کاشفان فروتن زمانه

من رضا امیر رستمی را نمی‌شناسم. در واقع تا امشب نمی‌شناختم. نوشته او که در زیر می‌خوانید واقعا شوق انگیز است. او آن قدر خوب زمانه را می‌شناسد که انگار یکی از ما ست که در دفتر زمانه شب و روز نمی‌شناسیم و به پیشبرد کاری که بر عهده گرفته‌ایم مشغول ایم: موفق ساختن یک کار گروهی ایرانی. بنا کردن رسانه‌ای مستقل که وافعا رسانه باشد نه حزب. واقعا بر عقل سلیم رسانه‌ای عمل کند نه بر اساس دستور و بخشنامه. جایی باشد که آزادی یک روزنامه‌نگار واقعی باشی. و کاری را بکنی که هیچ سیاستمداری نمی‌تواند. و هیچ روزنامه‌نگار سیاست زده‌ای هم نمی‌تواند. صدای مردم باشی و راه برای شنیدن صدای مردم باز کنی. من نوشته خوب او را در این‌جا بازنشر می‌کنم و صمیمانه از او سپاس می‌گزارم. هر مخاطبی که زمانه را به همین خوبی بشناسد ما احساس می‌کنیم کارمان را درست انجام داده‌ایم و پیام مان منتقل شده است. از او دعوت می‌کنم هر وقت خواست برای رسانه خودش بنویسد. با اینهمه باید بگویم که با بعضی از گزاره‌هاش در باره رسانه‌های دیگر خارج از کشور موافق نیستم. دلیل بازنشرش در این‌جا حرف‌هایی است که در باره زمانه نوشته است و نه حرف‌هایش در باره دیگر رسانه‌ها.
- مهدی جامی

زمانه یک پدیده است

رضا امیر رستمی
از وبلاگ: بیداری

رادیو زمانه توانسته کاری کند که هیچ رسانه‌ای در خارج از ایران نتوانسته این کار را بکند. نه این که دیگر رسانه‌ها نتوانند، که نخواسته‌اند، اما رادیو زمانه از مرزی رد شده که هیچ رسانه‌ای از ایران رد نشده است.

مطلق نگری را می‌گذاریم کنار. اگر ذره بین برداریم از بهترین‌های این دنیا هم می‌توان هزار و یک اشکال و ایراد گرفت. رادیو زمانه، خوبی‌هایی دارد و بدی‌هایی. مثل همه چیز دیگر. به دلیل ایرادهایش نمی‌توان خوبی‌هایش را نادیده گرفت و به دلیل ویژگی‌هایش نمی‌توان از آن ایراد نگرفت.

شاید عده‌ای فکر کنند کار رسانه‌ای خارج از ایران، راحت است. این طور نیست. به هیچ وجه. شاید فکر کنید در ایران سانسور هست و در خارج از ایران سانسور نیست، اما این طور نیست، همه جا سانسور هست. نوع درگیری‌ها و فشار‌ها متفاوت است وگرنه هر دو سختی‌های خودشان را دارند.

بودجه، مشکل انگیزه و رقابت

مشکل بزرگی که رسانه‌های خارج از کشور با آن درگیر هستند، نبود انگیزه و غیررقابتی بودن آن است. بیشتر رسانه‌های خارج از ایران، با بودجه‌ای تامین می‌شوند که بودجه دهندگان، انتظاراتی دارند. صدای آمریکا، ابزار دیپلماسی عمومی وزارت خارجه آمریکا است و بودجه آن از وزارت خارجه آمریکا می‌آید. رادیو فردا، بودجه خود را از کنگره آمریکا می‌گیرد و اهدافی هم که کنگره می‌خواهد را باید دنبال کند. دویچه وله هم همین طور، بودجه دولت آلمان را می‌گیرد و ابزار تبلیغ سیاست‌های آلمان به جهانیان است. رادیو فرانسه هم همین طور. به عبارتی همان مشکل رسانه‌های ایران را دارند. به زبان ساده تر، دلیلی برای رقابت نمی‌بینند. بودجه آن‌ها می‌آید، چه کارشان خوب باشد چه بد. مثل روزنامه ایران و یا همشهری یا رسالت یا کیهان. همه از پول نفت در می‌آیند پس مهم نیست بفروشد یا نه، آگهی بگیرد یا نه، مخاطب جذب کند یا نه. می‌توانند هر کدام بهترین باشند، اما چرا باشند؟ بوروکراسی خود را دارند و در دایره باند و باند بازی اسیر.

در خارج از کشور هم همین گونه است. رادیو فردا یا بی.بی.سی فارسی و یا دویچه وله یا صدای آمریکا، نیازی برای رقابت ندارند. خوب یا بد، ضعیف یا قوی، کار خود را ادامه می‌دهند. تغییراتی که گاه و بیگاه در این رسانه‌ها دیده می‌شود، ربطی به دیدگاه شنونده و بیننده و خواننده ندارد. بودجه آن‌ها تامین می‌شود و تغییرات، نشان از جنگ قدرت درون این مجموعه‌ها، و یا دست به دست شدن مدیریت‌ها دارد.

