استمرار بحران اقتصادی

دکتر امیر مدنی

بحران اقتصادی آمریکا که به تمامی جهان گسترش پیدا کرده‌است، رو به وخامت دارد. چنان که ژوزف استیگلیتز (J.Stiglitz) می‌گوید حداقل تا ۲۰۱۰ میلادی وضع به همین منوال خواهد بود. در حالی‌که اقتصادهای بزرگ و کوچک شاهد فرار و گریز گاه‌های رشد شده‌اند، آغاز ورود به انجماد رکود باعث پیدایی خرس‌های غول پیکر حیرت آوری شده‌ است.

بحران‌های ادواری و ساختاری به همراه حباب های موسمی محصول کار میلیون‌ها انسان و سرمایه‌گذار خرد و متوسط را به نفع سرمایه بزرگ در مکانیزمی به ظاهر دمکراتیک ضبط و مصادره می‌کند و سرمایه‌ی مالی، سرمایه‌ی صنعتی و ریشه‌های آن را به همراه ماحصل کار می‌بلعد.

در نگاه نخست چنین به نظر می‌رسد که بحران سرمایه‌ی مالی در بورس‌های بزرگ مساله‌ی سرمایه‌داران و سرمایه‌گذاران است. در حالی که این بحران‌ها به سرعت وارد جهان اقتصاد واقعی و صنعت شده تمامی جامعه‌ی جهان کار را بویژه در بخش‌های پایینی از طریق بیکاری و تورم دچار وضعیت‌های معیشتی بسیار سخت می‌کند.

بحران حبابی انرژی چنان وضعیتی را می‌آفریند که بهای بشکه‌ی نفتی در بورس به بیش از ۱۴۰ دلار افزایش پیدا کند در حالی که بشکه‌ی فیزیکی نفت دارای مشکل فروش می‌باشد. بهای بالای نفت بورسی (که خود به ناگاه فرو می‌ریزد) چنان وضعی را ایجاد می‌کند که زمین‌های کشاورزی بسیاری به تولید محصولاتی بپردازند که قادر به تولید سوخت می‌باشند.

به این ترتیب تولید مواد غذایی کاهش یافته، قیمت این مواد همچون آرد و نان و برنج دارای چنان افزایشی می‌شود که میلیون‌ها انسان در تأمین غذای لایموت خود دچار مشکلات جدی می‌شوند . کاهش قدرت خرید طبقات فرو دست و متوسط و خیل بیکار شدگان، بارزترین نشانه‌های بحران است.

رقم بیکاران آمریکا یعنی بزرگترین اقتصاد دنیا از مرز ۱۰ میلیون گذشته است. شمار بیکار شدگان تنها در ماه نوامبر ۲۰۰۸ در آمریکا ۵۳۳۰۰۰ نفر و در ماه دسامبر ۵۲۴۰۰۰ نفر بوده است. در سال ۲۰۰۸ اقتصاد آمریکا ۰۰۰/۶۰۰/۲ شغل را از دست داده ‌است. امری که از سال ۱۹۴۵ بی‌سابقه بوده است.

به اعتقاد بیشتر صاحب نظران علت بحران کنونی، وام‌های رهن اولیه (subprime) است. بحرانی که خود مشتق از ترکیدن حباب سهام تکنولوژیک (سال ۲۰۰۱) است. هر دو بحران به نوبه‌ی خود ریشه در جهانی‌سازی غیردمکراتیک دارند. تمامی این بحران‌ها به همراه دیگر بحران‌ها ریشه در سیستم اقتصادی لیبرال دمکراسی دارد که نتوانسته است دستاوردهای لیبرال دمکراسی را سوسیالیزه کند.

از همین رو جرج سوروس شاگرد کارل پوپر در «London School of Economics» بدون اشاره به ریشه‌های اصلی، این بحران عظیم را به درستی محصول انباشت و پنهان داشت بحران‌های چندین دهه می‌داند. به گفته‌ی سوروس علت این بحران، اعتبارات آسان و بهره‌های پایین در دراز مدت است. سوروس که از «بنیادگرایی بازار» حاکم در آمریکا انتقاد می‌کند، می‌گوید:

بازارها نمی‌توانند خود تنظیم و خود اصلاح باشند و حضور و دخالت دولت ضروری است. به اعتقاد سوروس بحران فعلی بسیار وخیم‌تر از آن چیزی است که تصور می‌شود¹.

