روایت دکتر نوری‌زاده از انزوای آیت‌الله طباطبایی قمی

گفت‌ و گوی سراج‌الدین میردامادی با دکتر علی رضا نوری‌زاده

آیت‏الله حاج آقا حسن طباطبایی قمی، اولین روحانی بلندپایه‏ و مرجع تقلیدی بود که خیلی زود، پس از پیروزی انقلاب بهمن ۱۳۵۷ از صفوف انقلابیون جدا و هزینه‏ی مخالفت خود با حاکمان نظام نوپای اسلامی را با حصر خانگی طولانی‏اش پرداخت. در حالی که ایشان از نظر علم و دانش و تقوی، یکی از مراجع شیعه به شمار می‌آمد، ولی به خاطر شرایط به ایشان اجازه داده نشد که مرجع عام بشود و بیشتر یک مرجع خراسانی باقی ماند.

دکتر علیرضا نوری‏زداده، روزنامه‏نگار مقیم لندن، این بخش از تاریخ انقلاب را برای ما روایت می‌کند.

مرحوم حاج آقای حسن طباطبایی قمی، پدر ایشان مرحوم حاج آقا حسین و باز جد آن‏ها، همه شخصیت‏هایی بسیار متدین و مذهبی، در حد تعصب و در عین حال آدم‏های پرهیزکار و باتقوایی بودند.

مرحوم حاج آقا حسین بیشتر عمرش را در عتبات گذراند. ولی فرزند ایشان، مرحوم حاج آقای حسن، دلبستگی عجیبی به خراسان و مشهد داشت.

در حالی که ایشان از نظر علم و دانش و تقوی، یکی از معالم مرجعیت بود، ولی به خاطر شرایط به ایشان اجازه داده نشد که مرجع عام بشود و در همه جا باشد. ایشان بیشتر یک مرجع خراسانی باقی ماند.

حاج آقا حسن، بعد از پانزده خرداد، برخلاف آقای خمینی که به ترکیه و بعد هم نجف تبعید شد و در آن‏‏جا همه نوع امکانات داشت، بعد از زندانی شدن به کرج تبعید شد. در آن‏جا محیط بسیار محدودی داشت و تماس با او بسیار کم و مختصر بود.

اما در معنای حقیقی کلمه، ایشان انتظار داشت وقتی آقای خمینی برمی‏گردد و به جایی می‏رسد، ایشان را از یاد نبرد. به خاطر این‌که حاج آقا حسن، شریک آقای خمینی در جریان پانزده خرداد بود.

مرحوم تیمسار پاکروان وقتی صحبت از دستگیری‏ها کرد، اسم این دو را آورد. البته آقای محلاتی را در شیراز هم یاد کردند، ولی تمرکز روی آقای خمینی و حاج آقا حسن بود و ایشان بود که آن نطق معروف را کرد و به عنوان یک ملای مبارز و مجاهد شناخته شد.

آیت‏الله حاج آقا حسن طباطبایی قمی

وقتی انقلاب شد، ایشان اول نظر مساعدی داشت و امیدوار بود که نقطه‏نظرهایش مورد توجه قرار بگیرد. آقای احمد خمینی هم به علت ارتباط فامیلی (همسر آقای احمد خمینی، دختر آقای سلطانی طباطبایی بود و این‏‏ها خواهرزاده‏های آقای قمی بودند) به حاج آقا محمود، پسر ارشد آیت‏الله قمی، زیاد سر می‏زد و سعی می‏کرد این رابطه حفظ شود.

آیت‏الله قمی انتظاراتی داشت که حکومت جدید این انتظارات را برآورده کند و در عین حال، به اشخاصی نظر داشت که این اشخاص در جای‏گاه‏هایی قرار بگیرند. به این مسائل اعتنایی نشد.

در عین حال، آقای قمی در مسائل مذهب شیعه و اسلامی، بسیار متعصب‏تر از آقای خمینی بود. نمونه‏ای را برایتان بگویم: یکی از اولین اعتراض‏های آیت‏الله قمی به آقای خمینی این بود که به چه مناسبت پسرها و دخترها را آورده‏‏اند، در صحن امام رضا با هم سرود می‏خوانند.

مورد دیگر، مساله‏ی اعدام‏ها و دادگاه‏های انقلاب بود. آقای قمی بسیار به این مساله اعتراض داشت. برای این‌که ایشان روحانی بسیار متدینی بود، خیلی در این مسایل احتیاط می‏کرد و معتقد بود کشتن آدم‏ها به این سرعت، درست نیست. این دادگاه‏ها، داد‏گاه‏های بدی هستند و به نام اسلام و تشیع لطمه می‏زنند و آن را سیاه می‏کنند، آقای خمینی در این زمینه باید احتیاط کند.

