فقه و چالش‌های پیش رو

سراج‌الدین میردامادی

دومین کنفرانس «شورای جهانی فقه اسلامی» روز پنجشنبه، دوازدهم مارس در شهر استامبول ترکیه، با حضور جمعی از فقهای کشورهای مختلف، کار خود را آغاز کرد. در این زمینه گفت‌وگوی کوتاهی کرده‌ام با آیت‏الله سید ابوالقاسم دیباجی، دبیرکل این شورا.

عنوان کلی این سمینار و موضوعاتی که مدعوین حول آن به بحث و تصمیم‏گیری می‏پردازند، چیست؟

عنوان کلی کنفرانس «فقه و چالش‏های پیش رو» (یا چالش‏های عصرما) است.

اولین موضوعی که بحث می‏کنیم و اولین محور، عبارت است از مساله‏ی وطن و ملی‏گرایی، که از نظر اسلامی، معنی وطن و مواطنه چیست؟ حدود آن چیست؟ و ضوابط آن از نظر شرعی و فقهیی، چه خواهد بود؟

می‏دانید که امروز میلیو‏ن‏ها مسلمان در دنیا، تابعیت‏های دیگری گرفته‏اند. آیا می‏توانیم بگوییم آنان جزو آن کشور حساب می‏شوند؟ التزاماتی که در آن کشور دارند، چیست؟ این یک موضوع است.

به طور طبیعی، می‏دانیم وطن، رابطه‏ای است بین انسان، هر انسانی، و آن‏جایی که به دنیا می‏آید، رشد می‏کند و علائقی که در آن‏جا دارد. این موضوع اول است.

کنفرانس شورای جهانی فقه اسلامی

موضوع دوم، دمکراسی در فقه اسلامی است. دمکراسی اساسا برای یک انسان، از دیدگاه فقه و مسائل فقهی چیست؟

موضوع سوم، عبارت است از مساله‏ی حقوق خانم‏ها. حقوق زن بسیار مساله‏ی مهمی است. به این دلیل که ما نباید انکار کنیم، بیش از نصف جمعیت دنیا را خانم‏ها تشکیل می‏دهند. اگر فرض کنید، آنان یک روز دست از کار بکشند ـ امروز دنیا تبدیل به یک دهکده شده ـ خیلی از چیزها، اصلا مختل خواهد شد. این یک واقعیت است. ما با چه دیدگاه جدید و با چه اندیشه‏ی جدیدی راجع به زن و شخصیت زن، برخورد می‏کنیم.

موضوع چهارم، فقه بین گذشته و اصالت فقه و فقه سنتی ومبادء فقهی و بین حوادثی که امروز در دنیا به‏وجود می‏آید. یعنی، اساساً فقه باید بررسی شود بین گذشته و الان که با حوادثی که روبرو می‏شود، با چالش‏هایی که به‏وجود می‏آید، فقه چگونه می‏خواهد برخورد کند.

یک نمونه‏ی آن، همین اهانت به رسول خدا بود. خُب، این‏جا اندیشه‏ها مختلف بود. گروهی می‏گفتند، به‏طور کلی قطع رابطه شود. گروه دوم می‏گفتند، از نظر اقتصادی قطع رابطه کنیم. گروه دیگری می‏گفتند، برخورد فرهنگی با این‏ها بشود.

چه موضعی را باید اساساً در برابر حوادثی این‏گونه که به عنوان مثال عرض کردم، پیش می‏آید، گرفت. ما باید چه برخوردی داشته باشیم که دوگانگی نباشد.

امروز در دنیا بیش از هفت میلیارد انسان زندگی می‏کند. ما مسلمان‏ها، یک پنجم آن‏ها هستیم. نمی‏توانیم دور آن‏ها را یک دایره بکشیم و خودمان را در یک زاویه قرار بدهیم و توجهی به این مسایل نداشته باشیم.

بدون تردید، باید فقه برای این مساله، راهی پیدا کند و ما فکر کردیم، اولین راه این است که اختلافات بین خودمان را حل کنیم. به همین دلیل، مذهب‏های مختلف، اندیشه‏های مختلف الان این‏جا حضور دارند. بعد از آن، بتوانیم با غرب رابطه‏ی جدیدی آغاز کنیم و ذهنیت جدیدی از اسلام، به آن‏ها بدهیم.

از چه کشورهایی در این سمینار شرکت کرده‏اند؟

نزدیک به چهل کشور در این سمینار شرکت کرده‏اند. از خیلی از کشورهای اروپایی، و کشورهای عربی، شرکت کرده‏اند.

آیا این جمع این قابلیت را دارد که در خصوص مسائل مهمی، مثل سنگسار، قطع دست و سایر مجازات‏های خشن در احکام حدود اسلامی هم تصمیم‏گیری کند و یا تجدید نظری را به عمل بیاورد؟

بله، بدون تردید. تجدیدنظر و رأی دادن، شأن اندیشمندان اسلامی و فقهای اسلامی است و بدون تردید این صلاحیت را دارند. اگر هم بنا باشد یا فرصتی پیش بیاید یا مناسبتی باشد، بدون تردید در این زمینه‏، تجدید نظر می‏‏‏‏کنند و نظرشان را خواهند گفت.