رادیو زمانه هم از این قاعده مستثنی نیست اما آن چه رادیو زمانه را متمایز می‌کند، توجه به ساختار است ضمن این که حوزه هم دارد. این کار سختی است که هیچ کس در رسانه‌های خارج از کشور به آن دست نمی‌زند. برخی آن‌ها یا ساختار ندارند و مدیریت فردگرایی دارند، مثل رادیو فرانسه، یا این که اصولن باری به هر جهت هستند مانند دویچه وله و یا این که تابعی از زیرمجموعه هستند مانند بی.بی.سی فارسی. این‌ها بدون هیچ گونه ساختار عمل می‌کنند برای همین نه انسجام دارند، نه قادرند حوزه‌ای را درست پوشش دهند. نه این که نخواهند، اما برای این کار باید ساختار داشت اما این رسانه‌ها، ندارند.

حوزه کاری داشتن هم کار راحتی است، چیزی که اکثر رسانه‌های خارج از کشور در فقدان ساختار، به آن روی آورده‌اند. اما حوزه را سخت می‌شود جمع کرد. برای همین رسانه‌های این چنینی، توهم گزارش از هر چیز در دنیا را در کار دارند. بی.بی.سی فارسی این گونه است و رادیو فردا هم همچنین.

حالا رادیو زمانه کار سخت را می‌کند، یعنی هر دوی این‌ها با هم . هم ساختار دارد و مشخصات برنامه سازی اش دارای هویت است، هم این که برنامه سازان صاحب حوزه هستند و می‌توانند در آن کند و کاو کنند.

اما آن چه در این میان نقش اصلی و اساسی را برعهده دارد، وب سایت رادیو زمانه است که از همه رقبای خود یک سروگردن بالاتر است. یعنی همه چیز دارد در حالی که ممکن است به نظر بیاید هیچ چیز ندارد. در نگاه اول سخت به نظر می‌آید چون همین طور باید آدم در صفحه پایین برود. به نظر می‌آید همین طور زیر هم چیده شده اما این طور نیست. شاید در نگاه اول دلنشین نیاید، اما این قدرت را دارد که بیننده را به خود عادت دهد. کماکان اگر صفحه را از عمودی به افقی تبدیل کند، بهترین کار را کرده اما این نقص را با لوگوهای خوب جبران کرده است.

کمتر کسی را می‌شناسم که این روزها پای رادیو باشد و رادیو‌های خارجی گوش کند و بیشتر ارتباط افرادی که می‌شناسم یا با آن‌ها گفت وگو کرده‌ام، از راه وب سایت این رادیو‌ها است.

وب سایت رادیو زمانه، خودمانی است. از سر فخر نیست و خشک و رسمی هم نیست. لینک وبلاگ دارد، یعنی روی زمین است، مثل بی.بی.سی فارسی و یا کپی ناقص آن، رادیو فردا نیست که اصلن انگار توی این دنیا نیستند.

بنرهایی که دارد راحت هستند. آرام آرام رو می‌کند که در چنته‌اش چیست. مانند یک میهمان ماخوذ به حیا است. می‌گوید این برنامه سازان هستند. این برنامه‌ها، این کارها را می‌کنیم. به قدرت انتخاب مراجعه کننده، احترام می‌گذارد.

رادیو زمانه از تمام امکانات رسانه‌ای برای مخاطب خود استفاده می‌کند. از پادکست گرفته تا برنامه‌های ضبط شده و تا گزارش‌های تصویری. نه ادعا دارد که سی ان ان است، نه مدعی است که آسوشیتد پرس است. آن چند حوزه‌ای که می‌تواند پوشش دهد را در دستور کار دارد. سنگ گنده برنمی‌دارد، ادعای واهی هم سر نمی‌دهد. حوزه‌هایش را هم مشخص کرده و به همان راضی است.

هسته اصلی پدیده

این‌ها البته همه بیشتر مشخصات بیرونی و ارتباطی بود. آن چه بیشتر زمانه را پدیده می‌کند، خطی است که این رسانه در پیش گرفته است. این خط را هیچ رسانه‌ای خارج از کشور ندارد هر چند همه لاف آن را می‌زنند. زمانه رسانه یک نسل است و ارتباطی که با نسل دیگر دارد. جوان می‌اندیشد و جوان به نظر می‌آید اما هیچ ابایی ندارد که موضوع و یا زبان خارج از محدوده سنی خود را بپذیرد. به آن می‌پردازد اما آن را مال خود می‌کند.

زمانه سعی می‌کند پلی باشد میان ایرانی خارج از کشور، ایرانی درون کشور، کارشناس و نخبه خارج از کشور و تحصیلکرده درون ایران. از این پل بهترین استفاده را می‌کند. زمانه نه در پی تغییر رژیم است، نه در پی گسترش دموکراسی شعاری و نه در پی خودشیفتگی و تفرعن. کار خودش را می‌کند. قاعدتن البته برای این کار بهای سنگینی می‌پردازد. به آن می‌پردازم که چرا، اما تا حالا که خوب توانسته این خط را حفظ کند.