برای درک اضطراب سوروس کافی است نگاهی به وضعیت سهام سه کمپانی ای. آی. جی (A.I.G)، سیتی گروپ (citi group) و جنرال موتورز (G.M) بیفکنیم. ای.آی.جی که بزرگترین شرکت بیمه دنیا بوده است هم اکنون با قرض ۸۰ تا ۱۲۰ میلیارد دلاری تحت نظر دولت آمریکا به پیش می‌رود تا تکه تکه شود و به فروش برسد و بتواند قرض‌های خود را پرداخت کرده، آنگاه اعلام ورشکستگی کند.

ای.آی.جی در بخش بیمه‌ای خود (Core business) سودزا بوده و هست. پوسیدگی و ورشکستگی در هالدینگ (holding)ی است که در رأس کمپانی واقع شده و تنها در یک معامله‌ی بورسی از ۳۰ تا ۴۰ ملیارد دلار ضرر کرده‌ است.

سیتی گروپ که بزرگترین بانک آمریکا و احتمالاً جهان بوده است، بعد از یک افزایش سرمایه‌ی سنگین و دو تزریق نقدینگی ۲۰ و ۲۵ میلیارد دلاری توسط دولت آمریکا از صندوق‌های پس انداز و دولت آمریکا این ضمانت را دریافت کرده‌ است که تا ۳۰۶ میلیارد دلار پوشش داشته باشد. این بدان معنی است که این بانک رقمی در حدود ۴۰۰ میلیارد دلار را کسر آورده است .

جنرال موتورز که نخستین صنعت اتومبیل سازی جهان بوده است اگر در دسامبر ۲۰۰۸ کمک دولت آمریکا را دریافت نمی‌کرد، حتی حقوق کارمندان خود را نمی‌توانست پرداخت کند. رقم ۱۴ میلیاردی کمک نیز به جنرال موتورز امکان می‌دهد که تنها تا مارس ۲۰۰۹ بتواند پیش رود. در این سیستم ورشکسته و خیل عظیم بیکارشدگان حقوق مدیران عالی رتبه (حتی فاسد) همچنان ارقامی حیرت آور باقی می‌ماند. در سال ۲۰۰۵ گلدمن ساچس (Goldman Sachs) به کارمندان خود ۱۰ میلیارد دلار پاداش داده ‌است.

بدین شکل سه کمپانی شاخص در بخش بانکی (سیتی گروپ C.) در بخش صنعتی (جنرال موتورز G.M.) در بخش بیمه‌ای (ای. آی. جی A.I.G) به کلی ورشکسته‌اند. وضعیت این سه انستیتوی مالی، صنعتی و بیمه‌ای نمودار وضعیت کلی بزرگترین اقتصاد دنیاست. یعنی سیستم اقتصادی آمریکا – انگلیس (که چندین بانک را همچون B & B ملی اعلام کرده ‌است) به کلی ورشکسته است. این وضع به گفته پرزیدنت اوباما نتیجه‌ی بی‌مسیولییتی‌ها و به گفته‌ی رییس جمهور چین «ون» و روح قدرت در روسیه پوتین در داووس ۲۰۰۹ به خاطر رفتارهای امریکا می‌باشد.

سیستم اقتصادی آمریکا – انگلیس یعنی آن سرمایه‌داری که بر آن است تا در مراکز مهم خود به جذب و اداره‌ی سرمایه‌های مالی و پژوهش علمی در سطوح عالی پرداخته، کار عملی را به دیگر ملل محول کند، به این طریق مجموع ماحصل کار عظیم بشری و ثروت منابع را از طریق این مدیریت کنترل می‌کند.

وخامت اوضاع به گونه‌ای است که جناح کمتر ماجراجوی سرمایه‌داری که به فکر نجات سیستم از بهر بقای آن است با مواضعی «نو کینز»ی خواستار دخالت و حضور دولت در تنظیم بازار است. اما در واقع مشکل تنها غیاب حضور دولت‌ها که خود دارای گرایش‌های اجتماعی متفاوت هستند نیست. مساله ماهیت اجتماعی وضعیت و بحران است.

