«پیوند ملایم و گوش‌نواز صداها»

محمود خوشنام

موسیقی، این دل‌انگیزترین دستاورد فرهنگ بشری در آغاز این‌گونه نبوده که حالا هست. موسیقی در گذر سده‌ها به یاری احساس و اندیشه‌ی هنرمندان پرورش یافته تا به شکل تکامل‌ یافته‌ی امروز خود رسیده است.

در هر سده، فرم‌ها و ریتم‌های تازه بوجود آمده و بر تنوع و غنای آن افزوده است. این تکوین و تکامل تنها در موسیقی غربی پدید نیامده، بلکه در گذر زمان، موسیقی ملل و اقوام مختلف، حتی در موسیقی سرزمین‌های سنتی که رغبت و ظرفیت زیادی برای تغییر ندارند هم، تغییراتی پدید آمده و ما را با طیف گسترده‌ای از انواع موسیقی غربی و شرقی روبرو ساخته است.

ما می‌توانیم هر نوع موسیقی را که بخواهیم، برگزینیم، بشنویم و لذت ببریم. این لذت شنیداری ولی هنگامی کامل خواهد شد که با دانایی و آگاهی همراه باشد.

آن‌چه را می‌پسندیم چگونه چیزی است؟ پیشینه‌ی تاریخی آن، فرم و ساختار آن چگونه است؟ تفاوت میان سونات و سمفونی در چیست؟ «گوشه» در موسیقی دستگاه ایران چه اهمیتی دارد؟ راگای هندی چیست؟ فلامنکو از کجا می‌آید؟ صفی‌الدین اورموی کیست؟ و از این دست آگاهی‌ها که در مجموع، یک فرهنگ کوچک موسیقی را می‌سازند.

در برنامه‌ی تازه‌ی خود درباره‌ی موسیقی، می‌خواهیم به تدوین این فرهنگ کوچک یاری برسانیم.

شاید بد نباشد برنامه را با معنا و مفهوم خود موسیقی آغاز کنیم. کوتاه‌ترین تعریف‌هایی که از موسیقی به دست داده‌اند شاید این باشد: «نتیجه‌ی پیوند صداها.»

ولی با این تعریف کوتاه همه چیز را نگفته‌ایم. به گمان ما موسیقی را در معنای اخص باید نتیجه‌ی «پیوند ملایم و گوش‌نواز صداها» تعبیر کرد. بماند که موسیقی مدرن امروز چندان به ملایمت صداها پایبند نیست و پیوندهای ناهنجار و نامطبوع را نیز در برنامه‌ی کار خود می‌گذارد و به همین جهت هم هست که هنوز نتوانسته خود را فراگیر سازد.

در برابر موسیقی با پیوند ملایم و موافق است که در زمانه‌ی ما نیز بر همه‌ی جهان غلبه دارد و راحت جان خسته‌ی انسان امروز می‌شود.

ملایمت پیوندها البته در فرهنگ‌های مختلف تفاوت‌هایی باهم دارند. پیوندی که در جایی ملایم و گوش‌نواز تلقی می‌شود، برای گوش‌هایی در جای دیگر دنیا ناهنجار جلوه می‌کند.

ولی امروز به یاری رسانه‌ها و گسترش ارتباطات فرهنگی گوش‌ها به انواع موسیقی بیگانه نیز عادت کرده و گاه حتی انس و الفت بسته است.

جامعه‌ی ایران نیز در یک‌صد سال گذشته به مرور نه تنها به موسیقی خود نزدیک‌تر شده، بلکه با موسیقی غرب و نیز موسیقی سرزمین‌های دیگر هم آشنایی نزدیک پیدا کرده است و با آن انس و الفت دارد.

کوتاه کنیم، برای انسان امروز موسیقی در واقع به دو نوع اصلی تقسیم می‌شود: موسیقی خوب و موسیقی بد. معیار تمیز میان این دو نیز تنها به گوش‌نوازی و گوش‌آزاری آن‌ها مربوط می‌شود.