زبان زمانه، زبان ساده است. بهترین چیزی که یک رسانه می‌تواند داشته باشد. قلمبه حرف نمی‌زند. همه زندگی اش سیاست و خبر سیاسی نیست اما اگر بخواهد سیاسی کار کند، سعی می‌کند یک گوشه را بگیرد و آن را درست کار کند، این یکی از بهترین خصوصیات زمانه است.

زمانه به بهترین شکل و بهتر از همه رسانه‌های خارج از کشور که ادعای تمرین دموکراسی دارند، این روش را به کار می‌گیرد. تریبونش آزاد است، تریبون شما هم آزاد است (شمای خواننده یا شنونده یا بیننده)، می‌توانید نظر خود را انتقال دهید، هر چند انصاف در آن کم رعایت می‌شود، اما به هر حال می‌توانید این نظر را منتقل کنید. شاید خیلی‌ها، از جمله خودم با دیدگاه‌های نادر فکوهی موافق نباشم، اما خوب است. باید او حرفش را بزند، من هم باید حرفم را بزنم، بدون دعوای چارواداری.

دیگر این که هنر تحلیل و یا نظر دادن و یا کامنتری Commentary در زمانه بهتر از هر رسانه‌ای تمرین می‌شود چون دایره آن بسته و محدود نیست. کامنتری باید بیان شود تا اشکالات آن دیده شود. نمی‌توان در ذهن تحلیل کرد. حتی کسی که در تاکسی تحلیل خود را می‌دهد، به سرعت می‌تواند از دید مخاطب و ایرادات و اشکالات آن با خبر شود.

و البته ایراد هم هست

هر کاری هم خوبی دارد و هم بدی. ایراد دارد و اشکال. زمانه هم نقص‌هایی دارد. زبان‌ها بعضی وقت‌ها تفاوت ویرایشی سنگین دارند. بعضی لغات منسوخ را کماکان می‌بینیم که استفاده می‌شود.

تبادل نظر و آرا یا Interaction در زمانه هر چند هست، اما منصفانه نیست. باید ناقد و یا نظر دهنده هم بتواند با همان ویترینی که نظر را خوانده، نظر خود را بدهد که البته همه نظرات را نمی‌توان این گونه عرضه کرد اما اگر عرضه در خوری باشد، ناقد در خور هم در کار خواهد بود.

مرگ رسانه

مرگ هر رسانه زمانی است که انگیزه و اشتیاق از آن گرفته شود. رسانه‌ای که به یک دستگاه اداری، یک بانک و یا اداره پست تبدیل شود، دیگر رسانه نیست. رسانه ساعت کار ندارد، چون خلاقیت و کار سخت است که رسانه را پیش می‌برد و نه ساعت کاری و زمان حضور و برگه حضور و غیاب. یک تیم خوب و دوستانه است که رسانه را قوی می‌کند، نه امکانات و بودجه.

آن طور که من شنیده‌ام، زمانه مجموعه‌ای است کوچک، بدون هیچ گونه ریخت و پاش اشرافی و محملی دوستانه. این را می‌توان از دسترنج کار دقیقن حس کرد. یک بدبختی بزرگ رسانه‌های خارج از کشور، گرگ‌هایی است که از هر سو نشسته‌اند و چشم به بودجه و امکانات رسانه‌ها دوخته‌اند. فخرآور اولین کسی نیست که می‌خواهد صدای آمریکا را صاحب شود. از این نوع جنس همه جا هست. همه می‌خواهند با بهانه‌های واهی صاحب رسانه‌ها شوند. در خارج از ایران هم مانند درون ایران، گروه‌ها سخت لابی می‌کنند. این همه گروه سیاسی، این همه مخالف، چند تا رسانه و همه از هر راهی تلاش می‌کنند رسانه را زخمی کرده و خود صاحب آن شوند.

حتمن زمانه هم متهم شده که از نظام جمهوری اسلامی طرفداری می‌کند، حتمن زمانه هم زیر فشار است که چرا آن قدر که باید ضد انقلاب نیست، و حتمن زمانه متهم شده که در تغییر رژیم گام درستی برنداشته و از این روست که هنوز خط خود را دارد و امیدوارم به این منوال باقی بماند.

این‌ها آسیب‌های جدی کار رسانه‌های خارج از کشور است. مدیریت زمانه در این حوزه بی نظیر عمل کرده و توانسته در این کوران جنگ‌های لابییست‌ها، خط خود را نگه دارد.

زمانه توانسته به آن چیزی برسد که جامعه رسانه‌ای ایران نه حالا، که سال‌هاست به آن محتاج است. نمی‌خواهد دنیا را عوض کنید، همین اتاق کوچک خودتان را مرتب کنید. زمانه تریبون بی تریبون‌ها است، زبان جامعه بسته است، ارتباط نسل‌ها است. مهم نیست که کارش خوب است یا نه، مهم این است که دارد این کار را می‌کند. آن ایرادهایی که به زمانه می‌گیرند، چیزی است که به مرور درست می‌شود وگرنه، سنگ بنا خوب است و باز هم می‌گویم، زمانه یک پدیده است.

دست مریزاد.