تقریباً تمامی صاحبنظران همچون ماکس اتته (Max Otte) از دانشگاه ورمز (Worms) و مولف کتاب «فروپاشی» (Crash Der) که ورشکستگی جنرال موتورز و سقوط بورس‌ها را پیش بینی کرده بود، ریشه‌ی بحران کنونی را در وام‌های نا استوار مسکن و رهن اولیه (Subprime) می‌دانند.

یعنی کسری در بیلان بانک‌‏ها اینبار ظاهراً در وام‌‏های نا ا ستوار مسکن ریشه دارد به این معنا که بانک‌‏های تجاری و سرمایه‌‏گذاری از سویی با سرمایه‌گذاری در بخش مسکن و از سویی با پرداخت وام به اقشار کم درآمد که قادر به بازپرداخت آن وام‌‏ها نبودند قیمت مسکن را به‌‏حدی غیرقابل باور رساندند و وام‌‏های نااستوار را در صندوق‌‏هایی جدید به سهام تبدیل کرده، آنها را به‌‏عنوان سهام ممتاز به فروش رساندند.

از سویی دیگر، قیمت‌‏های گزاف مسکن را که در اثر حباب آفرینی به سطوح نجومی‌ رسیده بود در بیلان‌‏های خود به‌‏عنوان دارایی منظور کردند و این سهامی را که هیچ پایه‌ی اقتصادی واقعی نداشتند به همراه مشتقات (derivates) مرتبط در بورس‌های جهانی به خرید و فروش گذاشته‌اند.

چنان که پیش از این گفتیم، این وضع در بازار مسکن خود ریشه در بحران سهام تکنولوژیک (NASDAQ) دارد که حباب آن پیش از انفجار برج‌‏های دوقلوی نیویورک و مرگ سه هزار انسان بی‌‏گناه ترکید.

از سال ۲۰۰۱ مقامات بانک مرکزی آمریکا در هماهنگی با نومحافظه‌‏کاران و برای اجتناب و پیشگیری از رکود اقتصادی بهره‌‏های بانکی را به‌‏حدی پایین آوردند (تا حدود یک درصد) تا رونق در بخش ساختمان بتواند وضعیت اقتصادی را به گونه‌‏ای تثبیت کند تا اقشار متوسط و مرفه آمریکا بتواند به ‏مصرف مبتنی بر قرض خود به ‏ضرر بخش‌‏های دیگر جهان ادامه دهد.

به این ترتیب تحت ریاست آلن گرنیسپن، (A.GREENSPAN) اقتصادی دوپینگی و مبتنی بر آماری دستکاری شده‌، امکان حباب آفرینی را در کنار بحران‌‏های ادواری و ساختاری فراهم می‌‏کرد.

اما این ریشه‌‏ها به نوبه خود بر ریشه‌‏های و علل دیگر استوار بودند. در واقع ریشه‌‏های این سونامی‌‏های مکرر که در دوران نئوکان و حاکمیت بوش و دنباله جهانی آنها به اوج خود رسید. در واقع در جهانی‌‏سازی (گلوبالیزاسیون)ی است که بی‌‏مرزی و آزادی را برای سرمایه‌‏ها تامین کرده‌است و حقوق شهروندی و حقوق جهان کار را در درون مرزهای ملی و طبقاتی به‌‏گونه‌‏ای مسدود نگه داشته است تا بتواند دامنه آنها را هر چه بیشتر محدود کند و به کمک استبدادهای محلی، شهروند را به ‏رعیت بدل کند.

در این سیستم فکری مبتنی بر اقتصاد جنگی (WARFARE) که به محیط‌‏ زیست نیز بی‌‏توجه است، سیستم مبتنی بر کار و خدمات اجتماعی (WELFARE) هر چه بیشتر مورد تهدید قرار می‌‏گیرد و جنگ و بی‌‏امنیتی و تروریسم جانشین صلح و امنیت و حقوق می‌‏شود.

