بازسازی ریتم‌های قدیمی؛ خلاقیت موسیقیایی

محمود خوشنام

در میان عناصر سازنده موسیقی، چیزی که در موسیقی قرن بیستم اهمیت ویژه پیدا کرد، ریتم و تنوع بهره‌گیری از آن بود. آهنگ‌سازان از سازهای کوبه‌ای بهره‌های بسیار گرفتند و حتی به فکر ریتم‌های قدیمی و بازسازی آنها افتادند. از جمله آنان باید از «کارل اُرف» آلمانی یاد کرد که با بازسازی ریتم‌ها و نغمه‌هایی از قرون وسطی چهره‌ی جدیدی به آوازهای موزیکال بخشید.

ریتم‌های ارف از درون نغمه‌ها و رقص‌های بومی نیرو می‌گیرد. نغمه‌هایی که ساده است و از پیچیدگی‌های هارمونی در امان. روش‌های ساده موسیقی‌نگاری اُرف سبب شد که در مدارس آن را به کودکان و نوجوانان بیاموزند و مکتب آموزشی ارف را به وجود آورند.

کارل ارف، آهنگساز آلمانی

کارهای ارف غالبا صحنه‌ای است و با تئاتر خویشاوندی دارد. معروف‌ترین آن‌ها یک کانتود نمایشی است به نام «کارمینا برونا» که قابلیت آن را دارد که علاوه بر استفاده از ارکستر و چند خواننده و آواز جمعی با رقص و پانتومیم نیز همراه شود.

متن کارمینا برونا که حاوی بسیاری از ترانه‌های بومی مربوط به قرن سیزدهم میلادی است که از صومعه‌ای در منطقه بایر آلمان به دست آمده است. متن، زبانی ساده و صمیمی دارد و از آن مردمان عامی است و از علاقه به زندگی کاملا آزاد سخن می‌گوید. تکه‌ای از کارمینا برونا را با اجرای ارکستر و گروه آواز جمعی سانفرانسیسکو می‌شنویم.

آهنگ‌سازان نوآور سنتی در سال‌های پس از انقلاب در ایران که با محدودیت در استفاده از صدای انسانی روبه‌رو شدند، کوشیدند توجه خود را بر روی موسیقی سازی متمرکز کنند. نتیجه این کوشش آن بود که قطعات بی‌کلام بسیار زیبا و برانگیزاننده‌ای از دل موسیقی سنتی که در ورطه یکنواختی افتاده بود، سر برآورد.

حمید متبسم، سرپرست گروه «دستان» یکی از این کوشندگان به شمار می‌رود. متبسم در قطعه‌ای به نام «بنفشه» که برای سه‌تار و ارکستر سازهای ملی نوشته، نغمه‌ی معروف مازندرانی، «جونی جونی» را منبع الهام و محور واریاسیون‌های بسیار ظریف و مینیاتوری قرار داده و در جمع یک کار زیبا و فریبا عرضه کرده است.

تکه‌ای از بنفشه متبسم را برای شبانه خود انتخاب کرده‌ایم که می‌شنویم.