اندیشه زمانه

پوپولیسم چیست؟

ناصر غیاثی: پوپولیسم از کلمه‌ی «populus» لاتینی به معنای «خلق، مردم» گرفته شده است. اغلب فرهنگ‌ واژه‌های فارسی، پوپولیسم را «مردم ‌باوری» معنی کرده‌اند که در نگاه نخست به نظر می‌رسد حاوی معنایی مثبت، مثل مردم‌سالاری (مترادف فارسی دمکراسی) باشد. پوپولیست نوعی از سیاست‌ورزی است که با توسل به نارضایتی‌ها، حق‌طلبی‌ها، ترس‌ها و مشکلات جاری جامعه، مردم را برای پیش‌برد اهداف شخصی خویش آلت دست قرار می‌دهد. این نوع از سیاست به جای آن‌که عقلانی بوده و راه حل‌های طولانی و منطقی برای حل مسایل موجود عرضه کند، مدعی ارایه‌ی راه حل‌های ساده و سریع است.

«فوکو هم‌چنان حقیقت را خواهد گفت»

فرانکفورتا آلگمینه، ترجمه‌ی ناصر غیاثی: فوکو سه روز پیش از مرگ، در یک مراسم خاک‌سپاری شرکت کرد. گویا بعد از مراسم گفته بود: «اگر این‌طور برگزار شود، خوب است»‌. دانیل دفرت از «آخرین تمرین» حرف می‌زند. همان موقع فرانسواز اوالد وصیت‌نامه را به عنوان تفسیر واقعیت فهمید. فوکو از شکست اعتقادات ایدئولوژیک و امیدهای انقلابی درس گرفت. ‌دستورات اخلاقی آن‌ها با حمایت روشنفکران از سیاست‌مدار کامبوجی، پل پوت و ستایش فوکو از انقلاب خمینی به نقطه‌ی اوج و عطف خود رسید. اوالد «فوکویی مسالمت‌جو» را در آخرین درس‌گفتارهایش شناسایی می‌کند.

کشت و کشتار یا ناز و نوازش

اشپیگل، ترجمه‌ی ناصر غیاثی: در آغاز خاراندن بود. میمون‌ها اتحاد گروهی‌‌شان را با مواظبت از پوست یکدیگر تضمین می‌کردند. زبان احتمالاً به واسطه‌ی این ناز و نوازش‌ها رشد کرد؛ چرا که کارکرد یک جمع در محیط زندگی انسان‌ها که خیلی بزرگ‌تر است، تنها از طریق زبان تأمین می‌شود. ما دیگر همدیگر را نمی‌خارانیم بلکه از هم غیبت می‌کنیم و‌ در مورد یک‌دیگر شایعه پخش می‌کنیم. جلوی تلویزیون و در سینما چیزی را یاد گرفتیم که نه مدرسه و نه خانه‌ی پدری نتوانست به ما یاد بدهد: با زن‌ها این‌طور رفتار می‌کنند؛ دنیا این‌گونه عمل می‌کند؛ این خوش‌بختی است.

عرفان‌گرایی مبتذل ـ بخش دوم

مصطفی نصیری: اینترنت مرزها را در هم نوردیده است. کارآموز عرفان می‌تواند با سیستم‌های صوتی، تصویری و نوشتاری از پیشرفت و شیوه کارآموزی دیگران نیز مطلع شده و درکلاس‌های مجازیِ اساتیدِ اعظمِ علومِ سری شرکت جوید. رسانه‌هایی چون نشر کتاب، ماهواره و تلویزیون نیز به روند رو به رشد عرفان‌گرایی مبتذل دامن می‌زنند. در ایران که تیراژ و چاپ مجدد کتاب در سطح بسیار نازلی قرار دارد، انتشار فراوان و مکرر کتاب‌های عرفانیِ دستِ چندمی و به آسانی در دسترس بودن آن‌ها حاکی از حمایت شدید حکومت و دولت از چاپ، انتشار و ترجمه این گونه کتاب‌هاست.

ابتذالِ امر متعالی

مصطفی نصیری، بخش نخست: در حال حاضر جریانی مانند قارچی سمی در جامعه ما در حال رشد است و روز به روز به مراکز و افرادی که داعیه‌دار آن هستند، افزوده می‌شود. ازطرف دیگر سطح زیستی و معرفتی این افراد چنان با شیوه زیست و سلوکِ عرفان‌گرایانِ مبتذل در تعارض قرار دارد که هر گونه تلاش برای یافتن ویژگی‌ها و علایم مشترک قریب به یقین راه به بی‌راهه خواهد برد. تلاش من در این مقال تنها معطوف به آسیب‌شناسیِ گونه‌ای زیستِ فردی و جمعی و چرایی ـ چگونگی آن چیزی است که در میان مدعیانِ عرفان‌گراییِ مبتذل و عامه‌پسند نمود می‌یابد.