از آغاز بحران تاکنون بیش از ۲۸۰۰ میلیارد دلار را انستیتوهای مالی جهان از دست داده‌اند. در حالی که ۹۹۰ میلیارد دلار صرف ساخت خانه‌هایی شده ‌است که به فروش نرفته‌اند. ۲۰۰ میلیارد دلار رقمی است که چینی‌ها برای سرمایه‌گذاری در جهان اختصاص داده‌اند. در حالی که بورس‌های جهانی از آغاز بحران ۲۳۰۰۰ میلیارد دلار از دست داده‌اند². اما از آنجا که پول‌ها گم نمی‌شوند، سوال مطروحه این است که این پول‌ها به کجا رفته‌اند؟

درست در زمانی که بورس‌ها سقوط می‌کنند و مبالغی نامحدود از سرمایه‌ی سرمایه‌گذاران خرد و متوسط نابود می‌شود، سرمایه‌داران بزرگ به خرید سهام با قیمت‌های پایین می‌پردازند، به این ترتیب وارن بافت (Warren Buffett) ثروتمندترین مرد دنیا با رقم خنده آور ۱/۲ میلیارد دلار سهمی قابل ملاحظه را در کمپانی جنرال الکتریک بدست می‌آورد.

در حالی که سیلویو برلوسکونی (S.Berlusconi ( نخست وزیر ایتالیا ۱۶ میلیون یورو سهام کمپانی «مدیاست» متعلق به خود را در حالی که پایین‌ترین قیمت تاریخی خود را دارد در نیمه اکتبر سال ۲۰۰۸ خریداری می‌کند. و شاهزاده سعودی الولید بن طلال ۳۵۰ میلیون دلار از سهام سیتی بانک (Citibank) را می‌خرد.

میزان وخامت اوضاع معلوم نیست. دولت‌های جهان همراه با پایین آوردن نرخ بهره پول (در آمریکا از صفر تا ۲۵/۰ و در اروپا ۲%) ارقام هنگفتی از پول مالیات دهندگان را به نجات کمپانی‌ها و صنایع اختصاص داده‌اند.

دولت بوش طرحی ۷۵۰ میلیاردی کمک‌ها را به اجرا گذاشت. در حالی که دولت اوباما قصد ارائه و اجرای طرحی ۱۰۰۰ میلیاردی را در برنامه دارد. مبلغ مشابه را دولت ژاپن برای رونق اقتصادی، اختصاص داده ‌است. دولت آلمان نیز که نماینده سرمایه‌داری صنعتی رنان (Renan) است بعد از امتناع اولیه به ناچار مبلغ ۴۰۰ میلیارد یورو را برای نجات موسسات صنعتی- مالی و رونق اقتصادی اختصاص داده ‌است.

دولت‌های دیگر نیز متناسب با وضعیت خود مبالغ هنگفتی را به این امر اختصاص داده‌اند. بسیاری از تحلیلگران، کل سیستم را ورشکسته می‌دانند. یکی از بزرگترین سخنگویان سرمایه جهانی یعنی دیلی تلگراف نوشته است (۱۸ اکتبر ۲۰۰۸): « روز ۱۳ اکتبر آن روزی در تاریخ است که سرمایه‌داری انگلیس به شکست خود اعتراف کرده‌ است.»

تلگراف از انگلیس سخن می‌گوید ولی روشن است که منظور می‌تواند کل نظام سرمایه‌داری باشد.

به نظر می‌رسد که همگان راه برون رفت از بحران را در تزریق نقدینگی و کاهش سود بانکی می‌بینند (حتی استیگلیتز و کروگمن اگر چه با گرایشی متفاوت، بر ضد اقتصاد نظامی و در جهت اقتصاد مدنی). به این مفهوم که راهی غیر از کنترل دمکراتیک بیشتر، نیست.

وضعیت جدید باید آن طور که انگلا مرکل تقاضا می‌کند و مورد موافقت جوژف استیگلیتز است تحت نظارت یک سیستم نظارتی بین‌المللی باشد. برخی نیز ایده‌ی دولت پدرسالار (Big Government) را مطرح می‌کنند . جمعی از اقتصاد دانان با گرایش دمکراتیک نیز از لزوم توجه به اقتصاد واقعی (Economia reale) و «بانک داری اخلاقی» که مفهومی بسیار نزدیک به بانک داری اسلامی که سرمایه‌گذاری در اقتصاد واقعی و اجتناب از اقتصاد مجازی است، سخن می‌گویند³.

