سی سال حقوق بشر

«تز ولایت فقیه، تز قلیلی از مسلمانان است»

محمدرضا اسکندری: محمد حسینی، کارشناس علوم قرآنی و مجتهد علوم حوزوی اهل سنت است. او در پاسخ به این سوال که کدام یک از مذاهب و ادیان در ایران، در سی سال گذشته، نتوانستند در زمینه‏های مختلف مسائل خود را حل کنند و جایگاهی داشته باشند، می‌گوید: «در میان مذاهب اسلامی و غیر اسلامی بهایی‏ها و اهل حق بیشترین صدمه را دیده‏اند. کمی که بالاتر بیاییم، دیگر ادیان غیراسلامی، مثل یهودی‏ها، زرتشتی‏ها، مسیحیان در رده‏ی بعدی قرار می‏گیرند. در میان مسلمانان هم اهل سنت، کم‏ترین حق را داشته‌اند.»

«باید نهادهای اجرایی برای حقوق بشر تاسیس شود»

اردوان روزبه: هادی قائمی، سخن‏گوی «کمپین حقوق بشر ایران» در ارتباط با ماده‏ی سی‏ام اعلامیه‏ی جهانی حقوق بشر می‏گوید: «قانون اساسی ایران بر اساس بسیاری از مواد اعلامیه حقوق بشر تدوین شده است. مثل آزادی مطبوعات، آزادی تجمعات، آزادی انجمن‏ها، اما در عمل می‏بینیم که در قوانین و آیین‏نامه‏هایی که در سطوح پایین‏تر تدوین شده، از این حقوق جلوگیری می‏شود و این دقیقاً نمونه‏ی تناقضی است که ماده‏ی سی‏ام اعلامیه‏ی جهانی حقوق بشر می‏خواهد از آن جلوگیری کند و این اجازه را به دولت‏‏‏ها، گروه‏ها و اشخاص ندهد.»

«جنبش دانشجویی، خواسته‏های خود را جزیی کرده است»

اردوان روزبه: حسن اسدی زید‏‏آبادی، مسئول کمیته‏ی حقوق بشر دفتر ادوار تحکیم وحدت، در ارتباط با اصلاحات می‌گوید: «اگر شرایط بعد از اصلاحات و اساساً خود اصلاحات را نتیجه‏ی نوعی تحول و تفاوت نگاه در قشر دانشجو ببینیم و یکی از حاملان اصلی جنبش اصلاحات و رفرم در ایران را خود دانشجویان ببینیم، مشاهده می‏کنیم که بروز اصلاحات در بعد تبلیغاتی آن و در مقطع تاریخی دوم خرداد ۷۶ از دانشگاه بروز پیدا کرد.» با وی در ارتباط با مسائل دانشجویان در طول نزدیک به دو دهه‏ی گذشته گفت‌وگویی کرده‌ام.

«از ماده ۲۹، نافرمانی مدنی استنباط می‌شود»

مینا جعفری: جامعه‏ی دمکراتیک، جامعه‏‏ای است که دارای چهار اصل است. یعنی چهار رکن را برای دمکراسی لحاظ می‏کنند: وجود قانون اساسی؛ وجود نظام پارلمانی یا مجلس؛ حضور احزاب سیاسی در جامعه؛ و مطبوعات آزاد. بر این اساس، جامعه‏ای می‏تواند برای حقوق افراد محدودیت قائل شود که دارای این چهار رکن باشد. وگرنه، اگر در چهارچوب جامعه‏ای برای حقوق و آزادی‏های افراد محدودیت‏هایی تعیین شود، آن عمل‏کرد، عمل‏کردی خوسرانه و فراقانونی است.

«هرگونه درخواستی را علیه امنیت کشور تلقی می‌کنند»

نسیم غنوی: همان‏طور که یک شهروند حق دارد برای بهبود خدمات شهری خود، اقدام به جمع‏آوری امضا بکند و به شهرداری منطقه‏ی خود بدهد تا مثلا، خط اتوبوس‏رانی جدیدی ایجاد شود، به همان نسبت هم سایر اقشار جامعه حق دارند برای تغییر قوانین تبعیض‏آمیز، امضا جمع‏آوری کنند. به عنوان مثال «کمپین یک میلیون امضا» تنها کاری که می‏کند، جمع‏آوری امضا برای تغییر قوانین تبعیض‏آمیز است. بنابراین، زن‏ها هم این حق را دارند که مراتب اعتراض خود را به گوش مقامات بالا برسانند.

