سيمای يلتسين در بريتانيا

داريوش رجبيان

گزارش را از «اینجا» بشنوید.

درگذشت بوريس يلتسين، نخستين ریيس جمهوری منتخب روسيه، بی‌درنگ در بريتانيا بازتاب گسترده‌ای يافت و چهره‌های سياسی پيشين و کنونی اين کشور به اين خبر واکنش نشان دادند. نخست وزير تونی بلر يلتسين را چهره‌ای ماندگار در تاريخ خواند؛ مارگارت تاچر، نخست وزير پيشين، نیز او را «ميهن‌پرست» و «آزادی‌بخش»ی ناميد که رهايی روسيه و ساير کشورهای شوروی سابق از چنگ کمونيسم را ممکن ساخت.

اما مقامی که بيشتر از اين دو نفر با بوريس يلتسين آشنايی داشت، جان ميجر، سلف تونی بلر در مقام نخست وزيری‌ست که طی سال‌های سرنوشت‌ساز روسيه همتای يلتسين در بريتانيا بود.

ميجر: «بوريس مردی بود که روسيه را با دموکراسی آشنا کرد و در دوره‌ی فوق‌العاده دشوار روسيه به مقام رياست جمهوری رسيد. اتحاد شوروی فرو پاشيده بود و کشور در هرج و مرج دست و پا می‌زد. او با ايده‌هايی روی کار آمد که آينده‌ی روسيه را دگرگون کرد. ايده‌هايی از نظام دموکراتيک، که موفق شد تا اندازه‌ای آنها را پياده کند، و ايده‌های مربوط به بازار آزاد که جايگزين اقتصاد کمونيستی روسيه شد. اجرای اين تکليف‌ها بی‌اندازه سخت بود. از اين جاست که يلتسين با مشکلات بزرگی مواجه شد. اما به هر حال، او برای پيشرفت روسيه سمتی را مشخص کرد که اميدوارم عوض نشود».

جان ميجر معتقد است که در تاريخ از بوريس يلتسين به‌عنوان کسی ياد خواهد شد که روحيه‌ی روس‌ها را با مفهوم دموکراسی آشنا کرد. هنگامی که او در اوت ۱۹۹۱ با تمرد روی تانکی رفت و عليه کودتای کمونيست‌ها قيام کرد، در واقع چرخ دموکراسی در روسيه به گردش افتاد. جان ميجر در آن لحظات به بوريس يلتسين زنگ زده بود:
«در يک مورد دفتر او را در ساختمان دولت روسيه، موسوم به کاخ سفيد، اشغال کرده بودند. به او زنگ زدم. او به من گفت: "بيست دقيقه بيشتر فرصت ندارم، کمونيست‌های تندرو در بيرون ايستاده‌اند و من شايد ديگر امکان صحبت با کسی را نداشته باشم. برو و به جهان بگو که اينجا بر ما چه می‌گذرد." و من اين کار را کردم. و اين آغاز روابطی بود که برای من عزيز بود. طی هفت سال بعدی ما روابط زيادی داشتيم که برای من خوشايند بود».

جان ميجر در باره روی ديگر شخصيت بوريس يلتسين می‌گويد: «يادم می‌آيد که يک بار در کاخ کرملين، داشتيم شام می‌خورديم. ضيافت نسبتا کوچکی بود. و گروه هنری حاضر آهنگ روسی قشنگ کالينکا را اجرا می‌کرد. يلتسين بلند شد و شروع کرد به رقصيدن. ما واقعا لذت برديم. يلتسين در نشست‌های خصوصی شاد و سرحال بود، هرچند در ملاء عام قيافه‌ی جدی به خود می‌گرفت. او در مواردی به شدت روس بود و دمدمی مزاج می‌شد. ولی اگر با کسی رشته‌ی رفاقت می‌بست، آن دوستی برای هميشه ادامه داشت و اگر می‌خواشت خوش بگذراند، ظرفيت اين کار را داشت».

داگلاس هورت، وزير خارجه‌ی کابینه‌ی جان ميجر، هم از بوريس يلتسين خاطراتی دارد. او معتقد است که يلتسين در پهنه‌ی تاريخ برای خود جایی باز کرده است:
«يلتسين کاری را ادامه داد که گورباچف آغاز کرده بود. در دوره‌ی يلتسين بود که اتحاد شوروی تسليم روسيه شد و اوکراين و کشورهای حوزه‌ی بالتيک و قزاقستان کاملا مستقل شدند. در دوره‌ی يلتسين بود، نه گورباچف، که روسيه دارای نهادهای دموکراتيک شد. يعنی در واقع يلتسين کاری را که گورباچف آغاز کرده بود به انجام رساند و ما مديون او هستيم».

با وجود اين، داگلاس هورت بر اين باور است که جايگاه ميخائيل گورباچف در تاريخ رفيع‌تر خواهد بود؛ چون همانا گورباچف بود که فضا را باز کرد و ظهور بوريس يلتسين را ممکن ساخت.