بعد، ایشان شروع کرد به معترض شدن به رفتار مقاماتی که در مشهد و در خراسان، مسئولیت‏هایی را بر عهده گرفته بودند. خانه‏اش تحت نظر بود و به سادگی کسی نمی‏توانست به آن‏جا مراجعه کند.

در جنگ ایران و عراق، موضعی که ایشان بعد از فتح خرمشهر گرفت، موضع بسیار شجاعانه‏ای بود و همان موضعی بود که نهضت آزادی هم گرفت و بعضی از علمای دیگر هم گرفتند، ولی جرأت ابراز آن را نداشتند.

ایشان آن اعلامیه‏ی معروف را منتشر کرد که در این جنگ هم کشته و هم کشنده، هر دو به جهنم خواهند رفت. برای این‏که این جنگ دیگر دلیل و مشروعیت‏اش را از دست داده است و از این پس، ما نباید بجنگیم. می‏توان گفت، اولین ملایی بود که به این صراحت ادامه‏ی جنگ را بعد از فتح خرمشهر، تقبیح کرد.

این موضع‏گیری باعث شد که ایشان خیلی تحت فشار قرار بگیرد. آزار و اذیت او را شروع کردند، راه ارتباطی با او را بریدند، راه درآمدهایش را بریدند. افرادی را که خمس و سهم امام را به ایشان می‏دادند، آن‏قدر تهدید کردند که به مرور جرأت نکردند به کارشان ادامه بدهند.

همین مساله باعث شد که حاج آقا حسن در انزوا قرار بگیرد و رفت و آمد‏ها فقط محدود به خانواده و مریدانی شد که آن‏قدر به ایشان دلبستگی داشتند که حاضر بودند هر خطری را هم بپذیرند. به هرحال، حتا دیدار با آقای قمی پرهزینه شد.

این را هم می‏دانیم که آقای قمی اصولا به ولایت فقیه اعتقادی نداشت و همان اول هم به آقای خمینی گفته بود. ایشان ولایت فقیه را قبول نداشت و وقتی آقای خامنه‏ای که از شاگردانش بود و ایشان از میزان دانش، مدیریت و همه چیز او خبر داشت، خیلی طبیعی بود که موضع بگیرد و جلوی او بایستد.

این سال‏های آخر‏، حاج آقا حسن مقداری امکان رفت و آمد و فعالیت پیدا کرده بود که در دو سفر به مکه مشرف شد. در سفر دوم، حاج آقا محمود، فرزندش که سال‏ها در خارج بود و از حمله به نظام نیز خودداری نمی‏کرد و جایی که لازم بود انتقاد می‏کرد (حتی در مصاحبه با رسانه‏ها) در مدینه به پدر ملحق شد و به اصرار حاج آقا حسن که می‏گفت فرزندش باید باشد، به ایران رفت.

به خصوص که فرزند دوم حاج آقا حسن ، حاج آقا صادق طباطبایی قمی که روحانی و سردفتر اسناد رسمی بود، در سفر به مشهد، با اتومبیلش در یک تصادف مشکوک همراه همسر و فرزندانش به قتل رسیدند. این حادثه برای حاج آقا حسن بسیار گران تمام شد.

بنابراین، ایشان فرزندش حاج آقا محمود را با خود به ایران برد. حاج آقا محمود که به ایران رفت، قول‏هایی هم داده بودند که با او کاری نداشته باشند. اما بعد از مدتی ایشان را دستگیر کردند و به تهران بردند. دادگاه ویژه ایشان را احضار کرد و بعد به زندان بردند و تحت بازجویی بود.

چون حاج آقا حسن مریض بود، تا مدتی به او نگفته بودند. سرانجام به او خبر دادند. ایشان کسی را پیش شیخ عباس واعظ طبسی فرستاد و پیغام داد که اگر محمود ظرف بیست و چهار ساعت نیاید، من خودم بیرون می‏آیم و می‏دانم که چکار کنم.

در نتیجه، آقای طبسی به سرعت به تهران رفت، صحبت کرد و خلاصه حاج آقا محمود را آزاد کردند. ایشان به مشهد بازگشت و در کنار پدر بود تا روزی که ایشان درگذشت.

و در آخر این‌که تشییع جنازه‏ی ایشان در مشهد، نشان داد که جایگاه والایی نزد مردم مشهد و اهالی خراسان داشته است.