«مجموعه فعالان حقوق بشر، نهادی سیاسی نیست»

پژمان اکبرزاده: احمد باطبی، دانشجویی بود که در تیرماه ۱۳۷۸، به دلیل حضور در درگیری رویداد هیجده تیر دستگیر شد و چند سالی را در زندان گذراند و بارها تا پای چوبه‏ی دار رفت. او در خصوص شکل‌گیری «مجموعه‏ فعالان حقوق بشر» می‌گوید: «مجموعه فعالان حقوق بشر، چهار سال پیش به صورت یک ایده در ذهن تعدادی از زندانیان سابق سیاسی که جزو فعالان سیاسی و دانشجویی محسوب می‏شدند، شکل گرفت و حاصل تجربه‏ی آن‏ها نسبت به فعالیت سازمانی و گروهی، حدااقل شکل دانشجویی‏اش در فضای ایران بود.»

«سهمیه جنسیتی دانشگاه‌ها، نقض ماده ۲۶ است»

مینا جعفری: متاسفانه چند سالی است که در دانشگاه‏های ایران، مساله‏ای تحت عنوان «سهمیه‏بندی جنسیتی» رواج پیدا کرده است. با سهمیه‏بندی جنسیتی، حق ابتدایی زنان برای ادامه‏ی تحصیل خیلی محدود شده است. به نظر من، به عنوان یک وکیل دادگستری، الان تنها راهی که برای حضور خانم‏ها در اجتماع و در جامعه‏ی مردسالار ایران وجود دارد، دانشگاه است. اما متاسفانه، سهمیه‏بندی جنسیتی حق ابتدایی خانم‏ها برای حضور در اجتماع را از آن‏ها می‏گیرد و این مخالف ماده‏ی بیست و شش اعلامیه‏ی جهانی حقوق بشر است.

«قانون جامع و کاملی در مورد کودکان نداریم»

محمد مصطفایی: قسمتی از ماده‏ی بیست و پنجم اعلامیه‏ی جهانی حقوق بشر در قانون اساسی کشور ما نیز درج شده و دولت مکلف شده است، شغل افراد را تضمین و از لحاظ اجتماعی آن‏ها را تامین کند. هم‏چنین هزینه‏ی زندگی افراد را از طریق فراهم ساختن شغل مناسب، مهیا کند. این ماده‏ی اعلامیه‏ی جهانی حقوق بشر، یکی از مواد اساسی‏‏ای است که مورد نیاز جوامع‏ کشورهای مختلف است و باید برای آن اهمیت خاصی قائل شوند. چرا که مشکلاتی در جامعه به وجود می‏آید و جرایم و جنایاتی که اتفاق می‏افتد، به دلیل کوتاهی‏ای خواهد بود که در مورد این ماده‏ی قانونی، از سوی دولت‏ها، انجام می‏گیرد.

نبوی: دوره خاتمی، فرصتی برای روزنامه‌نگاران بود

اردوان روزبه: سید ابراهیم نبوی، یکی از روزنامه‏نگاران و طنزپردازانی است که چندی است خارج از ایران و در اروپا زندگی می‏کند. وی در خصوص شرایط مطبوعات در سه دهه‏ی اخیر در ایران، می‌گوید: «در دهه‏ی شصت می‏توانیم بگوییم که اصلا مطبوعه‏ای نداریم. نشریات دولتی هستند. در دهه‏ی هفتاد، با جنبش اجتماعی دوم خرداد و رفتار نسبتاً منطقی و درست دولت آقای خاتمی، چیزی به اسم روزنامه‏نگاری خصوصی و حرفه‏ای در ایران رشد کرد. در زمان آقای احمدی‏نژاد هم، این‏ها آمدند سر روزنامه‏نگاری ایران را کلاه گذاشتند. یعنی با شیوه‏هایی جهت‏گیری روزنامه‏نگاری را عوض کردند.»

«زن و مرد در مقابل کار یکسان، اجرت مساوی ندارند»

نسیم غنوی: بسیاری از افرادی که در مشاغل مختلف مشغول به کار هستند، زیر خط فقر زندگی می‏کنند و نمی‏توانند شرایط زندگی مناسب را، آن‏طور که ماده‏ی بیست و سه‏ اعلامیه‏ی جهانی حقوق بشر بیان کرده که موافق شئون انسانی باشد، برای خود و خانواده‏شان تامین کنند. این امر ریشه در مسائل اقتصادی، تورم جامعه و مسائلی از این دست دارد. امیدوار هستم این مسائل حل شود و ما بتوانیم، لااقل، قوانینی را که قانون‏گذار در قانون اساسی تصویب کرده، به منصه‏ی ظهور برسانیم.

