رهبری که رهبری را کنار گذاشت

محمود خوشنام

موسیقی‌دانان پیشرو و رهبران جوان نواندیش پیش از انقلاب، دهسالی فرصت یافتند که آفریده‌های نو را در ایران به اجراء درآورند و نقشی مهم در شناساندن موسیقی مدرن به جامعه‌ ایران ایفا کنند.

یکی از این رهبران نواندیش فرهاد مشکات بود که خود در زمینه‌ی آهنگسازی نیز کار می‌کرد. او سال‌ها ارکسترسمفونیک تهران و ارکستر مجلسی رادیو تلویزیون ملی ایران را رهبری کرده است.

فرهاد مشکات در سال ۱۳۱۶ در آلمان به ‌دنیا آمده، ولی سال‌هایی چند از دوره‌ی خردسالی خود را در تهران گذرانده است. او در هشت‌ سالگی برای تحصیل به سوییس رفت و نخست در کنسرواتوار موسیقی ژنو به فراگیری ویلون نوازی پرداخت. در نوزده سالگی رهسپار نیویورک شد و تصمیم گرفت اقتصاد بخواند و همزمان با این کار به فراگیری‌های موسیقایی خود نیز ادامه دهد.

هنری کاول، موسیقی‌دان معروف آمریکایی استاد او در قلمرو تئوری «کورت پوئن» و «آرمونی» بود و «ریچارد مکس ویل» راهنمای او در فراگرفتن موسیقی الکترونیک. فرهاد مشکات از سال ۱۳۳۹ دست به تجربه در کار آهنگسازی زد و قطعاتی به شیوه‌ی «دو دِ کاپونیک» دوازده تنی نوشت و همزمان دوره‌ی رهبری ارکستر را نیز، نزد «کارل بامبرگر» گذرانید.

با این فراگیری‌های چند جانبه، او توانست درسال ۱۳۴۱ نخستین کنسرت خود را در نیویورک برگزارکند. پس از آن به شهر رم در ایتالیا رفت و در کنسرواتوار معروف «سانتا چیچیلیا» زیرنظر «فرانکو فِرارا» به مطالعات خود ادامه داد. مشکات، شش سال در ایتالیا ماند و برای چند فیلم مستند موسیقی نوشت و خود آن‌ها را رهبری کرد.

فرهاد مشکات

همزمان دوره‌ی عالی رهبری ارکستر را در آکادمی شهر «سی‌ینا» به پایان برد. او در سال ۱۳۴۶ موفق شد جایزه‌ی اول مسابقه‌ی بین‌المللی رهبری را در فلورانس به ‌دست آورد. موفقیت دوم او که ربودن جایزه‌ی اول مسابقه‌ی بین‌المللی «دیمتری متروپولس» بود موفقیت اول او را تکمیل کرد.

فرهاد مشکات در سال ۱۳۴۸ به ایران بازگشت و به رهبری ثابت ارکستر رادیو و تلویزیون ملی ایران برگزیده شد. شرکت در جشن‌های هنر در شیراز توانایی‌های او را در رهبری به‌ویژه رهبری موسیقی مدرن آشکار ساخت.

او در سومین جشن هنر نیز نخستین جایزه را از آن خود کرد و درسال ۱۳۵۰ همراه با همین ارکستر مجلسی در فستیوال معتبر «روآیان» در فرانسه شرکت جست و از سوی ناقدان مورد تحسین قرار گرفت.

فرهاد مشکات از اوایل سال ۱۳۵۱ به رهبری ارکستر سمفونیک تهران برگزیده شد و کوشید در ساختار ارکستر تغییراتی به‌وجود آورد و بر وسعت رفرتوآل آن بیفزاید. او جای زیادی را در برنامه‌ریزی‌های خود به موسیقی مدرن جهان و ایران اختصاص می‌داد.

فرهاد مشکات در سبب گرایش خود به موسیقی مدرن می‌گوید: «موسیقی معاصر همان گونه که از عنوانش برمی‌آید، موسیقی متعلق به زمانه‌ی ما است و اندیشه و احساس امروزی ما را نمایندگی می‌کند. موسیقی معاصر واجد ارزش‌هایی‌ است که باید به مردم شناسانده شود. بتهوون هم هنرمندی پیشرو بود. ولی در زمان خود محبوبیت چندانی نداشت. "شومان" و "لیست" کوشیدند تا ارزش‌های کار او را به مردم بشناسانند.»

او می‌افزاید: «چرا در موسیقی باید همه‌اش به دنبال لطافت و ظرافت بود. هنر بازتاب زندگی است و زندگی سرشار از تضادهاست. ما خشونت و ناهنجاری را در سینما و تئاتر که می‌بینیم می‌پذیریم، ولی میل نداریم در موسیقی با آن روبه‌رو شویم. حال آن که در موسیقی هم دروغ و بدی و ستم می‌تواند باز بتابد. اگر چنین بی‌اندیشیم، بسیاری از آثار موسیقی پیشرو برایمان مطبوع جلوه خواهد کرد.»

فرهاد مشکات تا یکی دو سال پیش از انقلاب همچنان در ایران فعال بود. ولی بعد به اروپا سفر کرد و بعد از مدتی گویا به آمریکا رفت و در آن دیار اقامت گزید. کسی خبر درستی از او ندارد. می‌گویند موسیقی را به کلی به کناری نهاده است که اگر این حرف درست باشد، سخت باعث تأسف ما است.