شوستاکویچ رمانتیک دربرابر استالین

محمود خوشنام

دیمتری شوستاکویچ (Dmitri Shostakovich)، آهنگساز قرن بیستمی روسیه، نمونه‌ی بارز موسیقی‌دانانی است که در برابر رژیم‌های توتالیتر حیران می‌مانند که چه بکنند.

دیمتری شوستاکویچ، آهنگساز روسی

سمفونی چهارم را که نوشت، سروصدای گروه‌های ژدانوپی را درآورد که او را به تبعیت از فرمالیسم آهنگسازان غربی متهم می‌کردند. در نتیجه سمفونی پنجم را به شیوه‌ای دیگر نوشت، و به ظاهر خطای گذشته را جبران کرد و جوایزی نیز دریافت نمود.

شوستاکویچ باز در سمفونی هشتم و نهم به راه خطا رفت و از شیوه‌ی غربی آتنال استفاده کرد و از نوع مورد انتقاد کمیته‌ی مرکزی قرار گرفت. وی از نو توبه نامه نوشت و به راه راست هدایت شد و کانتاتی برای اصلاحات استالین ساخت.

با این همه، منتقدان غربی شوستاکویچ را یکی از نوآورترین سمفونی سازان قرن بیستم به شمار می‌آورند و معتقد هستند اگر در غرب و رها از فشارهای ایدئولوژیک زندگی می‌کرد، می‌توانست کارهای درخشان‌تری پدید آورد. رمانس برای ویولون و ارکستر از شوستاکویچ، به خوبی نشان دهنده‌ی روحیه‌ی رمانتیک او است.

ممنوعیت پخش صدای آوازی زن در ایران پس از انقلاب؛ آهنگسازان نوآور سنتی را به ابتکار و ترفند‌های تازه‌ای برانگیخت. از جمله پیوند صدای زن و مرد بصورت آواز جمعی، بکارگیری چهچه‌های صدای زن بدون کلام و بالاخره چیزی به نام هم‌آوایی، که نوعی تقابل صدای زنانه و مردانه‌ی در پی هم بود.

حسین علیزاده

حسین علیزاده به خصوص این شیوه‌ی هم‌آوایی را در آفریده‌های خود بکار گرفت که نمونه‌های خوب آن را می‌شود در مقام «داد و بیداد» ابتکاری او پیدا کرد که از پیوند گوشه‌ی داد در ماهور و گوشه‌ی بیداد در همایون پدید آمده است. تکه‌ای از این هم‌آوایی را در «داد و بیداد» علیزاده می‌شنویم.