«یک قرن مبارزه برای حقوق برابر»

اردوان روزبه: روزنامه‏ی «ایران نو» و هفته نامه‏ی «زبان زنان» از جمله نشریاتی بودند که در دوره‏ی دوم مشروطه به نقد موانع سنتی و قوانین مذهبی می‏پرداختند. با این روی‏، زمان روی کار آمدن رضا شاه، انتقادات به تعدد زوجات، حق طلاق یک طرفه‏ی مرد و سن پایین ازدواج برای زنان، بیش از گذشته، در نشریات منعکس می‏شد. برگزاری دومین کنگره‏ی «نسوان شرق» در تهران نیز، مجالی دیگر برای اعتراض به قوانین خانواده بود. هدف اصلی این کنگره، تبلیغ برای تساوی زن و مرد بود.

«شکنجه‏ی سفید»

پژمان اکبرزاده: کیانوش سنجری در ارتباط با شرایطی که در زندان با آن روبرو بوده، می‌گوید: «در انتهای کار، حدود یک ماه بازجو به سراغ من نیامد. نامه‏ می‏نوشتم به رییس زندان که اگر واقعا برای بازجویی در این بازداشتگاه نگه داشته شده‏ام، چرا از من بازجویی نمی‏شود. اگر بازجویی‏ام تمام شده، چرا از این زندان بیرون فرستاده نمی‏شوم و به بند عمومی منتقل نمی‏شوم. می‏خواهم بگویم که گاهی زندانی در این سلول‏های انفرادی آرزوی مرگ می‏کند و حتا آرزوی این که او را بیرون ببرند و شکنجه‏‏‏‏اش کنند، یعنی کتک‏اش بزنند، ولی در سلول انفرادی نماند.»

«آزادی اکسیر روح انسان است»

رمضان حاجی مشهدی: از توجه و امعان نظر در مفاد ماده‏‏ی بیست و دوم اعلامیه‏ی جهانی حقوق بشر، به صراحت مستفاد می‏گردد که هر انسانی که دارای صفت شهروندی است، حق برخورداری از امنیت را دارد. امنیت به این مفهوم است که فرد با استفاده از مساعی ملی و بین‏المللی بتواند حقوق اقتصادی اجتماعی و فرهنگی خود را تامین کند. در واقع امنیت شرط اول نمو شخصیت انسانی است. امنیت شرطی است که انسان می‏تواند تعالی فرهنگی‏، اجتماعی و اقتصادی را نصیب خود کند.

«اصل ۲۶ قانون اساسی، ظاهری فریبنده دارد»

محمد اولیایی‏فر: وقتی در مورد موکلین ما جرم «تبلیغ علیه نظام» را قید می‏کنند، می‏گوییم: شما نظام را تعریف کنید. اگر موکل من به رییس جمهور و یا به اصل ولایت فقیه نقد داشت، نمی‏تواند تبلیغ علیه نظام باشد. تبلیغ علیه نظام باید دو وجه داشته باشد و تبلیغ عام باشد، یعنی کل جامعه متوجه بشوند، نه عده‏ی کوچکی. یک سخنرانی، تبلیغ علیه نظام نیست، بلکه باید یک جامعه‏ای به طور عام متوجه این تبلیغ بشوند و باید علیه جمهوریت و علیه اسلامیت باشد. اگر فقط علیه جمهوریت و یا فقط علیه اسلامیت باشد، تبلیغ علیه نظام نیست.

سرگذشت یک وبلاگ‌نویس، از زندان تا آمریکا

پژمان اکبرزاده: کیانوش سنجری، یکی از کسانی است که در تظاهرات دانشجویان در سال‏گرد واقعه‏ی هیجده تیر ۱۳۷۸ در اعتراض به بسته شدن روزنامه‏ی سلام، بازداشت شد و چندین ماه در سلول انفرادی به‏سر برد. کیانوش سنجری، یک دوره سخن‏گوی جبهه‏ی متحد دانشجویی بوده و اکنون عضو جبهه‏ی دمکراتیک ایران است. وی هم‏چنین وبلاگ‏نویس و عضو کانون وبلاگ‏نویسان ایران نیز هست. با کیانوش سنجری در مورد خروجش از کشور گفت‏گویی کرده‌ام.

