقه حمایت ایران از زیدی‌ها در یمن به حکومت سابق در دوران پهلوی نیز باز می‌گردد، در آن دوره حمایت‌ها بیشتر سیاسی بود. اما چرا در این مقطع زمانی شکل این حمایت‌ها مالی و نظامی شده است؟

پس از توقیف کشتی ایرانی حامل سلاح در دریای سرخ توسط نیروی دریایی یمن، اخیرا بشیر اسحاق، رهبر اپوزیسیون کشور اریتره اظهار داشته است که، ایران برای رساندن سلاح به شورشیان زیدی در یمن از خاک اریتره استفاده می‌کند¹.

سال هاست که ایران در منطقه شاخ آفریقا حضوری فعال پیدا کرده است و گفته می شود که یک پایگاه دریایی کوچک هم در همین کشور اریتره برای خود دست وپا کرده است.

درگیریهای نظامی میان شیعیان زیدی و دولت مرکزی یمن موضوع تازه ای نیست و همکاری های اطلاعاتی سعودی‌ها با دولت یمن، برای مقابله با تحرکات زیدی‌ها هم درطول سال‌های گذشته همواره وجود داشته ، ولی گسترش این درگیری‌ها تا خاک عربستان سعودی را باید در حوادث دیگر پیرامونی در منطقه جستجو کرد.

پس ازکشته شدن چندین فرمانده ارشد سپاه پاسداران ایران در حمله انتحاری چندی پیش گروه جندالله در استان سیستان و بلوچستان، عزیز جعفری فرمانده کل سپاه پاسداران اعلام کرد که این حمله با همکاری اطلاعاتی یکی از کشورهای عرب منطقه که به دنبال وهابی‌گری می‌باشد و نیز گروه‌هایی در سازمان اطلاعات پاکستان «آی اس آی»، صورت گرفته است.

به اعتقاد بسیاری از تحلیل‌گران نفوذ سیاسی و اقتصادی عربستان بر پاکستان در طول سه دهه گذشته باعث ظهور گروه‌های مذهبی رادیکال در این کشور شده است که عمدتا ارتباط بسیار عمیق مذهبی و ایدئولوژیکی با گروه‌های مذهبی سنتی و تندرو درساختار سیاسی عربستان دارند.

با ادامه نبردها در یمن، شکل منازعات سیاسی ایران و عربستان در خارج از مرزهای ملی دو کشور شکلی نظامی به خود گرفته است

بازی‌های سیاسی ایران در منطقه با استفاده از گروه‌های شیعی مانند حزب الله و سپاه بدر در لبنان و عراق و نیز گروه‌های غیر شیعی مانند حماس و جهاد اسلامی در فلسطین، این فرصت را برای عربستان فراهم ساخته تا از گروه‌های معارض سنی در ایران که عمدتا در استان سیستان و بلوچستان ساکن هستند به گونه‌ای پنهان حمایت کند.

به نظر می‌رسد که پس از حمله انتحاری سنگین ماه گذشته گروه سنی جندالله به اجتماع فرماندهان عالی رتبه سپاه پاسداران در سیستان و بلوچستان ، حمله شیعیان زیدی به خاک عربستان پاسخی باشد به این اقدام که به زعم مقامات امنیتی ایران، دستهای پنهان عربستان در آن پیداست.

با ادامه نبردها در یمن، شکل منازعات سیاسی ایران و عربستان در خارج از مرزهای ملی دو کشور شکلی نظامی به خود گرفته است، هم‌زمان با قطع برنامه‌های شبکه ماهواره‌ای عرب زبان العالم، متعلق به جمهوری اسلامی ایران ازسوی دو ماهواره مهم عرب ست و نایل ست، عملا این جدال نیز، وارد حوزه رسانه‌ای و تبلیغاتی دو کشور شده است.

البته قطع برنامه‌های شبکه العالم از سوی حکومت ایران بی‌پاسخ نمانده و تقریبا هر روز از رسانه ملی و دولتی این کشور انتقادهای تندی به شبکه خبری العربیه و اقدامات دولت عربستان در یمن می‌شود.

با حضور ایران و ظهور دولت تازه شیعی درعراق، به هیچ روی حکومت عربستان نخواهد پذیرفت که در جنوب این کشور و در همسایگی‌اش دولتی شیعی و یا گروهی ولو کوچک در حد حزب الله لبنان به وجود آید

«رشدی یونسی»، مدیر مرکز مطالعات خاورمیانه در گروه مطالعات اوراسیا در نیویورک در این باره معتقد است که بحران یمن را می توان یک رقابت جدی برای تسلط بر منطقه خاورمیانه از سوی دو قدرت منطقه ای یعنی ایران و عربستان به حساب آورد . هر دو کشور امروز درگیر یک جنگ نیابتی در چند نقطه از منطقه خاورمیانه از جمله در لبنان و عراق هم هستند.

با نگاهی دقیق به مناطقی که ایران در آن نفوذ جدی دارد می توان دریافت که این کشور توانسته است، جنگ با دشمنانش را به خارج از مرزهای ملی اش منتقل کند.

با نزدیک شدن به پایان سال جاری میلادی و باز نشدن گره های مذاکرات هسته ای ایران و غرب ، بیم آن می‌رود که بحران ناشی از پرونده هسته‌ای ایران به اشکال گوناگون درمنازعات منطقه‌ای نمود پیدا کند.

پاورقی:

۱- کشور اریتره در شرق دریای سرخ و روبه‌روی یمن و عربستان سعودی واقع شده‌است. شهر عصب در جنوبی‌ترین نقطه اریتره قرار دارد که گفته می شود از این نقطه سلاحهای ایرانی به یمن برده می‌شوند.