تقریباً همگان به اتفاق در فکر نجات سیستم هستند. به دیگر سخن هیچ کسی را حتی جرأت اندیشیدن به آلترناتیو و سیستمی جایگزین نیست. اجلاس سران بیست اقتصاد بزرگتر دنیا، یعنی G 20 در واشنگتن نیز به هیچ تصمیمی نرسید و چیز تازه‌ای را نیز ارائه نداد. در این اجلاس جرج بوش همچنان بر مفاهیم فرسوده‌ی اقتصاد به اصطلاح آزاد پافشاری کرد و از ضرورت آزادی سرمایه سخن گفت. چین و هند و روسیه و دول اروپای متحد نیز چاره را در تزریق نقدینگی و کاهش سود بانکی دیده و از لزوم تلاش برای بازگشت به رشد سخن گفته‌اند.

در ایران برخی از صاحب نظران باورمند به راه رشد سرمایه‌داری (مثلاً آقای غنی نژاد و نوشته‌های سایت رستاک) به توضیح واضحات اقتصاد سرمایه‌داری پرداخته و از نظریه‌ی فرسوده‌ی بازار تنظیم کننده‌ی قواعد خود دفاع کرده و دعوت به آن می‌کنند که باید همچنان منتظر معجزات سرمایه‌داری باشیم.

این آراء با نادیده گرفتن بحران‌های حبابی، ادواری و ساختاری سیستم، سرمایه‌داری را هنوز با تأخیری چند صد ساله همچون شاه میداس «فاوست» گوته قادر به طلا کردن همه چیز می‌دانند.

برخی آراء، تفاوت‌های دانسته و معلوم سرمایه‌ی صنعتی و تجاری را توضیح می‌دهند⁴ و در این تفاوت راه حل‌های برون رفت از بحران را جستجو می‌کنند. در حالی که تأملات و استنادات گاه عمیق و اشارات بسیار نغز برخی از صاحب نظران⁵ به جای پرداخت ممکن به آرا، به «شبح مارکس» و درک و تحقق انحراف روسی آرای وی به گونه‌ای می‌پردازند که علی رغم طرح برخی مسائل به گونه‌ای درست، راه حلی ارائه نشود.

مساله به سادگی اینجاست که همگان بحران را باور دارند. برخی همچون فرانسیس فوکویاما نومحافظه کار ظاهراً نادم، علیرغم اعلام پایان لیبرال دمکراسی در صفحات نیوزویک غیر از استمرار سیادت سرمایه چیز دیگری را ترسیم نمی‌کند. وی که پیشتر از «پایان تاریخ» و بی جانشین بودن نظام سرمایه‌داری سخن می‌گفت در موج سواری خود با عکس برداری از بحران، از «فروپاشی تفکر سرمایه‌داری و آمریکا» سخن می‌گوید.

جرج سوروس، سرمایه‌گذاری که بانک مرکزی انگلیس را به زانو درآورد، می‌گوید: برای عبور از این بحران بسیار سنگین، تمامی پول‌های عالم را خرج خواهیم کرد. در حالی که پرزیدنت اوباما می‌گوید: وضع پیش از آنکه بهتر شود بدتر خواهد شد.

پرزیدنت اوباما که وارث زمین سوخته نو محافظه کاران فرقه نیوکان است چاره‌ای جز تشویق فدرال رزرو به چاپ دلارهایی بیشتر و بی پشتوانه در پیش رو نمی‌بیند. هرچند تلاش برای کاهش بودجه نظامی و حرکاتی در جهت اقتصاد سبز اعمالی سنجیده‌اند که می‌توانند به نتایجی بینجامند.

اقتصاددانان برجسته‌ای چون برندگان جایزه‌ی نوبل اقتصاد، پاول کروگمن و ژوزف استیگلیتز از کنترل بیشتر سخن می‌گویند و پیشنهاداتی عملی (بر ضد اقتصاد نظامی و در جهت اقتصاد مدنی) و بایسته‌ی توجه و احترام ارائه می‌دهند. اما چنان که گفتیم کمتر کسی بیرون از سیستم به اندیشه می پردازد.