«نقض حقوق بشر، قبل از ۶۷ و با اعدام افسران آغاز شد»

اردوان روزبه: طرح موضوع بررسی حقوق بشر در ایران، همواره از زمانی در اذهان خطور می‏کند که جریان خاوران را شنیده‏ایم. در سال ۱۳۶۷، کشتار دسته‏جمعی‏ای انجام شده که علی‏رغم آمارهای متعدد، هنوز آمار دقیقی از آن، در دست نیست. پرونده‏ی نقض حقوق بشر، پیش از خاوران، چندان روشن نیست. در همین رابطه، سراغ اولین رییس جمهور ایران، سید ابوالحسن بنی‏صدر، رفتیم. ابوالحسن بنی‏صدر کسی است که به نوعی تاریخچه‏ی دوران پس از انقلاب ایران را در دست دارد. او که اولین رییس جمهور ایران بوده است، در این مورد توضیح می‏دهد.

«نقض آزادی بیان، نقض قانون اساسی است»

اردوان روزبه: عیسی سحرخیز که در دوران ریاست جمهوری محمد خاتمی، یکی از مسئولان عالی‏رتبه‏ی وزارت ارشاد در حوزه‏ی مطبوعات بوده است، بعدها یکی از کسانی بود که برای انتشار نشریات، بارها به دادگاه احضار شد. او که روزنامه‏ی «اخبار اقتصاد» و ماه‏نامه‏ی «آفتاب» را اداره می‏کرد، در چندین نوبت به دادگاه احضار و با عناوین مختلفی، مثل «براندازی نظام» و «تشویش اذهان عمومی» به پای میز محاکمه رفت. با عیسی سحرخیر که سابقه‏ی بسیار طولانی در تحلیل و بررسی مواد قانونی قانون مطبوعات دارد، در ارتباط با ماده‏ی نوزده اعلامیه حقوق بشر گفت‏وگو کرده‏ام.

«هرکس حق دارد مذهبش را عوض کند»

امیر اسلامی‏: در مورد تعریف اقلیت، دیدگاه‏های مختلفی وجود دارد. ولی به صورت کلی‏‏، می‏توان گفت که اقلیت، گروهی هستند که معمولا در حاکمیت شرکت ندارند و از نظر تعداد کم‏تر از بقیه‏ی جمعیت کشور هستند. در عین حال، اعضای آن تابع آن کشور هستند و ویژ‏گی‏های متفاوت قومی‏، مذهبی یا زبانی با سایر جمعیت کشور دارند. هم‏چنین دارای نوعی حس وحدت منافع و همبستگی در جهت حفظ فرهنگ، آداب و رسوم و مذهب و زبان خود هستند.

«مذهب، معمولاً انتخاب شخصی فرد نيست»

فرشید یدالهی: قربانی‏های اصلی سلب آزادی مذهب درايران، از جمله بهاییان، دارویش و اهل تسنن هستند. جالب اين‏که بعد از بهایيان، دراویش گنابادی و اهل تسنن مورد مخالفت رژيم مذهبی ايران واقع می‏شوند. در صورتی که در قرآن ذکر شده، آزادی مذاهب از ملزومات است. تعصبات بی‏جا، کمیِ آگاهی و بينش، دوری از فرهنگ و تلقين پذيری برخی ازاشخاص که معتقد به افکار کهنه هستند، زندگی را به مشاجره، ستيزه جویی، کينه توزی و بدختی سوق می‏دهد.

«کاش زنان هم در ریاست دادگاه‌های خانواده سهمی داشتند»

اردوان روزبه: نسرین ستوده که پرونده‏های بسیار زیادی در زمینه‏ی حقوق زنان در دست دارد، در پاسخ این سوال که آیا مورد خاصی را می‏تواند در ارتباط با نقض حقوق زن، در قوانین جاری کشور و عدم انطباق آن با ماده‏ی شانزده ارائه کند، می‏گوید: «در یک مورد، وکیل پرونده‏ای بودم که در آن خانمی مدعی بود که بارها و بارها از همسرش کتک خورده بود. بابت این ادعا هم حداقل سه حکم قطعی از دادگاه کیفری داشت که آقا، البته به مجازات‏های خیلی سبک محکوم شده بود. طبق قوانین ایران، حکم طلاق این خانم باید به راحتی صادر می‏شد، اما این‌گونه نشد.»