از مدرسه‌ای در روستا تا دانشگاهی در هلند

الاهرام، برگردان هادی نیلی: آصف بیات، استاد جامعه‌شناسی و مطالعات خاورمیانه دانشگاه لایدن هلند است و مدیر انستیتوی بین‌المللی مطالعات اسلام در جهان مدرن. بیات اخیرا با رویکردی به اسلام سیاسی در هزاره سوم که توجه او را به خود جلب کرده، بر کارکرد آن در میان طبقات مختلف جامعه مصر متمرکز شده است. این پروژه، بخشی از مطالعه مقاله اسلام سیاسی بین ایران و مصر است که به‌ تازگی در قالب کتاب «دموکراتیک‌کردن اسلام» در آمریکا چاپ شده است. در این مختصر زندگی‌نامه، بیات از سال‌های دور و نزدیک زندگی شخصی و علمی خود می‌گوید.

دو روایت انسان مدرن از عقل

ناصر زراعتی: سعید مقدم، مترجم کتاب «در سایه‌ی آینده، تاریخ اندیشه‌ی مدرنیته»، نوشته‌ی اریک سون لیدمن، پژوهشگر و نویسنده‌ی مشهور سوئدی، و استاد تاریخ اندیشه در دانشگاه گوتنبرگ سوئد، است. او در مصاحبه با زمانه می‌گوید: «من فکر می‌کنم زمانی که در جامعه‌ای «بنیادگرایی مذهبی» حاکم است، روشنفکران چاره‌ای ندارند جز این که «سکولاریسم» را تبلیغ کنند. در کشور سوییس، تبلیغ سکولاریسم موردی ندارد، اما در سرزمین‌های عربستان سعودی، پاکستان، عراق، افغانستان، ایران و مانند آنها اگر کسی جرأت داشته باشد، باید سکولاریسم را تبلیغ کند.»

عشق‌بازی مجازی

لیانه فان ده برَک، برگردان جهان ولیان‌پور: خیلی از پیامدهای پست‌مدرنیسم را می‌توان در پدیده ویدئوکلیپ مشاهده کرد. ویدئوکلیپ را می‌توان در شمار هنرهای سبک به حساب آورد چون کالایی توده پسند است، نمونه‌های مشابه فراوانی در بازار تولید می‌شود که از یک قماش‌اند و خیلی مشکل می‌شود از یک نمونه اصلی صحبت کرد. از نیمه سال ۲۰۰۵ ویدئوکلیب تأثیر فروانی بر درک و دریافت ما از برهنگی، تن انسان و تمنیات جنسی (سکس) دارد. زنان برهنه این کلیپ‌های ارزان‌قیمت مورد پذیرش واقع می‌شوند. همچنین رقص‌های اروتیک این ویدئوکلیپ‌ها روز به روز بیشتر در کلاس‌های پر طرفدار رقص‌های ورزشی (اروبیک) وارد می‌شوند. در این مقاله به رابطه انسان امروز با مفهوم دیجیتالی‌شدن رسانه در ویدئوکلیپ می‌پردازیم.

کودکان کهنسال، محصول تلویزیون

ارشیا آرمان: در تلویزیون نه فرصت فکر کردن هست نه مجالی برای شکل‌گیری احساس انسانی نسبت به صحنه‌ای که می‌بینیم. عکس‌العمل طبیعی انسان نسبت به سرعت بالای وقوع رویدادها، بی‌تفاوتی است. در دوران رسانه‌های دیداری که دوباره تصاویر به جای کلمات نشسته‌اند، کودکان از دو سو تهدید می‌شوند. از سویی تلویزیون عملکرد ذهنی آن‌ها را ساده می‌کند و از سوی دیگر این ذهن‌های تخدیر شده را به جنگ دنیای پیچیده‌ی آدم‌بزرگ‌ها می‌فرستد. نیل پستمن منتقد تلویزیون می‌گوید: تلویزیون هم با آنچه که نشان می‌دهد و هم با آنگونه که نشان می‌دهد، بینندگان کوچک خود را به انتهای کهنسالی پرتاب کرده است.

احترام در رابطه‌ی «پدر - فرزند» ایرانی

رضا کاظم‌زاده : یکی از کارکردهای مهم پدر در خانواده‌ی ایرانی، برقراری نظم و حفاظت از قواعدی است که روابط میان اعضای خانواده را سامان می‌دهند. از این منظر کارکرد پدر را در خانواده هسته‌ای «کارکرد اقتدار» (la fonction d’autorité) می‌نامند. در این حالت پدر همزمان حافظ و برقرارکننده ی نظم در فضای روابط خانوادگی است و چنانچه اعضای خانواده بر سر اختلافات میان خود به راه حلی قابل قبول دست نیابند، مراجعه به پدر به مثابه نماینده قدرت و مهمترین مرجع، می‌تواند آخرین راه کار باشد.