تایمز مالی در ناتوانی جست‌وجو و ارائه‌ی راه حلی قابل پذیرش تنها به ستایش «‌کینز» می‌پردازد و گاردین از بالا رفتن حیرت آور فروش آثار مارکس سخن می‌گوید.

برخی از صاحب نظران ایرانی درون سیستم سیاسی نیز با اشاره‌ای نغز به سخنان روزا لوکزامبورگ از «سوسیالیزم یا بربریت» سخن می‌گویند. چپ‌های سنتی نیز غافل از آن هستند که سوسیالیزم به آن شکلی که توسط مارکس و انگلس درک شده بود در تلاش برای بهبود وضعیت کارگران و طبقات فرودست در جست‌وجوی عدالتی نوین به دلیل شرایط زمان، اصل را کسب قدرت و حق برای دست یابی به امکان مصرف قرار داده بود.

اما به راستی مساله این است؟

آیا نگریستن در شکسته‌های آیینه‌ی بزرگ حقیقت رهنما و چاره است؟ افقی دیگر وجود ندارد؟ آیا در این افق، یعنی برداشت مستمر از طبیعت بدون رعایت روح طبیعت بدین سیاق ممکن است؟ با یکدیگر به تأمل بپردازیم.

«تلاش جهانی (گلوبال) می‌تواند در این کلمات ساده خلاصه شود: برای رسیدن به سطحی از امکان رشد در استمرار وضع بشریت، باید امکان مصرف فرودستان جهان افزایش یافته و بطور همزمان تأثیر کلی انسان بر محیط افزایش یابد. برای تحقق این منظور نیاز به رشد تکنولوژی، تغییر در رفتار افراد و برنامه ریزی‌های وسیع، نیاز به احترام متقابل بیشتر و تقسیم مسئولیت‌ها در میان کشورهاست.

«تحقق این برنامه حتی در بهترین شرایط نیازمند چندین دهه کار است. اما هیچ حزب سیاسی مدرنی نیست که با این برنامه دارای محبوبیت شده باشد. چنین حزبی قطعاً نماینده ثروتمندان نیست، ثروتمندانی که می‌توانند بهبود وضعیت فرودستان را از طریق کاهش تاثیر تخریبی خود بر جهان عملی سازند.»

به نظر نویسندگان کتاب «محدودیت‌های رشد»⁶ که این جملات از کتاب آنان نقل می‌شود، بیش از 20 سال است که بشریت در شلیک دیوانه وار (Overshooting) و تیر خلاص پایانی است. شلیکی دیوانه وار به کره زمین که در مصرف بی حد و حصر تمامی هستی را به سوی نابودی و شکافت چهار رکن عناصر سوق می‌دهد. جستجوی تعادل در این سیستم مصرف دیوانگی مطلق است. دیوانگی دیوانه‌ای که اعضای بدن خود را می‌خورد.

حتی هنگامی که انیشتن از «سوسیالیسم، راه حلی گریز ناپذیر» سخن می‌گفت ( ماه می ۱۹۴۹، Monthly Review) احتمالا این دیوانگی را در ذهن حاضر نداشت. چاره احتمالی نه در بازخوانی مارکس که در بردن اندیشه مارکس به یکی از پایه‌های فلسفی خود، یعنی تفکر باروخ اسپینوزا و «قاعده پیوستگی» (Lex Continui) یعنی پیوستگی هستی در گوهری واحد است. همان مفهومی که اروین لاسزلو (E.Laszelo) پرزیدنت کلوپ بوداپست با اشاره به طبیعت از «وحدت و نه سلطه» با آن سخن می‌گوید.

مفهومی که به زیبایی در رقص عرفانی بالرین ایرانی تبار بنفشه صیاد به نام «رقص وحدت» شکل هنری می‌یابد.

ابوعلی مسکویه می‌گوید: ماهیان نزد شاه خود رفتند و گفتند آبمان بنمای. شاه ماهیان گفت چیزی غیر آبم بنمایید.

«قاعده پیوستگی» اسپینوزا صورت ناسوتی تمثیل لاهوتی ابوعلی مسکویه و کلید درک هستی در پیوستگی پانته ایستی (مسکویه) و غیر آن یعنی پیوستگی مادی (اسپینوزا) است.

در حالی که رابرت کاگان اندیشمند نومحافظه کار از «فرو ریختن غرب» سخن می‌گوید و هانتینگتون به مرگ خویش از جهان می‌رود و برنارد لوئیس در تاریکی همیشه‌ی اندیشه‌ی خود در پی ساخت لشکری دیگر از برای جنگ‌های دیگر است و ارواح شریری چون مایکل لدین و ریچارد پرل و اعضای رنگارنگ فرقه‌ی نو محافظه کار متمرکز در AEI همچنان به جنگ همچون راه حل می‌نگرند.

آلدو اسکیاونه از ناتوانی فرهنگ راست و مثلث «لاهوت، اقتصاد، وطن» در توضیح هستی سخن می‌گوید⁷. چپ سنتی نیز جز بازآفرینی نسخه‌های پیشین و توسل به روش‌های مکانیکی چیز دیگری ارائه نمی‌دهد، راه غیر از درک هستی در پیوستگی نیست.

پیوستگی هستی با مرکزیت انسان آن‌گونه که میکل آنژ در «رستاخیز» و «میرداماد» در مشاهدات عرفانی (اولی در سال ۱۰۱۱ هجری و دومی در نیمه شعبان سال ۱۲۰۳ هجری) خود درک می‌کنند. راه چپ برنامه‌های اجتماعی نمی‌تواند غیرایدئولوژیک نباشد. یعنی حفظ روش نبوغ آمیز بنیان گذار فلسفه‌ی علمی و درک وی در ریشه‌های اصلی فلسفی خود، یعنی تفکر اسپینوزا و اندیشیدن به انسان و حقوق جهان کار در پهنه افقی قدرت. انسانی در گستره طبیعت و در پیوستگی با طبیعت.

به گفته‌ی ‌الکساندر بائوزانی (A.Bausani) ابوعلی سینای مشائی با نقلیاتی همچون «حی ابن یقظان» به تصحیح اشراقی تفکر مادی ارسطو می‌پردازد. توحیدیان که به تعاون و حقوق جهان کار و سرمایه‌ی اجتماعی باور دارند، نیز می‌توانند این‌گونه به فلسفه‌ی علمی نزدیک شوند و پیروان فلسفه‌ی علمی ناب نیز می‌توانند با نگه داری مفهوم افیون در اندیشه بنیان گذار فلسفه‌ی علمی در حوزه‌ی باور خصوصی، امکان اتحاد بخش‌های گوناگون ترقی خواهی را فراهم آورند، تا جهان کار بتواند از دموکراسی و حقوق شهروندی به همراه حقوق انسانی و طبیعت در برابر یورش فرهنگ مصرف گرایی که همه چیز را به سوی نیستی می‌برد، دفاع نماید.

در چهارچوب موجود جهانی و وضعیت لحظه کنونی اقتصاد، راهی جز اصلاحات و کنترل بیشتر دمکراتیک و وضع مقررات جدید نمی‌توان تصور کرد. حد نهادن و محدودیت آفرینی برای عمل سرمایه مالی و توجه به سرمایه صنعتی که در جستجوی توافق با جهان کار است و محترم شمار طبیعت، و این تنها به مثابه نخستین گام در جست‌وجوی افقی دمکرا تیک تر و ا ز برای جهانی نه کامل که بهتر.

پاورقی‌ها:

۱- مصاحبه با اشپیگل؛ ۱۶ / ۱۲ / ۲۰۰۸

۲- Internazionale 775, 19 dicembre 2008 Kerstin Kohlenberg, Wolfgang Uchatius.

۳- .Gianni Del Vecchio. la finanza islamica 11 Dec 2008 Reset

۴- شاپور رواسانی.

۵- دکتر محمد رضا تاجیک و هم اندیشان.

۶- The Limites to Growth - D.H.Meadows, D.L.Meadows, J.Randers, W.Behrens.

۷- Aldo Schiavone La Repubblica.17/10/2007.